Çocukluk çağı gelişiminde atlanmaması gereken en önemli konulardan biri, otizm spektrum bozukluğu (OSB) taramasıdır. Özellikle okul öncesi dönem, çocukların gelişiminin hızla ilerlediği ve belirli becerilerin kazanıldığı kritik bir evredir. Bu dönemde ebeveynlerin çocuklarının gelişimini yakından takip etmeleri ve bazı belirtiler konusunda bilinçli olmaları büyük önem taşır. Erken tanı ve müdahale, otizm spektrum bozukluğu olan çocukların gelecekteki yaşam kalitelerini artırma potansiyeline sahiptir. Peki, ebeveynlerin dikkat etmesi gerekenler nelerdir ve hangi adımları atmalılar?

Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir ve Neden Erken Tanı Önemlidir?

Otizm Spektrum Bozukluğu, sosyal etkileşim ve iletişimde güçlükler, sınırlı ve tekrarlayıcı ilgi alanları ile davranışlarla karakterize edilen nörogelişimsel bir farklılıktır. Belirtiler bireyden bireye büyük farklılık gösterebilir ve bir spektrumda yer alır. Otizm hakkında daha detaylı bilgi için Wikipedia'daki Otizm Spektrum Bozukluğu sayfasına başvurabilirsiniz.

Erken tanı, müdahalenin olabildiğince erken başlatılmasını sağlar. Çocuk beyni, özellikle ilk 3-5 yaş arasında olağanüstü bir öğrenme ve adaptasyon kapasitesine sahiptir. Bu dönemde uygulanan yoğun ve yapılandırılmış eğitimler, çocuğun sosyal iletişim becerilerini, dil gelişimini ve adaptif davranışlarını geliştirmede kritik rol oynar, semptomların şiddetini azaltabilir ve bağımsız yaşam becerilerini destekleyebilir.

Okul Öncesi Dönemde Otizm Belirtileri: Ebeveynler Neye Dikkat Etmeli?

Ebeveynler, çocuklarının davranışlarını ve gelişimlerini düzenli olarak gözlemleyerek olası belirtileri erken fark edebilirler. Aşağıdaki alanlardaki gelişimsel farklılıklar, bir uzmana başvurmayı gerektirebilir:

Sosyal Etkileşim ve İletişim Zorlukları

• Göz teması kurmaktan kaçınma veya kısıtlı göz teması.
• İsmini söylediğinizde tepki vermeme veya gecikmeli tepki verme (işitme sorunu olmamasına rağmen).
• Ortak dikkat eksikliği (parmağınızla gösterdiğiniz bir nesneye bakmama veya sizin baktığınız yere bakmama).
• İşaret parmağıyla bir şeyi göstermeme veya istediği şeyi işaret etmeyle anlatmama.
• Mimik ve jestleri kullanmada sınırlılık veya yanlış kullanma.
• Karşılıklı oyun oynamada zorluk, akranlarıyla etkileşim kurmaktan kaçınma.
• Konuşmada gecikme veya gerileme; daha önce söylenen kelimelerin veya cümlelerin unutulması.
• Tekrarlayıcı dil kullanımı (ekolali - duyduğu kelimeleri veya cümleleri anlamsızca tekrar etme).

Tekrarlayıcı Davranışlar ve Sınırlı İlgi Alanları

• Ellerini sallama, parmak uçlarında yürüme, kendi etrafında dönme gibi tekrarlayıcı motor hareketler.
• Belirli rutinlere aşırı bağlılık; rutin bozulduğunda aşırı tepki gösterme.
• Oyuncakları amacına uygun kullanmak yerine, tekerleklerini çevirme veya sıraya dizme gibi tekrarlayıcı oyunlar.
• Belirli nesnelere veya konulara (örneğin dinozorlar, arabaların tekerlekleri, trafik işaretleri) karşı aşırı ve sınırlı ilgi.
• Değişikliklere karşı direnç.

Duyusal Hassasiyetler

• Bazı seslere, ışıklara, dokulara veya kokulara aşırı hassasiyet gösterme (kulaklarını kapama, rahatsız olma).
• Bazı durumlarda ise acıya veya ısıya karşı tepkisizlik.

Tarama ve Değerlendirme Süreçleri

Yukarıdaki belirtilerden bir veya birkaçını fark ettiğinizde, ilk adım çocuk doktorunuzla görüşmektir. Çocuk doktorunuz, çocuğunuzun gelişimini değerlendirmek için standart gelişim testleri (örneğin M-CHAT) uygulayabilir ve gerektiğinde sizi bir çocuk psikiyatristi veya gelişim uzmanına yönlendirebilir. Otizm taraması ve teşhis süreci multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bu süreçte çocuk psikiyatristleri, gelişim pediatristleri, dil ve konuşma terapistleri, özel eğitim uzmanları gibi farklı alanlardan profesyoneller görev alır. Sağlık Bakanlığı'nın Otizm Spektrum Bozukluğu bilgilendirme sayfasına buradan ulaşabilirsiniz.

Ebeveynlerin Yapabileceği İlk Adımlar

Eğer çocuğunuzun gelişiminde endişeleriniz varsa:

• Gözlemleyin ve Not Alın: Çocuğunuzun belirli durumlarda nasıl tepki verdiğini, hangi davranışları tekrarladığını, hangi becerileri sergilemediğini not edin. Bu notlar, uzmana başvurduğunuzda değerli bilgiler sunacaktır.
• Pediatristinizle Paylaşın: Endişelerinizi çocuk doktorunuzla açıkça paylaşmaktan çekinmeyin. Onlar size en doğru yönlendirmeyi yapacaktır.
• Bilgi Edinin: Güvenilir kaynaklardan otizm spektrum bozukluğu hakkında bilgi edinin. Bilinçli olmak, doğru adımları atmanızda size yardımcı olacaktır.
• Destek Gruplarına Katılın: Benzer deneyimler yaşayan diğer ailelerle iletişim kurmak, hem duygusal destek sağlar hem de farklı bakış açıları kazanmanıza yardımcı olur.
• Sabırlı ve Kararlı Olun: Tanı ve müdahale süreçleri zaman alabilir. Sabırlı ve kararlı bir tutum sergilemek, çocuğunuz için en iyisini yapmanızda size güç verecektir.

Unutmayın ki her çocuk farklıdır ve belirtilerin görülmesi otizm teşhisi anlamına gelmez. Ancak erken farkındalık ve doğru zamanda yapılan uzman değerlendirmesi, çocuğunuzun ihtiyaç duyduğu desteği almasını sağlamak açısından hayati öneme sahiptir. Bu süreçte yalnız değilsiniz.