Anafilaksi Nedir?
Anafilaksi, belirli besinler, zehirler veya ilaçların kullanımı sonrasında ortaya çıkan şiddetli bir alerjik reaksiyondur. Bu durum, hayatı tehdit eden bir acil durum olarak kabul edilir ve hızlı müdahale gerektirir. Genellikle arı sokması veya yer fıstığı gibi maddelerle tetiklenir. Anafilaksi, bağışıklık sisteminin vücuda kimyasallar salması sonucu meydana gelir, bu da tansiyon düşüklüğüne ve solunum yollarında daralmaya yol açar. Bu durum, kişinin yeterli oksijen almasını zorlaştırabilir.
Bifazik Anafilaksi Nedir?
Bifazik anafilaksi, ciddi alerjik reaksiyonun iki aşamadan oluşan özel bir türüdür. İlk aşamada, tipik anafilaksi belirtileri görülür: nefes darlığı, kaşıntı ve deri döküntüleri gibi. İkinci aşama, ilk belirtilerin kaybolmasından sonra tekrar ortaya çıkar. Bu aşamada acil tıbbi müdahale gerekebilir, bu nedenle belirtiler dikkate alınmalı ve hastanın durumu yakından izlenmelidir.
Anafilaksinin Belirtileri
Anafilaksinin belirtileri oldukça çeşitlidir. Başlangıçta görülen semptomlar arasında şunlar yer alır:
- Nefes darlığı
- Göğüste sıkışma hissi
- Bulantı ve kusma
- Öksürük
- Sersemlik
- Yutkunmada güçlük
- Konuşurken dilin dolaşması
- Kaşıntı
Eğer anafilaksi tedavi edilmezse, hayatı tehdit eden ciddi durumlar ortaya çıkabilir. Bunlar arasında:
- Halsizlik
- Tansiyon düşüklüğü
- Kaşıntılı cilt lezyonları
- Hızlı nabız
- Kalp ritmi bozuklukları
- Nefes alırken hırıltı
- Yoğun ödem
- Solunum fonksiyon kaybı
- Kalp durması
- Şok
Bu belirtilerin herhangi birinin görülmesi durumunda acil müdahale gereklidir; dolayısıyla uzman desteği alınmalıdır.
Anafilaksinin Nedenleri
Anafilaksinin nedenleri çeşitlilik gösterebilir; ancak genel olarak, bağışıklık sisteminin normalde zararsız olan maddelere karşı aşırı tepki vermesi en yaygın sebeptir. Çocuklarda yaygın alerjenler arasında ceviz, fıstık, süt ve kabuklu deniz ürünleri bulunur. Yetişkinlerde ise aspirin, reçetesiz ağrı kesiciler ve arı sokması gibi tetikleyiciler öne çıkar. Nadir durumlarda, yoğun fiziksel aktiviteler de anafilaksiyi tetikleyebilir.
Anafilaksinin Görülme Sıklığı
Yapılan araştırmalara göre, anafilaksinin görülme sıklığı normal popülasyonlarda 100 bin kişide 50 ila 112 arasında değişmektedir. Yaşam boyunca anafilaksi geçirme riski %0,3 ile %5,1 arasında değişir. Çocuklarda, özellikle 0-4 yaş grubunda ciddi alerjik reaksiyonlar daha sık görülür. Anafilaksi ölüm oranı, milyon kişide %0,35 ile %1,06 arasında değişiklik göstermektedir. Türkiye'deki anafilaksi oranlarına dair kesin veriler mevcut değildir.
Anafilaksi Tanı Kriterleri
Anafilaksi tanısı, klinik belirtilere dayanarak konur; bu nedenle laboratuvar testlerine ihtiyaç duyulmaz. Erken tanı, acil durumlarda hayati önem taşır. Acil servise başvuran hastalar öncelikle fiziksel muayeneye tabi tutulur. Akciğerlerin dinlenmesi, hırıltı seslerinin tespiti ve hastanın tıbbi geçmişinin değerlendirilmesi bu süreçte önemlidir. Ayrıca, triptaz enzimi düzeyinin ölçülmesi de tanıda yardımcı olabilir, çünkü bu enzim alerjik reaksiyon sonrasında yükselir.
Anafilaksinin Tedavisi
Anafilaktik şok geçiren bir hastada tedavi hızlı bir şekilde uygulanmalıdır. İlk olarak, hastanın havayolu güvenliği sağlanır ve sıvı desteği verilir. Epinefrin enjeksiyonu, tedavinin temelini oluşturur ve kalp fonksiyonunu, kan basıncını dengelerken solunum yollarını da açar. Enjeksiyon dozu, hastanın kilosuna göre belirlenir ve tek doz çoğu hastada iyileşme sağlar; ancak gerektiğinde tekrarlanabilir.
Tedavi Esnasında İzlenecek Adımlar
Tedavi sırasında şu adımlar izlenmelidir:
- Hastanın bacakları yukarı kaldırılarak sırt üstü yatırılmalıdır.
- Havayolu açık tutulmalıdır.
- Hastanın uyanık pozisyonda olması hayati tehlike oluşturabileceğinden, doğru pozisyonda tutulmalıdır.
- Alerjenle temas derhal kesilmelidir; örneğin, arı sokması durumunda iğne çıkarılmalıdır.
Anafilaksi Nasıl Önlenir?
Anafilaksiyi önlemek için alerjiye neden olan maddelerden kaçınılmalıdır. Alerjiye yol açan gıda ve nesneleri belirlemek, hastanın sağlığı açısından kritik önem taşır. Ayrıca, alerjik reaksiyon riski olan bireylerin, bu durumu bildiren bilezik veya kolye takmaları önerilir. Eğer alerjiye neden olan faktörler arasında sokan böcekler varsa, bu tür durumlarda dikkatli olunması gerekmektedir.