Nörolojik rahatsızlıklar arasında önemli bir yer tutan epilepsi, halk arasında daha çok Sara Hastalığı olarak bilinir. Beyindeki elektriksel aktivitenin anlık ve anormal bir şekilde değişmesi sonucu ortaya çıkan nöbetlerle karakterize kronik bir durumdur. Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen bu rahatsızlık, doğru tanı ve etkin tedavi yöntemleri ile büyük ölçüde kontrol altına alınabilmektedir. Bu kapsamlı rehberde, epilepsinin ne olduğunu, farklı türlerini, başlıca nedenlerini ve mevcut tedavi yaklaşımlarını detaylı bir şekilde ele alacağız. Amacımız, hem hastaların hem de yakınlarının bilinçlenmesine katkıda bulunmak ve bu konuda doğru bilgiye ulaşmalarını sağlamaktır.

Epilepsi (Sara Hastalığı) Nedir?

Epilepsi, tek bir hastalık olmaktan ziyade, tekrarlayan ve kendiliğinden ortaya çıkan nöbetlerle kendini gösteren bir grup nörolojik bozukluğu ifade eder. Beyin hücrelerinin aşırı ve senkronize elektrik deşarjları nedeniyle geçici işlev bozuklukları meydana gelir. Bu deşarjlar, beynin hangi bölgesini etkilediğine bağlı olarak farklı semptomlarla kendini gösterebilir.

Epilepsi tanısı konulabilmesi için genellikle kişinin en az iki kez, nedeni açıklanamayan ve aralarında 24 saatten fazla süre olan nöbet geçirmiş olması gerekir. Ancak tek bir nöbet dahi, beyin görüntüleme veya EEG gibi testlerle epilepsi riski yüksek bulunduğunda tanı için yeterli olabilir. Epilepsi, her yaşta ortaya çıkabilen ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilen bir durumdur.

Epilepsi Türleri Nelerdir?

Epilepsi nöbetleri, başlangıç noktalarına ve beyin üzerindeki yayılımlarına göre farklı türlere ayrılır. Bu sınıflandırma, doğru tedavi planının oluşturulmasında kritik öneme sahiptir. Temel olarak üç ana kategori altında incelenebilir:

Fokal Başlangıçlı Nöbetler (Kısmi Nöbetler)

Beynin tek bir bölgesinde başlayan nöbetlerdir. Fokal nöbetler, bilincin etkilenip etkilenmediğine göre ikiye ayrılır:

• Basit Fokal Nöbetler: Bilinç kaybı yaşanmaz. Kişi nöbet anında çevresinin farkındadır. Belirtiler, etkilenen beyin bölgesine göre değişir; kas seğirmeleri, his değişiklikleri (karıncalanma, koku veya tat algısı), görsel veya işitsel halüsinasyonlar görülebilir.
• Kompleks Fokal Nöbetler: Bilinç değişikliği veya kaybı yaşanır. Kişi nöbet anında tepkisiz olabilir, otomatik hareketler (dudak şapırdatma, el ovuşturma, anlamsız konuşmalar) sergileyebilir ve nöbet sonrasında olayları hatırlamayabilir.

Jeneralize Başlangıçlı Nöbetler (Genel Nöbetler)

Beynin her iki yarımküresinde aynı anda başlayan nöbetlerdir. Bu nöbetler genellikle bilincin tamamen kaybıyla seyreder:

• Tonik-Klonik Nöbetler (Grand Mal): En bilinen tiptir. Kişi aniden bilincini kaybeder, vücut sertleşir (tonik faz), ardından ritmik kasılmalar ve gevşemeler (klonik faz) yaşanır. Dil ısırma, idrar kaçırma görülebilir. Nöbet sonrası yorgunluk, sersemlik ve baş ağrısı yaygındır.
• Absans Nöbetler (Petit Mal): Genellikle çocukluk çağında görülür. Kısa süreli, saniyeler süren dalmalar, boş bakışlarla karakterizedir. Kişi anlık olarak çevreyle bağlantısını kaybeder, yaptığı işi durdurur ve sonra kaldığı yerden devam eder. Fark edilmesi zor olabilir.
• Miyoklonik Nöbetler: Ani ve kısa süreli kas seğirmeleri veya sıçramaları şeklinde ortaya çıkar. Genellikle kol ve bacaklarda görülür.
• Atonik Nöbetler: Ani kas tonusu kaybıyla karakterizedir. Kişi aniden düşebilir veya başını öne düşürebilir. Genellikle çok kısadır.

Bilinmeyen Başlangıçlı Nöbetler

Bazı durumlarda, nöbetin beynin tek bir bölgesinde mi yoksa genel olarak mı başladığı hemen belirlenemeyebilir. Bu tür nöbetler geçici olarak 'bilinmeyen başlangıçlı' olarak sınıflandırılır ve daha ileri incelemelerle fokal veya jeneralize olarak yeniden sınıflandırılabilir.

Epilepsinin Nedenleri ve Risk Faktörleri

Epilepsinin birçok farklı nedeni olabilir ve bazı durumlarda nedeni hiç belirlenemeyebilir (idiyopatik epilepsi). En yaygın nedenler ve risk faktörleri şunlardır:

• Genetik Yatkınlık: Bazı epilepsi türleri kalıtsaldır ve aile öyküsünde epilepsi bulunması riski artırabilir.
• Beyin Hasarı veya Yaralanması: Kafa travmaları, inme (felç), beyin tümörleri, beyin kanamaları veya oksijen yetmezliği gibi durumlar beyinde yapısal değişikliklere yol açarak epilepsiye neden olabilir.
• Beyin Enfeksiyonları: Menenjit, ensefalit gibi enfeksiyonlar beyinde kalıcı hasara yol açabilir.
• Gelişimsel Bozukluklar: Doğum öncesi veya sonrası ortaya çıkan beyin gelişimindeki anormallikler epilepsiye neden olabilir.
• Doğum Komplikasyonları: Doğum sırasında beynin oksijensiz kalması veya doğum travması.
• Metabolik Hastalıklar: Bazı genetik veya metabolik bozukluklar nöbet eşiğini düşürebilir.

Epilepsi Tanısı Nasıl Konulur?

Epilepsi tanısı, nörologlar tarafından dikkatli bir değerlendirme süreci sonucunda konulur. Bu süreç genellikle şunları içerir:

• Hasta Öyküsü: Hastanın ve yakınlarının nöbetleri detaylı bir şekilde anlatması (nöbetin nasıl başladığı, süresi, belirtileri, tetikleyicileri vb.) en önemli adımdır.
• Fiziksel ve Nörolojik Muayene: Genel sağlık durumunu ve nörolojik fonksiyonları değerlendirmek için yapılır.
• Elektroensefalografi (EEG): Beynin elektriksel aktivitesini ölçen temel bir testtir. Nöbetler sırasında veya nöbetler arasında görülen anormal elektriksel aktiviteyi saptayabilir.
• Beyin Görüntüleme Yöntemleri: Manyetik Rezonans (MR) ve Bilgisayarlı Tomografi (BT) gibi görüntüleme testleri, beyin tümörü, inme veya yapısal anormallikler gibi nöbetlere neden olabilecek fiziksel sorunları tespit etmeye yardımcı olur.
• Kan Testleri: Nöbetlere neden olabilecek metabolik bozuklukları veya enfeksiyonları dışlamak için yapılabilir.

Epilepsi Tedavi Yöntemleri

Epilepsi tedavisinde temel amaç, nöbetleri tamamen kontrol altına almak veya sıklığını ve şiddetini azaltarak hastanın yaşam kalitesini artırmaktır. Tedavi planı, hastanın yaşına, nöbet türüne, nedenine ve genel sağlık durumuna göre kişiselleştirilir.

İlaç Tedavisi (Antiepileptik İlaçlar)

Epilepsi tedavisinin temelini ilaçlar oluşturur. Antiepileptik ilaçlar (AEİ'ler), beyindeki aşırı elektriksel aktiviteyi baskılayarak veya dengeleyerek nöbetlerin oluşumunu engellemeyi hedefler. Günümüzde birçok farklı AEİ bulunmaktadır ve doktor, hastanın nöbet türüne ve bireysel yanıtına göre en uygun ilacı veya ilaç kombinasyonunu belirler. İlaçların düzenli kullanılması ve doktor kontrolünde doz ayarlamaları yapılması büyük önem taşır. İlaçların yan etkileri olabileceği için hasta ve doktor işbirliği kritik öneme sahiptir.

Cerrahi Müdahale

İlaç tedavisine yanıt vermeyen (dirençli epilepsi) ve nöbetlerin beyinde belirli bir bölgeden kaynaklandığı tespit edilen hastalarda cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahi, nöbetlere neden olan beyin bölgesinin çıkarılması (rezektif cerrahi) veya nöbet yayılımını engelleyecek bağlantıların kesilmesi gibi farklı yöntemlerle uygulanabilir. Cerrahi karar, multidisipliner bir ekip tarafından dikkatli değerlendirmeler sonucunda verilir.

Diğer Tedavi Yaklaşımları

Bazı hastalarda ilaç ve cerrahi dışındaki ek tedaviler de faydalı olabilir:

• Vagal Sinir Stimülasyonu (VNS): Göğüs bölgesine yerleştirilen küçük bir cihazın vagal sinire düşük seviyeli elektriksel uyarılar göndererek nöbet sıklığını azaltması hedeflenir.
• Ketojenik Diyet: Yüksek yağ, düşük karbonhidrat ve yeterli protein içeren özel bir diyettir. Özellikle çocukluk çağı epilepsilerinde, ilaç tedavisine dirençli durumlarda etkili olabilir.
• Derin Beyin Stimülasyonu (DBS): Beynin belirli bölgelerine elektrotlar yerleştirilerek elektriksel uyarılar gönderilmesi prensibine dayanır. Henüz yaygın bir epilepsi tedavisi olmamakla birlikte, araştırmalar devam etmektedir.

Tedavi yöntemleri ve epilepsi hakkında daha fazla bilgi edinmek için Acıbadem Sağlık Grubu'nun Epilepsi sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Epilepsi ile Yaşamak ve Yaşam Kalitesi

Epilepsi tanısı, kişinin yaşamında önemli değişikliklere yol açabilir. Ancak modern tedavi yöntemleri ve doğru yaşam tarzı düzenlemeleri ile birçok kişi normal ve dolu dolu bir yaşam sürdürebilir. İşte dikkat edilmesi gerekenler:

• İlaçlara Uyum: Doktorun önerdiği ilaçları düzenli ve eksiksiz kullanmak en önemli adımdır.
• Uyku Düzeni: Yeterli ve kaliteli uyku, nöbetleri tetikleyebilecek faktörlerden birini ortadan kaldırır.
• Stres Yönetimi: Stres, bazı kişilerde nöbet tetikleyicisi olabilir. Stres azaltıcı teknikler (yoga, meditasyon) faydalı olabilir.
• Alkol ve Madde Kullanımı: Alkol ve uyuşturucu maddeler, ilaçların etkinliğini azaltabilir ve nöbet riskini artırabilir.
• Nöbet Anında İlk Yardım: Yakın çevrenin nöbet anında ne yapacağını bilmesi (kişiyi güvenli bir yere yatırmak, başının altına yumuşak bir şey koymak, sıkı giysilerini gevşetmek ve ambulansı aramak) hayati önem taşır.
• Destek Grupları: Benzer deneyimleri paylaşan insanlarla bir araya gelmek, psikolojik destek sağlayabilir.

Unutmayın, epilepsi yönetilebilir bir durumdur ve doğru bilgi, destek ve tedavi ile yaşam kalitenizi artırabilirsiniz.