İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları (IBD), sindirim sistemini etkileyen kronik iltihabi durumlar bütünüdür. Bu hastalıkların iki ana tipi olan Crohn hastalığı ve Ülseratif Kolit, benzer semptomlara sahip olsalar da, patoloji ve histopatolojik farklar açısından belirgin ayrılıklar gösterir. Doğru tanı ve etkili tedavi stratejileri için bu **histopatolojik farklar**ı anlamak kritik öneme sahiptir. Bağırsak dokusunda meydana gelen mikroskobik değişiklikler, klinik tablonun ötesinde, her iki hastalığın özgün karakterini ortaya koyar ve doktorlara yol gösterir.

IBD'ye Genel Bakış ve Temel Ayrım

İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları, bağırsak duvarında kronik inflamasyona yol açan otoimmün veya immun aracılı hastalıklar olarak kabul edilir. İki ana alt tipi olan Crohn hastalığı (CH) ve Ülseratif Kolit (ÜK) arasındaki ayrım, klinik bulgular kadar, bağırsak dokusunun histopatolojik incelemesiyle netleşir. Her iki hastalık da remisyon ve alevlenme dönemleriyle seyreder, ancak etkiledikleri bağırsak bölgeleri ve inflamasyonun yayılım şekli farklıdır.

Crohn Hastalığı (CH) Patolojisi

Crohn hastalığı, ağızdan anüse kadar sindirim sisteminin herhangi bir yerini etkileyebilen, ancak en sık ince bağırsağın son kısmı (terminal ileum) ve kalın bağırsağı tutan bir hastalıktır. Crohn hastalığının histopatolojik özellikleri şunlardır:

• Transmural İnflamasyon: İnflamasyon bağırsak duvarının tüm katmanlarını (mukozadan serozaya kadar) etkiler. Bu durum, fistül, fissür ve striktür (daralma) gibi komplikasyonlara zemin hazırlar.
• Atlama Lezyonları (Skip Lesions): Hastalık, etkilenmiş ve sağlıklı bağırsak bölgelerinin bir arada bulunduğu, kesintili bir tutulum gösterir. Bu, mikroskop altında da net bir şekilde gözlenir.
• Granülomlar: Hastaların yaklaşık %30-60'ında, non-kazeifikasyon gösteren epiteloid hücreli granülomlar bulunur. Bu granülomlar Crohn hastalığı için oldukça karakteristiktir, ancak her zaman görülmeyebilir.
• Fissür Ülserleri ve Taş Yolu Görünümü: Bağırsak mukozasında derin, doğrusal ülserler (fissür ülserleri) ve bağırsak duvarının kalınlaşması nedeniyle “taş yolu” veya “kaldırım taşı” görünümü oluşabilir.
• Lenfoid Agregatlar: Özellikle submukozada yoğun lenfoid hücre kümelenmeleri sıkça görülür.

Ülseratif Kolit (ÜK) Patolojisi

Ülseratif Kolit, yalnızca kalın bağırsağı (kolon ve rektum) etkileyen bir hastalıktır. İnflamasyon rektumdan başlayarak sürekli ve proksimal yönde yayılır. Ülseratif Kolit'in histopatolojik özellikleri ise şunlardır:

• Yüzeyel İnflamasyon: İnflamasyon genellikle mukoza ve submukozayla sınırlıdır. Bağırsak duvarının daha derin katmanları (muskularis propria veya seroza) nadiren etkilenir.
• Sürekli Tutulum: Hastalık rektumdan başlar ve proksimale doğru kesintisiz (kontinü) bir yayılım gösterir. Atlama lezyonları görülmez.
• Kript Apseleri ve Distorsiyonu: Mukozada kript adı verilen bez yapılarında nötrofil birikimiyle oluşan apseler (kript apseleri) ve zamanla kript mimarisinde bozulmalar (kript distorsiyonu) yaygındır.
• Goblet Hücre Sayısında Azalma: Mukoza yüzeyindeki müsin üreten goblet hücrelerinin sayısında azalma veya kaybı gözlemlenebilir.
• Bazal Plazmositoz: Kriptlerin tabanında plazma hücrelerinin yoğunlaşması, özellikle kronik Ülseratif Kolit'te önemli bir bulgudur.

Histopatolojik Farklar: Ayırıcı Tanı Kriterleri

Crohn hastalığı ve Ülseratif Kolit arasındaki histopatolojik farklar, hem tanı koymada hem de hastalık seyrini öngörmede kritik rol oynar. Bu farklar, özellikle belirsiz olgularda doğru tanıya ulaşmak için vazgeçilmezdir. İşte başlıca ayırıcı kriterler:

Lezyonların Dağılımı ve Tutulum Şekli

• Crohn: Sindirim kanalının herhangi bir yerinde görülebilir, ancak en sık ileum ve kolonda. Tutulum kesintilidir (atlama lezyonları). Örneğin, Crohn hastalığında, normal görünen bölgelerin hemen yanında iltihaplı alanlar bulunabilir.
• Ülseratif Kolit: Yalnızca kalın bağırsak ve rektumu etkiler. Tutulum rektumdan başlar ve proksimale doğru sürekli bir yayılım gösterir.

İnflamasyonun Karakteri ve Derinliği

• Crohn: Transmural inflamasyon (tüm bağırsak duvarı katmanlarını etkiler), non-kazeifikasyon gösteren granülomlar (her zaman olmasa da), lenfoid agregatlar ve fissür ülserleri.
• Ülseratif Kolit: Mukozal ve submukozal inflamasyonla sınırlıdır, kript apseleri, kript distorsiyonu ve goblet hücre kaybı belirgindir. Granülomlar genellikle görülmez.

Bağırsak Katmanlarının Etkilenimi

• Crohn: Bağırsak duvarının tüm katmanlarını etkilediği için fistüller, fissürler ve bağırsak lümeninde daralmalar (striktürler) sık görülür.
• Ülseratif Kolit: Yüzeyel tutulum nedeniyle fistül ve striktürler nadirdir. En ciddi komplikasyonlardan biri toksik megakolon ve uzun vadede displazi/kolorektal kanser riskidir.

Sonuç

İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları olan Crohn ve Ülseratif Kolit, klinik tabloları benzerlik gösterse de, histopatolojik düzeyde belirgin farklılıklara sahiptir. Crohn hastalığında transmural inflamasyon, atlama lezyonları ve granülomlar ön plandayken; Ülseratif Kolit’te yüzeyel mukozal inflamasyon, sürekli tutulum ve kript apseleri karakteristiktir. Bu histopatolojik farkların doğru bir şekilde tanımlanması, hastalar için en uygun tanı, tedavi planı ve prognozun belirlenmesinde hayati öneme sahiptir. Patologların titiz çalışmaları, gastroenterologlara doğru kararlar almalarında kritik bilgiler sunarak, her hastaya özel ve etkili bir tedavi yaklaşımının temelini oluşturur.