Kanser tedavisinde sıkça kullanılan radyoterapi, maalesef bazı hastalarda istenmeyen yan etkilere yol açabilir. Bu yan etkilerden biri de, özellikle pelvik bölgeye uygulanan radyasyon sonrası ortaya çıkan ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilen Radyasyon Proktiti’dir. Peki, radyasyon proktiti nedir? Temelde radyoterapi sonrası rektum iltihabı olarak tanımlanan bu durum, rektum dokusunun radyasyona maruz kalması sonucu hasar görmesiyle ortaya çıkar. Hastaların büyük bir kısmı için oldukça rahatsız edici olan bu durumun belirtileri ve tedavisi hakkında detaylı bilgiye sahip olmak, hem hastalar hem de yakınları için büyük önem taşır.

Radyasyon Proktiti Nedir ve Neden Ortaya Çıkar?

Radyasyon proktiti, rektumun (kalın bağırsağın son kısmı) radyasyon tedavisi sonucu iltihaplanmasıdır. Genellikle prostat kanseri, rahim ağzı kanseri, mesane kanseri ve rektum kanseri gibi pelvik bölge kanserlerinin tedavisinde uygulanan radyoterapi sonrasında görülür. Radyasyon, kanser hücrelerini yok etmeyi hedeflerken, maalesef çevresindeki sağlıklı dokulara da zarar verebilir. Rektum, pelvik radyasyon alanında kaldığı için bu hasara maruz kalma riski yüksektir.

Radyasyon proktiti, gelişme zamanına göre akut ve kronik olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır:

• Akut Radyasyon Proktiti: Tedavi sırasında veya tedavinin bitiminden sonraki ilk 3 ay içinde ortaya çıkan durumdur. Genellikle geçicidir ve semptomlar hafif seyreder.
• Kronik Radyasyon Proktiti: Tedavinin bitiminden 3 ay veya daha uzun süre sonra gelişen proktittir. Bu tür, genellikle daha ciddi ve kalıcı semptomlarla seyreder ve rektal kanama, ağrı, darlık gibi sorunlara yol açabilir.

Radyasyon proktitinin ortaya çıkmasında radyasyon dozu, tedavi süresi, radyoterapi tekniği ve hastanın genel sağlık durumu gibi faktörler rol oynar. Özellikle yüksek dozda radyasyon alan, daha yaşlı ve diyabet gibi ek hastalığı olan bireylerde görülme sıklığı artabilir.

Belirtileri Nelerdir?

Radyasyon proktitinin belirtileri, akut veya kronik olmasına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Ortak belirtiler şunları içerir:

Akut Radyasyon Proktiti Belirtileri

• Rektal ağrı ve rahatsızlık
• İshal veya sık dışkılama ihtiyacı (tenesmus)
• Dışkıda kan veya mukus (sümüksü salgı)
• Anüs çevresinde tahriş
• Bağırsak hareketleri sırasında yanma hissi

Kronik Radyasyon Proktiti Belirtileri

Kronik radyasyon proktiti genellikle daha şiddetli ve kalıcı semptomlarla seyreder:

• Ciddi rektal kanama: En sık görülen ve en rahatsız edici belirtilerden biridir. Kanama hafif damlamadan şiddetli pıhtılı kanamaya kadar değişebilir.
• Anemi (kansızlık): Kronik kan kaybı nedeniyle gelişebilir.
• Rektal ağrı: Özellikle dışkılama sırasında veya sonrasında şiddetlenebilir.
• Dışkı kaçırma (fekal inkontinans): Rektum ve anal sfinkter kaslarının hasarı nedeniyle kontrol kaybı yaşanabilir.
• Darlık (striktür): Rektumda skar dokusu oluşumu nedeniyle daralma meydana gelebilir, bu da dışkılamayı zorlaştırır.
• Fistül oluşumu: Nadiren rektum ile vajina veya mesane arasında anormal bağlantılar (fistüller) oluşabilir.
• Sürekli dışkılama hissi (tenesmus) ve sıkışma hissi.

Tanı ve Ayırıcı Tanı

Radyasyon proktitisinin tanısı genellikle hastanın öyküsü (özellikle radyoterapi geçmişi) ve fizik muayene ile konur. Doktorunuz, semptomlarınızı dinledikten sonra ek testler isteyebilir:

• Parmakla rektal muayene: Anormal bulguları kontrol etmek için yapılır.
• Fleksibl sigmoidoskopi veya kolonoskopi: Rektum ve kolonun iç yüzeyini doğrudan görüntülemek için kullanılır. Bu işlem sırasında iltihap, kanama, ülser veya darlık gibi bulgular görülebilir. Gerekirse biyopsi alınarak başka hastalıklar (örneğin kanser nüksü veya enfeksiyon) dışlanabilir.
• Görüntüleme yöntemleri: Nadiren bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans (MR) gibi görüntüleme testleri, diğer durumları dışlamak veya komplikasyonları değerlendirmek için kullanılabilir.

Radyasyon proktitisinin teşhisi sırasında, ülseratif kolit, Crohn hastalığı, enfeksiyöz kolit veya kanser nüksü gibi benzer semptomlara neden olabilecek diğer bağırsak hastalıklarının ayırıcı tanısının yapılması önemlidir.

Tedavi Yöntemleri

Radyasyon proktitisinin tedavisi, semptomların şiddetine ve türüne göre değişiklik gösterir. Amaç, semptomları hafifletmek, kanamayı durdurmak ve yaşam kalitesini artırmaktır. Radyasyon proktiti tedavisi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir.

Konservatif Tedavi Yaklaşımları

• Diyet düzenlemeleri: Baharatlı, yağlı yiyeceklerden, kafein ve alkolden kaçınmak, lifli gıdaları artırmak ve bol su içmek semptomları hafifletebilir.
• İlaç tedavisi:
  • Anti-ishal ilaçlar: Loperamid gibi ilaçlar ishali kontrol etmeye yardımcı olabilir.
  • Topikal steroidler veya 5-ASA (aminosalisilatlar): Rektal fitiller veya lavmanlar şeklinde uygulanan bu ilaçlar, iltihabı azaltabilir.
  • Sucralfate lavmanları: Rektal mukozayı koruyucu bir bariyer oluşturarak iyileşmeyi destekleyebilir.
  • Kanamayı azaltıcı ajanlar: Bazı durumlarda, kanamayı azaltmaya yönelik ilaçlar kullanılabilir.
• Dışkı yumuşatıcılar: Sert dışkının rektal mukozayı daha fazla tahriş etmesini önlemek için kullanılabilir.

Endoskopik Tedavi Yöntemleri

Ciddi ve kronik rektal kanama durumlarında endoskopik tedaviler devreye girebilir:

• Argon Plazma Koagülasyonu (APC): Endoskop aracılığıyla uygulanan bu yöntem, kanayan damarları yakarak kanamayı durdurur. Oldukça etkili ve sık kullanılan bir yöntemdir.
• Formalin uygulaması: Kanayan bölgelere topikal formalin uygulanması, kanamayı kontrol altına alabilir. Ancak bu yöntem yan etki riski taşıdığından dikkatli kullanılmalıdır.
• Endoskopik klipleme veya bantlama: Bazı durumlarda kanayan damarların kliplerle kapatılması veya bantlama teknikleri kullanılabilir.

Cerrahi Tedavi

Konservatif ve endoskopik tedavilere yanıt vermeyen, ciddi kanama, darlık, fistül veya nekroz gibi komplikasyonları olan hastalarda cerrahi müdahale son çare olarak düşünülebilir. Cerrahi seçenekler arasında rektumun hastalıklı kısmının çıkarılması (rezeksiyon) veya geçici/kalıcı kolostomi (bağırsağın karın duvarına ağızlaştırılması) yer alabilir. Cerrahi, genellikle yüksek riskli ve ciddi bir müdahaledir.

Önleme Yolları

Radyasyon proktitini tamamen önlemek her zaman mümkün olmasa da, riski azaltmaya yönelik bazı stratejiler mevcuttur:

• Gelişmiş radyoterapi teknikleri: IMRT (Yoğunluk Ayarlı Radyoterapi) ve SBRT (Stereotaktik Vücut Radyoterapisi) gibi modern teknikler, radyasyonu daha hedefe yönelik olarak uygulayarak sağlıklı dokuların maruziyetini azaltabilir.
• Boşaltım planlaması: Radyoterapi sırasında rektumu boş tutmak veya rektumun içine hava/jel enjekte ederek radyasyon alanından uzaklaştırmak gibi yöntemler kullanılabilir.
• İlaçlar: Bazı koruyucu ilaçlar (örneğin, amifostin) radyasyona bağlı hasarı azaltmak amacıyla kullanılabilir, ancak etkinlikleri ve yan etkileri tartışmalıdır.

Sonuç

Radyasyon proktiti, radyoterapi alan kanser hastaları için önemli bir yan etki olup, yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Radyoterapi sonrası rektum iltihabı durumunda ortaya çıkan çeşitli belirtileri doğru bir şekilde tanımak ve uygun tedavi yöntemlerine başvurmak esastır. Gelişen tanı ve tedavi yöntemleri sayesinde, bu rahatsızlıkla başa çıkmak ve hastaların konforunu artırmak mümkündür. Eğer siz de radyoterapi sonrası benzer belirtiler yaşıyorsanız, vakit kaybetmeden doktorunuza başvurmanız, doğru tanının konulması ve size özel en uygun tedavi planının oluşturulması açısından hayati önem taşımaktadır.