Günümüzde kanser ve otoimmün hastalıkların tedavisinde çığır açan immünoterapiler, hastaların yaşam kalitesini artırırken, beraberinde bazı özel sağlık risklerini de getirebilir. Özellikle immün sistemi etkileme potansiyeli nedeniyle, immünoterapi alan hastalarda tüberküloz taraması hayati bir öneme sahiptir. Bu makalede, immünoterapi sürecine başlamadan önce ve tedavi sırasında tüberküloz riskini minimize etmek için atılması gereken önemli adımları ve bilmeniz gerekenleri detaylıca ele alacağız. Amacımız, hem hastaların hem de sağlık profesyonellerinin bu kritik konudaki farkındalığını artırmaktır.

İmmünoterapi ve Tüberküloz İlişkisi: Neden Önemli?

İmmünoterapi, vücudun kendi bağışıklık sistemini kanser hücrelerine veya hastalıklı dokulara karşı savaşması için güçlendiren veya yeniden yönlendiren bir tedavi yöntemidir. İmmünoterapi, farklı mekanizmalarla bağışıklık yanıtını modüle ederken, bazı durumlarda latent tüberküloz enfeksiyonunun (LTBİ) aktive olmasına zemin hazırlayabilir veya mevcut aktif tüberküloz enfeksiyonunun seyrini değiştirebilir. Tüberküloz (verem), Mycobacterium tuberculosis bakterisinin neden olduğu, genellikle akciğerleri etkileyen ancak vücudun diğer bölümlerine de yayılabilen ciddi bir enfeksiyondur. İmmün sistemi baskılanmış veya modüle edilmiş bireylerde, tüberkülozun tekrar aktif hale gelme veya ağır seyretme riski artmaktadır.

Tüberküloz Taramasının Amaçları ve Yöntemleri

İmmünoterapiye başlayacak hastalarda tüberküloz taramasının temel amacı, latent tüberküloz enfeksiyonunu (LTBİ) ve aktif tüberküloz hastalığını erken dönemde tespit ederek tedaviye bağlı komplikasyonları önlemektir. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu gibi otoriteler, tüberküloz kontrolünde tarama programlarının önemini vurgulamaktadır.

Taramada Kullanılan Başlıca Yöntemler:

• Tüberkülin Deri Testi (PPD): Cilt altına enjekte edilen tüberkülin proteininin oluşturduğu reaksiyonu ölçen geleneksel bir testtir. Geçmiş enfeksiyonu veya BCG aşısı varlığını gösterebilir.
• İnterferon Gama Salınım Testleri (IGRA): Kan örneğinden yapılan bu testler (Quantiferon-TB Gold, T-SPOT.TB), tüberküloz bakterisine özgü antijenlere karşı bağışıklık yanıtını ölçer. PPD'den daha spesifik olup, BCG aşısından etkilenmez.
• Akciğer Grafisi (Göğüs Röntgeni): Akciğerlerde tüberküloza işaret edebilecek lezyonları veya aktif hastalık bulgularını değerlendirmek için kullanılır.
• Öykü ve Fizik Muayene: Hastanın geçmiş tüberküloz öyküsü, tüberküloz riski taşıyan bölgelerde yaşayıp yaşamadığı, tüberkülozlu biriyle teması gibi bilgiler ve mevcut semptomlar değerlendirilir.

İmmünoterapi Öncesi Tüberküloz Tarama Adımları

İmmünoterapiye başlamadan önce her hasta için kapsamlı bir tüberküloz taraması yapılması kritik önem taşır. Bu adımlar şunları içerebilir:

1. Detaylı Hasta Öyküsü: Geçmiş tüberküloz öyküsü, tüberküloz endemik bölgelerde yaşama, tüberkülozlu hastayla temas, bağışıklık sistemini etkileyen diğer hastalıklar (HIV, diyabet gibi) ve kullanılan ilaçlar sorgulanmalıdır.
2. Fizik Muayene: Tüberküloz semptomlarına (uzun süreli öksürük, ateş, gece terlemesi, kilo kaybı gibi) yönelik değerlendirme yapılır.
3. Tüberkülin Deri Testi (PPD) veya IGRA Testi: LTBİ varlığını tespit etmek için bu testlerden biri veya duruma göre her ikisi de uygulanabilir. IGRA testleri, özellikle daha önce BCG aşısı olmuş kişilerde yanlış pozitifliği azaltmak adına tercih edilebilir.
4. Akciğer Grafisi: Aktif tüberküloz enfeksiyonu bulgularını veya eski tüberküloz lezyonlarını değerlendirmek için çekilir.

İmmünoterapi Sürecinde ve Sonrasında Takip

Tarama sonuçlarına göre gerekli önlemler alındıktan sonra bile, immünoterapi alan hastaların tüberküloz açısından takibi devam etmelidir. Özellikle immünomodülatör etkileri olan bazı immünoterapi ajanları, LTBİ'nin reaktivasyon riskini artırabilir.

• Düzenli Klinik İzlem: Hastaların tüberküloz semptomları (inatçı öksürük, ateş, gece terlemesi, açıklanamayan kilo kaybı) açısından düzenli olarak sorgulanması ve muayene edilmesi önemlidir.
• Gerekirse Tekrar Tarama: Tedavi sırasında klinik şüphe oluşması durumunda veya hastanın risk faktörlerinde değişiklik olması halinde (örneğin tüberkülozlu bir kişiyle yeni temas) tekrardan tarama testleri (PPD, IGRA, akciğer grafisi) yapılabilir.

Pozitif Tarama Sonuçlarında Yapılması Gerekenler

Eğer tüberküloz tarama testlerinden herhangi biri pozitif çıkarsa veya aktif tüberküloz şüphesi oluşursa, aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

• Uzman Konsültasyonu: Enfeksiyon hastalıkları uzmanı veya göğüs hastalıkları uzmanı ile acilen görüşülmelidir.
• Aktif Tüberküloz Değerlendirmesi: Balgam örneği, kültür ve moleküler testler gibi ileri tetkiklerle aktif tüberküloz enfeksiyonu olup olmadığı kesinleştirilir.
• Latent Tüberküloz Tedavisi: Aktif tüberküloz tespit edilmez ancak LTBİ teşhisi konulursa, immünoterapiye başlamadan önce veya uygun bir zamanda koruyucu (profilaktik) ilaç tedavisi (genellikle 6-9 ay süreli izoniazid gibi) başlanması değerlendirilir. Bu tedavi, LTBİ'nin aktif hastalığa dönüşmesini engellemeye yöneliktir.
• Tedaviye Başlama Kararı: Latent tüberküloz tedavisi tamamlanana veya aktif tüberküloz tedavisi etkin bir şekilde başlayana kadar immünoterapi başlangıcı ertelenebilir. Bu karar, hastanın genel durumu, kanser tipinin aciliyeti ve tüberküloz riskinin derecesi gibi faktörler göz önünde bulundurularak multidisipliner bir ekiple alınmalıdır.

Sonuç

İmmünoterapi, birçok hastalığın tedavisinde umut vaat eden bir yaklaşım olsa da, tedavi öncesi ve süresince tüberküloz taraması gibi potansiyel riskleri yönetmek büyük önem taşır. Kapsamlı bir tarama ve düzenli takip, immünoterapi alan hastalarda tüberküloz reaktivasyonunu önleyerek hastaların güvenliğini sağlamanın ve tedavi başarısını artırmanın önemli adımlarıdır. Sağlık profesyonellerinin ve hastaların bu konuda bilinçli olması, olası komplikasyonların önüne geçmekte kritik bir rol oynamaktadır. Her hasta özelinde risk faktörleri değerlendirilerek kişiselleştirilmiş bir tarama ve takip planı oluşturulmalıdır.