Hidrosefali Nedir?

Hidrosefali, beyin içindeki sıvının miktarının artması durumunu tanımlar ve genellikle kafa büyümesiyle kendini gösterir. Beyin içinde, birbirleriyle bağlantılı boşluklar, yani "ventriküller" bulunur. En büyük ventrikül ise "yan karıncık"tır. Burada bulunan sıvı, bildiğimiz su gibi değil, “beyin-omurilik sıvısı”dır ve birçok önemli işlevi vardır. Bu sıvının en kritik görevlerinden biri, şiddetli darbelere karşı beyin korumasıdır. Ayrıca, bu sıvıda besin maddeleri de mevcuttur. Beyin omurilik sıvısının (BOS) büyük kısmı, karıncıkların içinde yer alan yosuna benzeyen koroid pleksus adlı yapılar tarafından üretilirken, bir kısmı da doğrudan beyin dokusu ve omurilikten gelir. Koroid pleksuslar, tüm karıncıkların içinde yer alır ve BOS üretiminde hayati bir rol oynar. Günlük olarak yaklaşık yarım litre BOS üretilir ve aynı miktarda emilir.

Yan karıncıklar, "foramen Monro" adı verilen küçük pencerelerle, beynin ortasında bulunan üçüncü karıncığa bağlanır. Ardından, ince bir kanal aracılığıyla dördüncü karıncığa geçiş yapar. Bu akış, omurilik merkezine kadar devam eder. Dördüncü karıncıktaki deliklerden çıkan BOS, beyin ve omurilik çevresinde dolaşarak, beyin yüzeyindeki özel dokular (araknoid villus) sayesinde emilerek geri döner. Bu bilgilerle, hidrosefalinin tanımını anlamak daha kolay hale gelir: Beyin boşluklarının (karıncıkların) genişlemesiyle birlikte beyin-omurilik sıvısının basınç ve miktarının artmasıdır.

Hidrosefali Nedenleri

Hidrosefali, çoğu durumda beyin omurilik sıvısının dolaşımında bir tıkanıklık nedeniyle meydana gelir. Bu tıkanıklık, karıncıkları birbirine bağlayan deliklerde ya da sıvının emildiği noktada gerçekleşebilir. Tıkanıklığın nedenleri arasında kafa darbesi, enfeksiyon veya tümörler yer alabilir.

Hidrosefaliyi "doğuştan" (konjenital) ve "sonradan gelişen" (edinsel) olmak üzere iki ana grupta inceleyebiliriz. Doğuştan hidrosefali, spina bifida gibi bazı hastalıklarla birlikte görülebilir.

Edinsel hidrosefali ise üç ana nedenle gelişir:

1. Aşırı BOS Üretimi: Genellikle bir tümör nedeniyle meydana gelir.
2. Dolaşımda Tıkanıklık: Menenjit veya travmaya bağlı kanamalar gibi durumlar bu tıkanıklığa yol açabilir. Bu tür hidrosefali "non-kommünike" (bağlantısız) olarak adlandırılır.
3. BOS Emiliminde Bozukluk: Bu tür hidrosefali ise "kommünike" (bağlantı korunmuş) hidrosefali olarak tanımlanır.

Hidrosefalinin Belirtileri

Hidrosefalinin belirtileri, çocuğun yaşına ve beyin-omurilik sıvısındaki artışın derecesine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Belirtiler arasında:

• Baş çevresinde büyüme
• Artan kafa içi basıncı nedeniyle baş ağrısı
• Bıngıldakta genişleme ve gerginlik
• Kusma ve kilo kaybı
• İnce tiz bir sesle ağlama
• Çift görme
• Okul başarısında düşüş
• Kafadaki damarlarda belirginleşme
• Huzursuzluk ve denge sorunları
• Görme bozuklukları
• Gözlerde "batan güneş" görünümü (gözlerin yukarı bakamaması)
• Konuşma ve yürümede gecikme

Hidrosefali Tedavisi

Hidrosefalinin erken teşhisi, tedavi süreci açısından büyük önem taşır. Tedavi planlaması, tıkanma nedenine bağlı olarak şekillenir. Eğer tıkanma bir tümörden kaynaklanıyorsa, uygun müdahale yapılabilir veya fazla sıvı, vücudun başka bir bölgesinden emilecek şekilde yönlendirilir. Bu yönlendirme, "şant" adı verilen cihazlarla sağlanır.

Şant, silikon bir tüpten oluşur ve üç ana bölümden meydana gelir:

1. Ventriküler Kateter: Karıncık içine yerleştirilen tüp.
2. Valf: Tek yönlü BOS akışına izin veren pompa.
3. Distal Kateter: Valf veya pompadan sonra karın boşluğuna veya kalbe giden tüp.

Şant sistemleri, çocuğun mevcut sağlık durumuna göre seçilebilir. En yaygın olanları:

• Ventrikülo-Peritoneal (VP) Şant: BOS, deri altından karın boşluğuna yönlendirilir ve burada karın zarı tarafından emilir.
• Ventrikülo-Atrial (VA) Şant: Fazla sıvı kalbe giden toplardamar yoluyla yönlendirilir.
• Ventrikülo-Plevral (VP) Şant: Sıvı, akciğer çevresindeki zarlar arasına boşaltılır.
• Lumbo-Peritoneal (LP) Şant: BOS, beldeki omurilik zarı içinden karın boşluğuna akıtılır.

Her şant türünün kendine özgü avantajları ve dezavantajları bulunur. Şant yerleştirme işlemi, genel anestezi altında steril koşullarda gerçekleştirilir ve işlem sonrası çocuğun durumu hastanede izlenir.