Vücudumuzun savunma mekanizması olan bağışıklık sistemi, bizi patojenlere ve zararlı maddelere karşı korumak için sürekli devriye gezer. Ancak bazen bu sistem, aslında zararsız olan maddelere karşı gereğinden fazla bir tepki gösterir. İşte bu duruma alerjiler veya daha geniş kapsamlı olarak hipersensitivite reaksiyonları adını veriyoruz. Polen, gıdalar, ev tozu akarları gibi günlük hayatımızda sıkça karşılaştığımız masum maddeler, bazı kişilerde bağışıklık sisteminin aşırı tepkileri nedeniyle rahatsız edici, hatta hayati risk taşıyan durumlara yol açabilir. Bu makalede, bağışıklık sistemimizin neden böyle 'yanılgılara' düştüğünü, farklı hipersensitivite tiplerini ve bu durumlarla nasıl başa çıkabileceğimizi detaylıca inceleyeceğiz.

Alerjiler Nedir? Bağışıklık Sisteminin Yanılgısı

Alerjiler, bağışıklık sisteminin normalde zararsız olan bir maddeyi (alerjen) yanlışlıkla bir tehdit olarak algılaması ve ona karşı savaş açması durumudur. Bu yanlış algılama, vücutta çeşitli semptomların ortaya çıkmasına neden olur. En yaygın alerjenler arasında polen, ev tozu akarları, hayvan tüyleri, bazı gıdalar (fıstık, süt, yumurta vb.), böcek sokmaları ve ilaçlar bulunur. Alerjik reaksiyonların şiddeti kişiden kişiye değişebilir; hafif burun akıntısından, hayati tehlike taşıyan anafilaksiye kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.

Hipersensitivite Reaksiyonları: Dört Farklı Tepki Tipi

Alerjik reaksiyonlar, aslında dört ana hipersensitivite reaksiyonu tipinden birinin veya birkaçının tezahürüdür. Bu tipler, bağışıklık sisteminin hangi bileşenlerinin (antikorlar, T hücreleri vb.) tepkiyi tetiklediğine ve tepkinin ne kadar sürede ortaya çıktığına göre sınıflandırılır. Bu sınıflama, 1963 yılında Gell ve Coombs tarafından yapılmıştır ve günümüzde hala geçerliliğini korumaktadır. (Kaynak: Wikipedia)

Tip I Hipersensitivite (Ani Tip veya Anafilaktik Tip)

En sık görülen alerji tipidir ve genellikle dakikalar içinde ortaya çıkar. Vücut, alerjene karşı IgE antikorları üretir. Bu antikorlar mast hücrelerine ve bazofillere bağlanarak, alerjenle tekrar karşılaşıldığında histamin ve diğer iltihabi medyatörlerin salgılanmasına yol açar. Bu salgılamalar kaşıntı, kızarıklık, şişlik, burun akıntısı, astım ve en şiddetli haliyle anafilaktik şok gibi belirtilere neden olabilir. Polen alerjisi, besin alerjileri ve arı sokması alerjileri bu tipe örnektir.

Tip II Hipersensitivite (Sitotoksik Tip)

Bu reaksiyonda, bağışıklık sistemi hücre yüzeylerindeki kendi proteinlerini yanlışlıkla yabancı olarak algılar ve bunlara karşı IgG veya IgM antikorları üretir. Bu antikorlar, ilgili hücrelere bağlanarak o hücrelerin tahrip olmasına (sitotoksisite) neden olur. Kan transfüzyon reaksiyonları (yanlış kan grubunun verilmesi) ve Rh uyuşmazlığı bu tip hipersensitiviteye örnek olarak verilebilir.

Tip III Hipersensitivite (İmmün Kompleks Tip)

Antijen (alerjen) ve antikorların birleşerek oluşturduğu immün komplekslerin dokulara veya kan damarlarına çökmesiyle ortaya çıkar. Bu kompleksler, iltihabi reaksiyonlara yol açarak doku hasarına neden olur. Belirtiler genellikle birkaç saat içinde veya gün içinde gelişir. Sistemik lupus eritematozus (SLE), romatoid artrit ve serum hastalığı gibi otoimmün hastalıklar bu tip hipersensitiviteye örnek teşkil eder.

Tip IV Hipersensitivite (Gecikmiş Tip veya Hücresel Tip)

Diğer tiplerden farklı olarak, bu reaksiyon antikorlar yerine T lenfositleri (bağışıklık hücreleri) tarafından aracılık edilir. Reaksiyonun ortaya çıkması genellikle 24 ila 72 saat sürdüğü için 'gecikmiş tip' olarak adlandırılır. Kontakt dermatit (nikel, zehirli sarmaşık gibi maddelerle temas sonrası gelişen deri iltihabı) ve tüberküloz testi (PPD testi) bu tip hipersensitivitenin bilinen örnekleridir.

Belirtiler, Teşhis ve Tedavi Yaklaşımları

Alerjiler ve hipersensitivite reaksiyonlarının belirtileri, etkilenen vücut bölgesine ve reaksiyonun tipine göre büyük farklılıklar gösterebilir.

Ortak Alerji Belirtileri

Burun akıntısı, hapşırma, kaşıntılı ve sulanan gözler (alerjik rinit), ciltte döküntü, kurdeşen (ürtiker), egzama, nefes darlığı, hırıltı (astım), karın ağrısı, ishal, kusma (besin alerjileri) ve en şiddetli olarak nefes yollarının şişmesi, tansiyon düşüşü ile karakterize anafilaksi en sık görülen belirtilerdendir.

Teşhis Yöntemleri

Alerjilerin teşhisi, hastanın öyküsü, fizik muayene ve çeşitli laboratuvar testleriyle konur. Cilt prick testi (deri delme testi), kanda spesifik IgE antikor düzeylerinin ölçülmesi ve bazı durumlarda yama testi (patch test) gibi yöntemler kullanılır. Hangi alerjene karşı tepki verildiğini anlamak, doğru teşhis ve tedavi için kritik öneme sahiptir. (Kaynak: Türk Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Vakfı)

Tedavi Seçenekleri

Alerji tedavisinin temelinde, alerjenle temastan kaçınmak yatar. Ancak bu her zaman mümkün olmayabilir. Medikal tedaviler arasında antihistaminikler, dekonjestanlar, kortikosteroidler ve lökotrien reseptör antagonistleri gibi ilaçlar bulunur. Daha kalıcı çözümler için immünoterapi (alerji aşıları) düşünülebilir. Anafilaksi gibi acil durumlarda ise epinefrin (adrenalin) oto-enjektörü hayat kurtarıcı olabilir.

Sonuç

Alerjiler ve hipersensitivite reaksiyonları, bağışıklık sistemimizin karmaşık ve bazen yanıltıcı çalışma prensiplerini gözler önüne serer. Zararsız maddelere karşı gösterilen bu aşırı tepkiler, günlük yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir, hatta hayati risk taşıyabilir. Dört farklı hipersensitivite tipini anlamak, bu reaksiyonların nedenlerini ve mekanizmalarını kavramak açısından büyük önem taşır. Belirtileri tanımak, doğru teşhis yöntemlerini kullanmak ve uygun tedavi yaklaşımlarını benimsemek, alerjik reaksiyonlarla etkin bir şekilde mücadele etmenin anahtarıdır. Eğer siz de alerji belirtileri yaşıyorsanız, doğru teşhis ve kişiye özel bir tedavi planı için mutlaka bir sağlık uzmanına danışmalısınız.