Psöriatik Artrit (Sedef Romatizması), sedef hastalığına sahip bireylerde görülebilen kronik bir iltihaplı eklem hastalığıdır. Bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıkan bu durum, eklemlerde ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığına yol açabilir. Genellikle ciltte görülen sedef plaklarıyla birlikte seyreder ancak bazı durumlarda cilt belirtileri eklem şikayetlerinden sonra veya hiç görülmeyebilir. Erken tanı ve doğru tedavi yöntemleri ile hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve bireylerin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir. Bu kapsamlı rehberde, Psöriatik Artrit'in ne olduğunu, yaygın belirtilerini, nasıl tanı konulduğunu ve güncel tedavi yöntemlerini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Psöriatik Artrit Nedir?

Psöriatik artrit, ciltte sedef lezyonlarına neden olan sedef hastalığı ile ilişkili, otoimmün bir inflamatuar eklem hastalığıdır. Vücudun bağışıklık sistemi yanlışlıkla sağlıklı eklemlere, tendonlara ve bazen de iç organlara saldırır. Bu durum, eklemlerde iltihaplanmaya, ağrıya ve zamanla kalıcı hasara yol açabilir. Hastalık, sedef hastalığı olan her 10 kişiden yaklaşık 3'ünde görülme eğilimindedir ve genellikle 30-50 yaş aralığında ortaya çıkar. Ancak her yaş grubunda görülebilir ve genetik yatkınlık önemli bir rol oynar.

Psöriatik Artrit Belirtileri Nelerdir?

Psöriatik artritin belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve zamanla şiddeti değişebilir. Hem eklemleri hem de diğer sistemleri etkileyen çeşitli semptomlar mevcuttur:

Eklem Belirtileri

• Eklem Ağrısı ve Şişlik: Özellikle el ve ayak parmaklarındaki küçük eklemler ile omurga, diz ve kalça gibi büyük eklemlerde ağrı ve şişlik görülebilir. Ağrı genellikle dinlenmeyle artar, hareketle bir miktar hafifler.
• Sabah Tutukluğu: Sabahları veya uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra eklemlerde hissedilen, genellikle 30 dakikadan uzun süren sertlik ve tutukluk.
• Daktilit (Sosis Parmak): El ve ayak parmaklarının tamamının şişerek sosis benzeri bir görünüm alması. Bu, tüm parmağın tendonlarının ve eklemlerinin iltihaplanmasıyla ortaya çıkar.
• Entesit: Tendonların ve bağların kemiklere yapıştığı yerlerde iltihaplanma. En sık aşil tendonu, topuk ve dirseklerde görülür ve ağrıya neden olur.
• Omurga Tutulumu: Boyun, sırt ve bel ağrısı, özellikle sabahları veya hareketsizlik sonrası kötüleşen iltihaplı omurga ağrısı (spondilit) ve sakroiliak eklem iltihabı (sakroiliit).

Cilt ve Tırnak Belirtileri

• Sedef Plakları: Kırmızı, pullu, kaşıntılı lezyonlar genellikle dizlerde, dirseklerde, saç derisinde ve sırtın alt kısmında görülür. Eklem belirtilerinden önce ortaya çıkabileceği gibi, aynı zamanda veya daha sonra da görülebilir.
• Tırnak Değişiklikleri: Tırnaklarda çukurlaşma (pitting), renk değişiklikleri, kalınlaşma, tırnak yatağından ayrılma (onikolizis) ve tırnak altında yağ damlası görünümü gibi belirtiler psöriatik artrit için oldukça tipiktir.

Diğer Sistem Belirtileri

• Yorgunluk: Kronik iltihaplanmaya bağlı olarak aşırı yorgunluk ve enerji düşüklüğü sık görülen bir semptomdur.
• Göz İltihabı (Üveit): Gözde kızarıklık, ağrı ve görme bozukluğuna neden olabilen iltihaplanma.
• İltihaplı Bağırsak Hastalığı: Psöriatik artritli bazı kişilerde Crohn hastalığı veya ülseratif kolit gibi iltihaplı bağırsak hastalıkları da görülebilir.

Psöriatik Artrit Tanısı Nasıl Konulur?

Psöriatik artrit tanısı koymak, bazen zorlayıcı olabilir çünkü spesifik bir tanı testi yoktur. Tanı genellikle bir romatoloji uzmanı tarafından, hastanın şikayetleri, fizik muayene bulguları, tıbbi geçmişi ve çeşitli test sonuçlarının birleştirilmesiyle konulur.

Doktor Muayenesi ve Hastalık Öyküsü

• Doktor, eklemlerdeki şişlik, hassasiyet ve hareket kısıtlılığını değerlendirir. Ciltte sedef plakları ve tırnak değişiklikleri olup olmadığını kontrol eder.
• Ailede sedef hastalığı veya psöriatik artrit öyküsü, belirtilerin başlangıcı ve şiddeti hakkında detaylı bilgi alınır.

Görüntüleme Yöntemleri

• Röntgen: Eklemlerdeki kemik erozyonları, kemik oluşumları ve eklem boşluğu daralmaları gibi değişiklikleri göstermede yardımcı olur.
• Manyetik Rezonans (MR) ve Ultrason: Erken dönemdeki yumuşak doku iltihabını, tendon ve bağlardaki iltihabı (entesit) ve eklem hasarını daha detaylı bir şekilde ortaya koyabilir.

Laboratuvar Testleri

• İltihap Belirteçleri: Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) ve C-Reaktif Protein (CRP) gibi kan testleri, vücuttaki genel iltihap düzeyini gösterir. Ancak bu testler psöriatik artrite özgü değildir.
• Romatoid Faktör (RF) ve Anti-CCP Antikoru: Bu testler genellikle negatiftir ve psöriatik artriti romatoid artritten ayırmaya yardımcı olur.
• HLA-B27: Özellikle omurga tutulumu olan hastalarda pozitif bulunabilen bir genetik belirteçtir.

Psöriatik Artrit Tedavi Yöntemleri

Psöriatik artritin tedavisi, hastalığın şiddetine, etkilenen eklemlere ve eşlik eden diğer sağlık sorunlarına göre kişiye özel olarak planlanır. Tedavinin temel amacı, ağrıyı azaltmak, iltihabı kontrol altına almak, eklem hasarını önlemek ve hastanın yaşam kalitesini artırmaktır. Tedavi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir.

İlaç Tedavisi

• Non-Steroidal Anti-İnflamatuar İlaçlar (NSAİİ): Ağrı ve iltihabı azaltmak için ilk basamak tedavi olarak kullanılır. İbuprofen, naproksen gibi ilaçlar bu gruba girer.
• Hastalık Modifiye Edici Anti-Romatizmal İlaçlar (DMARDs): Hastalığın seyrini yavaşlatan ve eklem hasarını önleyen ilaçlardır. Metotreksat, leflunomid, sulfasalazin en sık kullanılan DMARD'lardır.
• Biyolojik Ajanlar: Geleneksel DMARD'lara yanıt vermeyen veya şiddetli hastalığı olan kişilerde kullanılır. TNF-alfa inhibitörleri (adalimumab, etanersept, infliksimab), IL-17 inhibitörleri (sekukinumab, iksekizumab) ve IL-23 inhibitörleri (guselkumab) gibi çeşitli biyolojik ajanlar mevcuttur.
• Hedefe Yönelik Sentetik DMARD'lar (tsDMARD'lar): Biyolojik ajanlara benzer şekilde, spesifik bağışıklık yolu hedeflerini bloke eden oral ilaçlardır (örneğin, JAK inhibitörleri).
• Steroidler: Şiddetli alevlenmelerde veya lokalize iltihaplarda kısa süreli olarak veya eklem içi enjeksiyon şeklinde kullanılabilir. Uzun süreli oral kullanımı yan etkiler nedeniyle genellikle tercih edilmez.

Fizik Tedavi ve Egzersiz

Fizik tedavi ve düzenli egzersiz, eklem hareketliliğini korumak, kas gücünü artırmak ve ağrıyı azaltmak için kritik öneme sahiptir. Uzman bir fizyoterapist eşliğinde yapılan özel egzersiz programları, hastaların günlük yaşam aktivitelerini daha rahat yapmalarına yardımcı olabilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

• Kilo Yönetimi: Fazla kilo, eklemler üzerindeki yükü artırarak hastalığın şiddetini artırabilir. Sağlıklı bir kiloyu korumak önemlidir.
• Sağlıklı Beslenme: Anti-inflamatuar özelliklere sahip gıdalarla zenginleştirilmiş dengeli bir diyet, genel sağlığı destekleyebilir.
• Sigara ve Alkol Tüketimi: Sigara kullanımı hem sedef hastalığını hem de psöriatik artriti kötüleştirebilir. Alkol tüketimi de bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.
• Stres Yönetimi: Stres, otoimmün hastalıkların alevlenmesini tetikleyebilir. Meditasyon, yoga gibi yöntemlerle stresi yönetmek faydalı olabilir.

Cerrahi Tedavi

Nadir durumlarda, şiddetli eklem hasarı olan hastalarda eklem fonksiyonunu iyileştirmek veya ağrıyı azaltmak amacıyla cerrahi müdahale (örneğin, eklem protezi) gerekebilir.

Psöriatik Artrit ile Yaşamak ve Uzun Dönem Yönetimi

Psöriatik artrit kronik bir hastalık olmasına rağmen, doğru yönetim ve düzenli takip ile semptomlar kontrol altına alınabilir ve hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir. Hastaların tedaviye uyumu, doktorlarıyla düzenli iletişim kurmaları ve yaşam tarzı değişikliklerine özen göstermeleri büyük önem taşır. Hastalık hakkında detaylı bilgi almak için Wikipedia Psoriatik Artrit sayfasını ziyaret edebilir veya Türkiye Romatoloji Derneği'nin Psöriatik Artrit Hasta Bilgilendirme sayfasından güncel verilere ulaşabilirsiniz.

Unutmayın ki erken tanı ve kişiye özel tedavi yaklaşımları, psöriatik artritli bireylerin daha kaliteli ve aktif bir yaşam sürmelerini sağlayabilir. Herhangi bir şüphe durumunda mutlaka bir sağlık profesyoneli ile görüşmek en doğrusudur.