Kalp ve damar sağlığı, genel yaşam kalitemizi doğrudan etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Modern yaşam tarzı ve genetik faktörler, damar tıkanıklığı gibi ciddi sorunları beraberinde getirebilmektedir. Özellikle kol, bacak, boyun ve kalp damarlarında oluşan plak birikimleri, kan akışını kısıtlayarak hayati riskler oluşturabilir. İşte bu noktada, ateromektomi, damar tıkanıklığını giderme amacıyla uygulanan yenilikçi ve etkili bir tedavi yöntemi olarak karşımıza çıkar. Bu kapsamlı rehberimizde, ateromektomi nedir, nasıl çalıştığını, çeşitlerini, uygulama alanlarını ve damar açma sürecindeki kritik rolünü detaylıca inceleyeceğiz.

Aterektomi Nedir ve Nasıl Çalışır?

Aterektomi, atardamarlarda biriken ve damar sertleşmesine (ateroskleroz) yol açan yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer maddelerden oluşan plakların mekanik olarak temizlenmesi işlemidir. Bu işlem, genellikle minimal invaziv (küçük kesiyle yapılan) bir yöntem olup, özel bir kateter ve ucunda yer alan küçük bir cihaz (döner bıçak, lazer veya kesici) kullanılarak gerçekleştirilir. Amaç, kan akışını engelleyen plağı parçalayarak veya kazıyarak damarı yeniden açmak ve kanın serbestçe dolaşımını sağlamaktır. Bu sayede, hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve olası komplikasyonların önüne geçilebilir.

Aterektominin Çeşitleri Nelerdir?

Aterektomi işlemi, kullanılan cihaza ve plağın yapısına göre farklılık gösterir. Başlıca aterektomi çeşitleri şunlardır:

Rotasyonel Aterektomi

Bu yöntemde, ucunda yüksek hızlı dönen, zımpara benzeri küçük bir uç bulunan bir kateter kullanılır. Bu uç, özellikle kalsifiye (kireçlenmiş) ve sert plakları parçalayarak mikropartiküllere ayırır. Parçalanan bu mikropartiküller kan akımıyla vücuttan atılır. Genellikle koroner arterlerde ve daha küçük damarlarda tercih edilir.

Yönlü Aterektomi

Yönlü aterektomi cihazları, damar duvarındaki plağı kontrollü bir şekilde kesip toplayan küçük bıçaklara sahiptir. Kesilen plaklar, kateterin içindeki özel bir hazneye alınır ve işlem sonunda damar dışına çıkarılır. Bu yöntem, özellikle daha büyük çaplı damarlarda ve kireçlenmemiş plaklarda etkilidir.

Eksimer Lazer Aterektomi

Lazer aterektomide, yüksek yoğunluklu lazer enerjisi kullanılarak plak dokusu buharlaştırılır. Bu yöntem, özellikle uzun ve kompleks lezyonlarda, daha önce stent uygulanmış ancak tekrar tıkanmış damarlarda veya diğer yöntemlerle ulaşılamayan bölgelerde tercih edilebilir. Lazer, plakları mikroskobik düzeyde parçalar.

Orbital Aterektomi

Orbital aterektomi, ucunda eksantrik (merkezden kayık) bir başlık bulunan bir kateter ile yapılır. Bu başlık, damar içinde dönerken orbital (yörüngesel) bir hareket yaparak plağı tıraşlar ve damar çapını genişletir. Kalsifiye plaklarda etkilidir ve damarın doğal yapısını koruma potansiyeline sahiptir.

Hangi Durumlarda Aterektomi Uygulanır?

Aterektomi, genellikle anjiyoplasti (balonla genişletme) ve stent yerleştirme gibi standart tedavilerin yetersiz kaldığı veya riskli olduğu durumlarda bir alternatif olarak değerlendirilir. Başlıca uygulama alanları şunlardır:

• Periferik Arter Hastalığı (PAH): Bacak ve kol damarlarındaki tıkanıklıklar, yürüme güçlüğü, ağrı ve yaralara neden olabilir. Aterektomi, bu damarlardaki plakları temizleyerek kan akışını restore eder.
• Koroner Arter Hastalığı (KAH): Kalbi besleyen damarlardaki ciddi tıkanıklıklar, göğüs ağrısı (anjina) ve kalp krizine yol açabilir. Özellikle kireçli veya karmaşık koroner plaklarda aterektomi tercih edilebilir.
• Yeniden Tıkanma (Restenoz): Daha önce anjiyoplasti veya stent uygulaması yapılmış ancak damarın tekrar tıkanması durumunda aterektomi, damarı yeniden açmak için etkili bir çözüm sunabilir.
• Stent Uygulaması İçin Hazırlık: Çok sert ve kalsifiye plaklar, stent yerleştirmeden önce aterektomi ile inceltilerek stent yerleşimini kolaylaştırabilir ve daha iyi sonuçlar alınmasını sağlayabilir.

Aterektomi İşlemi Nasıl Gerçekleşir?

Aterektomi işlemi, genellikle bir anjiyografi laboratuvarında gerçekleştirilir ve lokal anestezi altında yapılır. İşlem adımları genel olarak şöyledir:

1. Erişim Noktası Oluşturma: Genellikle kasık veya kol bölgesindeki bir damara küçük bir kesi yapılır ve buradan damara erişim sağlanır.
2. Kateter İlerlemesi: İnce, esnek bir kateter, damar yoluyla tıkanıklığın olduğu bölgeye ilerletilir. Bu süreç, floroskopi (gerçek zamanlı röntgen) rehberliğinde izlenir.
3. Plağın Temizlenmesi: Kateterin ucundaki aterektomi cihazı (döner bıçak, lazer vb.) aktive edilerek plak kontrollü bir şekilde parçalanır, tıraşlanır veya buharlaştırılır.
4. Kontrol: İşlem sonunda damarın açıldığı ve kan akışının normale döndüğü anjiyografi ile teyit edilir. Gerekirse aynı seansta balon anjiyoplasti veya stent yerleştirme de yapılabilir.
5. İşlem Sonrası: Kateter çekildikten sonra erişim noktasındaki kanama kontrol altına alınır. Hastalar genellikle aynı gün veya ertesi gün taburcu edilir.

Aterektominin Avantajları ve Riskleri

Her tıbbi işlemde olduğu gibi, aterektominin de kendine özgü avantajları ve potansiyel riskleri bulunmaktadır.

Avantajları

• Etkili Plak Temizliği: Özellikle kireçli ve sert plakları doğrudan hedefler ve temizler.
• Minimal İnvaziv: Açık cerrahiye göre daha az invazivdir, bu da daha hızlı iyileşme süreci ve daha az ağrı anlamına gelir.
• Damar Bütünlüğünü Koruma: Bazı durumlarda damar duvarının yapısını balon anjiyoplastiye kıyasla daha iyi koruyabilir.
• Stent İhtiyacını Azaltma: Plağın tamamen temizlenmesi, bazı hastalarda stent ihtiyacını ortadan kaldırabilir veya daha küçük bir stent kullanımına olanak tanır.
• Tekrarlayan Tıkanıklıklarda Çözüm: Özellikle daha önce stent takılan bölgelerdeki yeniden tıkanmalarda etkili bir alternatif olabilir.

Riskleri

• Damar Yaralanması: İşlem sırasında damar duvarında delinme veya hasar oluşma riski vardır.
• Embolizasyon: Parçalanan plak parçalarının aşağı akımlı damarları tıkaması riski. Bu, özellikle küçük damarlar için tehlikeli olabilir.
• Kanama ve Hematom: Erişim noktasında kanama veya morarma oluşabilir.
• Yeniden Tıkanma (Restenoz): İşlem sonrası damarın zamanla tekrar daralma riski her ne kadar aterektomi ile azalma eğiliminde olsa da tamamen ortadan kalkmaz.
• Cihaz Arızası: Nadiren de olsa cihazın damar içinde kırılması veya takılması gibi sorunlar yaşanabilir.

Kimler Aterektomi İçin Uygun Adaydır?

Aterektomiye uygunluk, hastanın genel sağlık durumu, tıkanıklığın yeri, ciddiyeti ve plağın yapısı gibi birçok faktöre bağlıdır. Genellikle, diğer tedavi yöntemlerinin yetersiz kaldığı veya kontrendike olduğu, ciddi semptomları olan ve açık cerrahi riski yüksek olan hastalar için düşünülür. Bu kararın, bir kardiyolog veya vasküler cerrah tarafından detaylı bir değerlendirme ve diğer görüntüleme yöntemleri (anjiyografi, BT anjiyo vb.) sonucunda verilmesi esastır.

Sonuç

Aterektomi, damar tıkanıklığını giderme amacıyla kullanılan, kateter tabanlı, ileri bir tedavi yöntemidir. Özellikle kalsifiye ve kompleks plaklarda etkili sonuçlar sunarak hastaların yaşam kalitesini artırabilir ve ciddi komplikasyon risklerini azaltabilir. Rotasyonel, yönlü, lazer ve orbital aterektomi gibi çeşitleriyle, her hastanın ihtiyacına göre özelleştirilebilir bir yaklaşım sunar. Ancak her tıbbi işlemde olduğu gibi, potansiyel faydaları ve riskleri dikkatlice değerlendirilmeli ve tedavi planı alanında uzman hekimler tarafından kişiye özel olarak belirlenmelidir. Unutmayın, damar sağlığınız için düzenli kontroller ve sağlıklı yaşam tarzı büyük önem taşır.

Daha fazla bilgi için güvenilir kaynaklara başvurabilirsiniz:

• Aterektomi - Wikipedia
• Damar Tıkanıklığı ve Tedavisi - Türk Kardiyoloji Derneği