El, Ayak ve Ağız Hastalığı Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Bulaşma Yolları ve Tedavisi
El, ayak ve ağız hastalığı (EAAH), özellikle çocuklarda sık görülen, bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, bebekler ve küçük çocuklar için rahatsız edici olabilir. EAAH, adından da anlaşılacağı gibi, en belirgin semptomları el, ayak ve ağızda ortaya çıkan döküntülerdir. Bu makalede, el, ayak ve ağız hastalığının ne olduğunu, belirtilerini, nedenlerini, nasıl bulaştığını, tanı ve tedavi yöntemlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Nedir?
El, ayak ve ağız hastalığı, genellikle Coxsackievirus A16 ve Enterovirus 71 gibi enterovirüslerin neden olduğu akut bir viral enfeksiyondur. En sık 10 yaşın altındaki çocuklarda görülür, ancak yetişkinler de bu hastalığa yakalanabilirler. EAAH, genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında salgınlar halinde ortaya çıkabilir. Hastalık, genellikle 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir ve uzun süreli komplikasyonlara nadiren yol açar.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
EAAH'nın belirtileri, enfeksiyondan sonra genellikle 3-6 gün kuluçka süresi geçtikten sonra ortaya çıkar. İlk belirtiler genellikle hafif ateş ve boğaz ağrısıdır. Bunu takip eden diğer belirtiler şunlardır:
- Ateş: Genellikle hafif seyirlidir (38-39°C).
- Boğaz Ağrısı: Yutkunmada zorluk ve ağrı.
- İştahsızlık: Özellikle küçük çocuklarda beslenmede isteksizlik.
- Halsizlik ve Yorgunluk: Genel olarak keyifsizlik ve yorgunluk hali.
- Ağızda Yaralar: Dil, diş etleri ve yanakların iç kısmında başlayan, ağrılı, küçük kırmızı lekeler zamanla aft benzeri ülserlere dönüşebilir. Bu yaralar yutkunmayı zorlaştırabilir ve bebeklerde huzursuzluğa neden olabilir.
- Deri Döküntüsü: Ağızdaki yaraların başlamasından 1-2 gün sonra, genellikle ellerin ve ayakların tabanında, bazen de avuç içlerinde, parmaklarda ve ayak parmaklarında kırmızı, kabarık veya düz lekeler şeklinde döküntüler ortaya çıkar. Bu döküntüler kaşıntılı olabilir ve bazı durumlarda içi sıvı dolu küçük kabarcıklara (veziküller) dönüşebilir.
- Kalçalarda Döküntü: Bazı çocuklarda kalçalarda da döküntüler görülebilir.
Belirtiler genellikle hafif seyirlidir ve her çocukta aynı şekilde görülmeyebilir. Bazı çocuklarda sadece hafif döküntüler veya ağız yaraları olabilirken, bazılarında tüm belirtiler bir arada görülebilir. Yetişkinlerde ise belirtiler genellikle daha hafif seyreder veya hiç belirti görülmeyebilir.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Neden Olur?
EAAH'nın en yaygın nedeni, Coxsackievirus A16 virüsüdür. Ancak, Enterovirus 71 ve diğer enterovirüs türleri de bu hastalığa neden olabilir. Bu virüsler oldukça bulaşıcıdır ve enfekte kişilerin burun ve boğaz salgıları, tükürük, dışkı ve kabarcık sıvısı ile temas yoluyla yayılırlar.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Nasıl Bulaşır?
EAAH kolayca bulaşabilen bir hastalıktır. Bulaşma yolları şunlardır:
- Doğrudan Temas: Enfekte bir kişinin tükürüğü, burun akıntısı, boğaz salgısı veya kabarcık sıvısıyla doğrudan temas (örneğin öpüşme, sarılma).
- Hava Yoluyla: Enfekte bir kişinin öksürmesi veya hapşırmasıyla havaya yayılan damlacıkların solunması.
- Dışkı-Ağız Yolu: Özellikle tuvalet sonrası hijyene dikkat edilmemesi durumunda, enfekte kişinin dışkısıyla temas eden ellerin ağza götürülmesi.
- Kontamine Yüzeyler ve Nesneler: Virüslerin bulaştığı yüzeylere (oyuncaklar, kapı kolları, masa yüzeyleri) dokunulduktan sonra ellerin ağza götürülmesi.
- Kabarcık Sıvısı ile Temas: Enfekte kişinin kabarcıklarının patlaması sonucu ortaya çıkan sıvıyla temas.
Hastalık, belirtilerin ortaya çıkmasından birkaç gün öncesinden, kabarcıklar kuruyana kadar bulaşıcıdır. Ancak, virüs dışkıda haftalarca kalabilir ve bu süre zarfında bulaşıcılık riski devam edebilir.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
EAAH tanısı genellikle fiziksel muayene ile konulur. Doktor, hastanın ağzındaki yaraları ve el, ayaklardaki döküntüleri inceleyerek teşhis koyabilir. Çoğu durumda, spesifik bir laboratuvar testine gerek duyulmaz. Ancak, atipik durumlarda veya tanının kesinleştirilmesi gerektiği durumlarda, boğaz sürüntüsü, dışkı örneği veya kan örneği alınarak virüsün varlığı araştırılabilir.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?
EAAH genellikle hafif seyirli bir hastalık olduğu için özel bir antiviral tedavisi bulunmamaktadır. Tedavi, semptomları hafifletmeye ve hastanın rahatını sağlamaya yöneliktir.
- Ateş ve Ağrı Kontrolü: Ateşi düşürmek ve ağrıyı hafifletmek için parasetamol veya ibuprofen gibi ağrı kesiciler kullanılabilir. Aspirin, çocuklarda Reye sendromu riski nedeniyle kullanılmamalıdır.
- Bol Sıvı Tüketimi: Dehidrasyonu önlemek için bol sıvı (su, süt, meyve suyu) tüketmek önemlidir. Özellikle ağız yaraları nedeniyle yutkunmakta zorlanan çocuklar için soğuk sıvılar daha rahatlatıcı olabilir.
- Yumuşak ve Serin Yiyecekler: Ağızdaki yaraları tahriş etmeyecek yumuşak ve serin yiyecekler (yoğurt, puding, dondurma, püre) tercih edilmelidir. Asitli ve baharatlı yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
- Ağız Gargaraları: Tuzlu su gargarası veya doktorun önerdiği antiseptik ağız gargaraları ağızdaki yaraların temizlenmesine ve ağrının hafiflemesine yardımcı olabilir.
- Topikal Kremler: Kaşıntıyı azaltmak için doktorun önerdiği kaşıntı giderici kremler kullanılabilir.
- Dinlenme: Vücudun iyileşmesi için yeterli dinlenmek önemlidir.
Antibiyotikler, viral enfeksiyonlarda etkili olmadıkları için EAAH tedavisinde kullanılmazlar.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Ne Kadar Sürer?
EAAH belirtileri genellikle 7-10 gün içinde kendiliğinden kaybolur. Ateş genellikle 1-2 gün sürerken, döküntüler ve ağız yaraları birkaç gün daha devam edebilir. Ağız yaralarının iyileşmesi genellikle 5-7 gün sürer. Kabuklanan döküntüler ise 1-2 hafta içinde tamamen kaybolur.
El, Ayak ve Ağız Hastalığından Korunma Yolları Nelerdir?
EAAH'dan korunmak için hijyen kurallarına dikkat etmek önemlidir:
- El Yıkama: Özellikle tuvaletten sonra, yemeklerden önce ve sonra, hapşırdıktan veya öksürdükten sonra elleri sık sık sabun ve suyla en az 20 saniye boyunca yıkamak. Su ve sabun yoksa alkol bazlı el dezenfektanı kullanmak.
- Hasta Kişilerle Temastan Kaçınmak: EAAH olan kişilerle yakın temastan kaçınmak, özellikle öpüşmek, sarılmak ve aynı bardak, çatal, kaşık gibi eşyaları kullanmamak.
- Yüzeyleri Temizlemek ve Dezenfekte Etmek: Özellikle kreşler ve anaokulları gibi toplu yaşam alanlarında, oyuncaklar, kapı kolları, masa yüzeyleri gibi sık dokunulan yüzeyleri düzenli olarak temizlemek ve dezenfekte etmek.
- Öksürme ve Hapşırma Adabına Uymak: Öksürürken veya hapşırırken ağzı ve burnu mendil veya dirseğin iç kısmıyla kapatmak. Kullanılmış mendili hemen çöpe atmak ve elleri yıkamak.
- Hasta Çocukları Evde Tutmak: EAAH olan çocukları, iyileşene kadar okuldan veya kreşten uzak tutmak, hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olur.
El, Ayak ve Ağız Hastalığının Komplikasyonları Nelerdir?
EAAH genellikle hafif seyirli bir hastalık olmasına rağmen, nadiren bazı komplikasyonlara yol açabilir:
- Dehidrasyon: Ağız yaraları nedeniyle yeterli sıvı alamayan çocuklarda dehidrasyon gelişebilir.
- Tırnak ve Tırnak Yatağı Değişiklikleri: Hastalığın ardından birkaç hafta veya ay sonra tırnaklarda dökülme veya tırnak yatağında değişiklikler görülebilir. Bu durum genellikle geçicidir.
- Menenjit veya Ensefalit (Nadir): Enterovirüslerin neden olduğu EAAH vakalarında, çok nadiren beyin ve beyin zarlarının iltihaplanması (menenjit) veya beyin iltihabı (ensefalit) gibi ciddi nörolojik komplikasyonlar görülebilir.
- Akut Flaks Paralizi (Nadir): Enterovirus 71 enfeksiyonlarına bağlı olarak çok nadir görülen, kas güçsüzlüğüne neden olan bir durumdur.
Bu komplikasyonlar nadir görülür ve EAAH genellikle iyi seyirli bir hastalıktır. Ancak, herhangi bir endişe verici belirti ortaya çıkarsa derhal doktora başvurmak önemlidir.
El, Ayak ve Ağız Hastalığı Hamilelikte Riskli Midir?
EAAH genellikle hamile kadınlarda ciddi bir soruna yol açmaz. Ancak, hamileliğin sonuna doğru enfeksiyon geçirilmesi durumunda, doğumdan sonra bebeğe virüs bulaşma riski vardır. Yenidoğan bebeklerde EAAH daha ciddi seyredebilir. Bu nedenle, hamile kadınların EAAH olan kişilerle temasından kaçınması ve hijyen kurallarına dikkat etmesi önemlidir. Hamilelik sırasında EAAH şüphesi olan kadınlar mutlaka doktorlarına danışmalıdır.
Sonuç
El, ayak ve ağız hastalığı, özellikle çocuklarda sık görülen, bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, belirtileri rahatsız edici olabilir. Hastalığın tedavisi semptomları hafifletmeye yöneliktir ve genellikle 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir. Bulaşmayı önlemek için hijyen kurallarına dikkat etmek önemlidir. EAAH belirtileri olan kişilerin dinlenmesi, bol sıvı tüketmesi ve semptomları hafifletici tedaviler uygulaması önerilir. Herhangi bir endişe verici durumda doktora başvurmak önemlidir.
