Prematüre doğan bebeklerin karşılaştığı en ciddi sağlık sorunlarından biri olan Retinopati (ROP), göz retinasında anormal damar gelişimine yol açarak ciddi görme kaybı ve hatta körlüğe neden olabilen bir hastalıktır. Özellikle düşük doğum ağırlıklı ve erken doğan prematüre bebekler için büyük bir tehdit oluşturan ROP, düzenli göz muayenesi sıklığı ve erken teşhis ile büyük ölçüde önlenebilir. Peki, ROP'a yakalanma riski hangi bebeklerde daha fazladır ve bu kritik göz muayenesi süreçleri nasıl yönetilmelidir?

Retinopatiye (ROP) Yol Açan Başlıca Risk Faktörleri Nelerdir?

ROP'un ortaya çıkışında birçok faktör rol oynar. Bu risk faktörleri, bebeklerin muayene edilme sıklığı ve takibin yoğunluğu açısından belirleyicidir. Prematüre retinopatisi gelişme potansiyeli olan bebekleri belirlemek, hastalığın erken evrelerinde müdahale etme şansını artırır.

Doğum Ağırlığı ve Gestasyonel Yaş

En önemli risk faktörleri arasında doğum ağırlığı ve gestasyonel yaş (gebeliğin kaçıncı haftasında doğduğu) yer alır. Genellikle 1500 gramın altında doğan ve 32 gebelik haftasından önce dünyaya gelen bebeklerde ROP riski önemli ölçüde yüksektir. Bu bebeklerin retinasındaki damar gelişimi tamamlanmadığı için dış ortama uyum sağlamakta zorlanırlar ve anormal damarlanma riski artar.

Oksijen Tedavisi

Prematüre bebekler, akciğer gelişimleri tamamlanmadığı için sıklıkla oksijen tedavisine ihtiyaç duyarlar. Ancak yüksek konsantrasyonda veya dalgalı oksijen seviyeleri, retina damarlarının normal gelişimini bozarak ROP gelişimini tetikleyebilir. Bu nedenle, yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde oksijen tedavisi, dikkatli bir şekilde izlenmeli ve optimize edilmelidir.

Ek Sistemik Hastalıklar ve Komplikasyonlar

Prematüre doğan bebeklerde sadece akciğer sorunları değil, aynı zamanda kalp hastalıkları, enfeksiyonlar (sepsis), beyin kanamaları, solunum durması (apne) gibi ek sistemik sorunlar da sıkça görülür. Bu tür komplikasyonlar, ROP gelişimini hızlandırabilir veya şiddetlendirebilir. Örneğin, kronik akciğer hastalığı olan bebeklerde ROP riski daha yüksektir.

Kan Transfüzyonları ve Diğer Faktörler

Sık kan transfüzyonu ihtiyacı, karbon dioksit seviyelerindeki dalgalanmalar, vitamin E eksikliği ve genetik yatkınlık gibi diğer faktörler de ROP riskini artırabilir. Bu faktörlerin her biri, bebeğin genel sağlık durumunu ve retina gelişimini etkileyerek hastalığın ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir.

ROP Taraması: Hangi Bebekler Ne Sıklıkla Muayene Edilmeli?

ROP taramaları, hastalığın erken evrede tespit edilerek kalıcı görme kaybının önüne geçilmesi için hayati önem taşır. Türkiye'de ve dünyada kabul görmüş ulusal ve uluslararası rehberler, hangi bebeklerin ne zaman ve ne sıklıkla muayene edilmesi gerektiğini açıkça belirtir. Bu konuda detaylı bilgiler, T.C. İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü gibi resmi kurumların kılavuzlarında bulunabilir: İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü - ROP Taraması.

İlk Muayene Zamanlaması

Genel olarak, 32 gebelik haftası ve altında doğan veya doğum ağırlığı 1500 gram ve altında olan tüm prematüre bebekler, doğumdan sonraki 4 ila 6 hafta içinde ilk ROP muayenesine alınmalıdır. Ancak bebeğin gestasyonel yaşı ve doğum ağırlığına göre bu süre biraz değişebilir. Örneğin, çok daha erken doğan veya çok düşük doğum ağırlığına sahip bebeklerde ilk muayene daha erken yapılabilir.

Takip Muayenelerinin Sıklığı

İlk muayene sonrasında, bebeğin retina damarlarının gelişim durumu ve ROP'un evresine göre takip muayenelerinin sıklığı belirlenir. Eğer ROP tespit edilmezse veya hafif bir evredeyse, muayeneler haftalık veya iki haftalık aralıklarla devam edebilir. Ancak agresif ROP belirtileri gösteren veya hastalığın ilerlediği durumlarda, muayeneler daha sık, hatta günaşırı yapılabilir. Bu takibin amacı, hastalığın tedavi gerektiren kritik bir evreye gelip gelmediğini anlamaktır. Türk Oftalmoloji Derneği (TOT) gibi uzman kuruluşlar, bu konularda güncel yaklaşımları paylaşmaktadır: Türk Oftalmoloji Derneği - Retinopati.

Muayenelerin Sonlandırılması

Retina damar gelişimi tamamen tamamlandığında veya ROP gerileyerek tedavi gerektirmeyen bir duruma geldiğinde muayeneler sonlandırılır. Genellikle bu durum, bebeğin gestasyonel yaşının 40-45 haftaya ulaşmasıyla veya damarların retinayı kaplamasıyla gerçekleşir. Ancak bu karar, mutlaka deneyimli bir göz hastalıkları uzmanı tarafından verilmelidir.

Erken Teşhis ve Tedavinin Önemi

ROP'un erken teşhisi, başarılı tedavi ve görme kurtarma açısından kritik öneme sahiptir. Hastalık genellikle ilerleyici bir seyir izler ve tedavi edilmediği takdirde kalıcı körlüğe yol açabilir. Lazer fotokoagülasyon, göz içi enjeksiyonlar veya nadiren cerrahi müdahale gibi tedavi yöntemleri, retina damarlarındaki anormal büyümeyi durdurarak görme kaybını önleyebilir veya en aza indirebilir. Bu tedavilerin zamanında ve uygun şekilde uygulanması, bebeğin gelecekteki yaşam kalitesi için hayati bir fark yaratır.

Sonuç

ROP, prematüre bebekler için ciddi bir tehdit olsa da, doğru bilgi, düzenli taramalar ve zamanında müdahale ile etkileri büyük ölçüde yönetilebilir. Düşük doğum ağırlıklı veya erken doğan bebeklerin ebeveynleri, ROP'un risk faktörleri konusunda bilinçli olmalı ve uzman doktorların belirlediği göz muayenesi sıklığına titizlikle uymalıdır. Unutmayın, bebeğinizin göz sağlığı geleceğinin anahtarıdır ve erken teşhis, bu yolda atılacak en önemli adımdır.