Hepatit A ve B, karaciğeri etkileyen ciddi viral enfeksiyonlardır ve dünya genelinde milyonlarca insanı etkiler. Bu hastalıklar, akut karaciğer yetmezliğinden kronik karaciğer hastalığına ve hatta karaciğer kanserine kadar değişen sağlık sorunlarına yol açabilir. Ancak modern tıp sayesinde bu hastalıklardan korunmak mümkündür: Hepatit A aşısı ve Hepatit B aşısı. Toplum sağlığı için büyük önem taşıyan bu aşılar, virüslerin yayılımını engellemede kritik bir rol oynar. Peki, bu aşılar tam olarak nedir, kimler bu aşıları yaptırmalı, koruyuculuğu ne kadar sürer ve olası yan etkileri nelerdir? Bu makalede, Hepatit A ve B aşılarına dair tüm merak edilenleri, güncel bilgiler ışığında detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Hepatit A Aşısı Nedir ve Kimler Yaptırmalı?

Hepatit A, genellikle kontamine yiyecek ve su yoluyla bulaşan bir karaciğer enfeksiyonudur. Kirli su kaynakları, yeterince yıkanmamış veya pişmemiş gıdalar, hijyenik olmayan ortamlar, virüsün yayılmasında önemli rol oynar. Bu virüs, tüm dünyada görülebilir, ancak sanitasyonun yetersiz olduğu bölgelerde daha yaygındır.

Hepatit A Virüsü ve Bulaşma Yolları

Hepatit A virüsü (HAV), fekal-oral yolla bulaşır; yani virüs taşıyan kişinin dışkısıyla temas eden yüzeylerden veya gıdalardan ağız yoluyla alınır. Özellikle kalabalık yaşam alanlarında, kreşlerde veya toplu yemek yenilen yerlerde hızla yayılabilir. Enfeksiyon genellikle hafif seyreder, ancak özellikle yetişkinlerde ve kronik karaciğer hastalığı olanlarda ciddi sonuçlara yol açabilir.

Hepatit A Aşısının Faydaları ve Dozları

Hepatit A aşısı, inaktive edilmiş (ölü) virüs partikülleri içerir ve vücudun HAV'a karşı antikor geliştirmesini sağlar. Bu aşı, karaciğer enfeksiyonunu önlemede oldukça etkilidir. Genellikle iki doz halinde uygulanır; ilk dozdan 6 ila 12 ay sonra ikinci doz yapılır. Bu dozaj planı, uzun süreli bağışıklık sağlamayı hedefler.

Hepatit A Aşısı Kimlere Önerilir?

Hepatit A aşısı, risk altında olan veya korunmak isteyen herkese önerilir:

• Çocuklar: Ülkemizdeki Genel Bağışıklama Programı kapsamında 18. ayda ve 24. ayda ücretsiz olarak uygulanmaktadır.
• Seyehat Edenler: Özellikle Hepatit A'nın yaygın olduğu bölgelere (Afrika, Asya, Orta ve Güney Amerika) seyahat edecek kişiler.
• Risk Grupları: Kronik karaciğer hastalığı olanlar, hepatit B veya C taşıyıcıları, damar içi uyuşturucu kullananlar, eşcinsel erkekler ve belirli meslek grupları (sağlık çalışanları, atık işçileri gibi).
• Aşçı ve Gıda Sektörü Çalışanları: Gıda güvenliği açısından risk oluşturan meslek gruplarında çalışan kişiler de aşılanmalıdır.

Hepatit B Aşısı Nedir ve Kimler Yaptırmalı?

Hepatit B, kan ve vücut sıvıları yoluyla bulaşan çok daha ciddi bir karaciğer enfeksiyonudur. Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, dünya genelinde 2 milyardan fazla insan Hepatit B virüsü ile enfekte olmuştur ve yaklaşık 250 milyon insan kronik enfeksiyon taşımaktadır. Virüs, akut enfeksiyonun ardından kronikleşebilir ve siroz, karaciğer yetmezliği veya karaciğer kanseri gibi ölümcül sonuçlara yol açabilir.

Hepatit B Virüsü ve Bulaşma Yolları

Hepatit B virüsü (HBV), enfekte kan, meni, vajinal sıvı ve diğer vücut sıvıları yoluyla bulaşır. Ortak kullanılan enjektörler, cinsel yolla bulaş, anneden bebeğe doğum sırasında geçiş, steril olmayan tıbbi ekipman kullanımı başlıca bulaşma yollarıdır. Günlük temaslarla (öksürme, tokalaşma gibi) bulaşmaz.

Hepatit B Aşısının Faydaları ve Dozları

Hepatit B aşısı, rekombinant DNA teknolojisiyle üretilmiş, virüsün yüzey antijenlerini içeren bir aşıdır. Bu sayede virüsün tamamı yerine sadece bağışıklık yanıtı oluşturan kısmı kullanılır. Aşı, HBV enfeksiyonunu ve buna bağlı gelişebilecek kronik karaciğer hastalıklarını ve karaciğer kanserini önlemede son derece etkilidir. Genellikle üç doz halinde uygulanır: ilk doz, ikinci doz bir ay sonra ve üçüncü doz ilk dozdan altı ay sonra. Bu aşı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından bebeklik çağında rutin aşı takvimine dahil edilmesi şiddetle önerilmektedir.

Hepatit B Aşısı Kimlere Önerilir?

Hepatit B aşısı, geniş bir yelpazedeki risk gruplarına ve genel nüfusa önerilir:

• Yeni Doğanlar: Doğumdan hemen sonra yapılan ilk doz, anneden bebeğe geçişi önlemede kritik öneme sahiptir. Ülkemizdeki ulusal aşı takvimine göre tüm bebekler aşılanır.
• Sağlık Çalışanları: Kan ve vücut sıvılarıyla temas riski taşıyan doktorlar, hemşireler, diş hekimleri gibi meslek grupları.
• Riskli Cinsel Teması Olanlar: Çok eşli bireyler veya Hepatit B taşıyıcısı ile cinsel ilişkiye girenler.
• Damar İçi Uyuşturucu Kullananlar: Enjektör paylaşımı nedeniyle yüksek risk altındadırlar.
• Hemodiyaliz Hastaları: Kronik böbrek yetmezliği nedeniyle düzenli kan temasına maruz kalanlar.
• Hepatit B Taşıyıcısı Kişilerin Aile Bireyleri: Yakın temas nedeniyle enfeksiyon riski taşırlar.
• Uluslararası Seyehat Edenler: Hepatit B'nin yaygın olduğu bölgelere uzun süreli seyahat edenler.

Hepatit A ve B Aşısının Koruyuculuğu Ne Kadar Sürer?

Her iki aşının da koruyuculuk süresi ve mekanizması farklılık gösterir. Aşıların sağladığı bağışıklığın ne kadar süre devam edeceği, bireysel faktörlere ve aşı tipine göre değişebilir.

Hepatit A Aşısının Koruyuculuk Süresi

Hepatit A aşısının iki dozluk tam uygulaması sonrası, koruyuculuğun en az 15-20 yıl, hatta ömür boyu sürebileceği düşünülmektedir. Ek hatırlatma dozlarına genellikle gerek duyulmaz. Yapılan çalışmalar, aşılanan kişilerin büyük çoğunluğunda uzun süreli ve güçlü bir bağışıklık yanıtı oluştuğunu göstermektedir.

Hepatit B Aşısının Koruyuculuk Süresi ve Antikor Takibi

Hepatit B aşısının üç dozluk tam uygulaması sonrası bağışıklık genellikle ömür boyu kalıcı kabul edilir. Ancak, bazı risk gruplarında (örneğin, hemodiyaliz hastaları, immün sistemi baskılanmış kişiler) veya aşıya yanıt veremeyen bireylerde antikor düzeyleri zamanla düşebilir. Bu nedenle, bazı durumlarda (özellikle sağlık çalışanları gibi riskli meslek grupları için) aşı sonrası antikor (anti-HBs) testi yapılması ve gerekirse tekrar dozu uygulanması önerilebilir. Genel popülasyon için rutin antikor takibine veya hatırlatma dozlarına gerek duyulmaz.

Hepatit A ve B Aşılarının Olası Yan Etkileri

Tüm aşılar gibi, Hepatit A ve B aşılarının da bazı yan etkileri olabilir. Ancak bu yan etkiler genellikle hafif ve geçicidir, aşının sağladığı koruyuculuk faydaları yanında çok daha az önemsenmelidir.

Sık Görülen Hafif Yan Etkiler

• Enjeksiyon Bölgesinde Ağrı, Kızarıklık veya Şişlik: Aşının yapıldığı yerde görülen bu reaksiyonlar birkaç gün içinde kendiliğinden geçer.
• Hafif Ateş: Vücut ısısında hafif bir yükselme görülebilir.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Genel bir kırgınlık hissi olabilir.
• Baş Ağrısı ve Kas Ağrısı: Nadiren ortaya çıkabilir.

Nadir Görülen Ciddi Yan Etkiler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Ciddi alerjik reaksiyonlar (anafilaksi) oldukça nadirdir ancak aşı uygulamasından sonra ilk 30 dakika içinde ortaya çıkabilir. Bu nedenle aşı sonrası kısa bir süre sağlık kuruluşunda gözlem altında kalınması önemlidir. Herhangi bir ciddi reaksiyon (solunum güçlüğü, yüzde şişlik, tüm vücutta döküntü vb.) fark edildiğinde derhal tıbbi yardım istenmelidir. Nadiren de olsa, aşının diğer ciddi yan etkileri hakkında endişeleriniz varsa veya mevcut bir sağlık sorununuz varsa, aşı öncesinde mutlaka doktorunuza danışmalısınız.

Sonuç

Hepatit A ve B aşıları, karaciğer enfeksiyonlarına karşı korunmada en etkili ve güvenilir yöntemlerden biridir. Toplum sağlığını korumak, salgınları önlemek ve kronik karaciğer hastalıklarının yükünü azaltmak için bu aşıların önemi büyüktür. Özellikle risk gruplarında yer alan veya seyahat planları olan kişilerin aşı takvimlerini gözden geçirmeleri ve doktorlarıyla iletişime geçmeleri hayati önem taşır. Unutmayın, aşı olmak sadece kendinizi değil, çevrenizdeki sevdiklerinizi de korur. Herhangi bir şüpheniz veya sorunuz olduğunda mutlaka bir sağlık profesyoneline danışarak kişisel durumunuza uygun en doğru bilgiyi almalısınız.