Akut lösemi, kan ve kemik iliğinde hızla ilerleyen, acil müdahale gerektiren ciddi bir kanser türüdür. Bu hastalıkta, olgunlaşmamış beyaz kan hücreleri (blastlar) kontrolsüz bir şekilde çoğalır ve kritik bir durum olan hiperlökositoza yol açabilir. Hiperlökositoz, kan dolaşımındaki beyaz kan hücresi sayısının anormal derecede yükselmesi anlamına gelir ve özellikle yüksek blast sayısı durumunda organ fonksiyonlarını tehdit eden ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Bu gibi acil durumlarda, kan dolaşımındaki bu fazla hücreleri hızla azaltmak için lökoferez uygulaması hayati bir rol oynar. Bu makalemizde, Akut Lösemide Lökoferezin ne olduğunu, neden uygulandığını, hangi tedavi yaklaşımlarıyla birlikte kullanıldığını ve hiperlökositozun yönetimindeki önemini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Akut Lösemi ve Hiperlökositoz Nedir?

Akut lösemi, kemik iliğinde normal kan hücrelerinin üretimini engelleyen, olgunlaşmamış kan hücrelerinin (blastlar) hızla çoğalmasıyla karakterize bir kanser türüdür. Bu blastlar, sağlıklı kan hücrelerinin yerini alarak anemi, enfeksiyonlara yatkınlık ve kanama gibi sorunlara yol açar. Hastalığın en tehlikeli komplikasyonlarından biri de hiperlökositozdur. Akut lösemide hiperlökositoz, genellikle 100.000/μL'nin üzerinde, ancak bazı durumlarda daha düşük blast sayılarında bile görülebilen, yüksek lökosit (beyaz kan hücresi) sayısını ifade eder. Bu durum, özellikle blastların büyük ve yapışkan olması nedeniyle kan damarlarında tıkanmalara (lökostazis) yol açarak başta akciğerler ve beyin olmak üzere hayati organlarda ciddi hasarlara neden olabilir.

Lökoferez: Mekanizma ve Amaç

Lökoferez, aferez adı verilen bir kan bileşen ayırma yönteminin spesifik bir türüdür. Temel olarak, hastanın kanı bir damardan alınır, özel bir cihazda beyaz kan hücreleri (lökositler) ayrıştırılarak uzaklaştırılır ve kalan kan bileşenleri (plazma, kırmızı kan hücreleri, trombositler) hastaya geri verilir. Bu işlem, kan dolaşımındaki aşırı lökosit sayısını hızla ve etkili bir şekilde azaltmayı amaçlar.

Lökoferezin Temel Mekanizması

• Kanın Toplanması: Genellikle büyük bir damardan (santral venöz kateter aracılığıyla) kan alınır.
• Ayırma: Kan, santrifüj prensibiyle çalışan bir aferez cihazına gönderilir. Yoğunluk farkları sayesinde, beyaz kan hücreleri diğer bileşenlerden ayrılır.
• Hücrelerin Uzaklaştırılması: Aşırı sayıdaki lökositler, cihazda toplanarak atılır.
• Kanın Geri Verilmesi: Geri kalan kan bileşenleri hastaya geri verilir.

Lökoferez, hiperlökositozun neden olduğu semptomları hızla hafifletmek ve potansiyel organ hasarını önlemek için kritik bir "köprü tedavi" olarak işlev görür. Genellikle kemoterapi başlamadan önce veya kemoterapinin etkileri görülene kadar geçen sürede hastayı stabilize etmek amacıyla kullanılır.

Lökoferez Uygulama Alanları ve Endikasyonları

Lökoferez, her hiperlökositoz durumunda uygulanmaz; endikasyonları, lösemi tipi, lökosit sayısı ve en önemlisi hastanın klinik durumu ile yakından ilişkilidir.

Akut Myeloid Lösemide (AML) Lökoferez

AML'de blastlar genellikle daha büyüktür ve damar tıkanıklığına (lökostazis) daha yatkındır. Bu nedenle, AML hastalarında lökosit sayısı 50.000-100.000/μL'nin üzerine çıktığında veya lökostazis semptomları (nefes darlığı, hipoksi, bilinç bulanıklığı gibi) varlığında lökoferez düşünülmelidir.

Akut Lenfoblastik Lösemide (ALL) Lökoferez

ALL'de lenfoblastlar genellikle daha küçüktür ve AML'ye göre daha yüksek sayılarda bile lökostazis riski daha düşük olabilir. Ancak, lökosit sayısının 200.000-400.000/μL'yi aşması veya ciddi semptomların varlığı durumunda lökoferez yine de gerekli olabilir. Çocuklarda ALL'de lökoferez endikasyonları biraz daha farklılık gösterebilir.

Semptomatik Hiperlökositoz

Lökoferez için en güçlü endikasyon, lökosit sayısından bağımsız olarak hiperlökositozun neden olduğu semptomların varlığıdır. Bu semptomlar şunları içerebilir:

• Pulmoner (Akciğer) Semptomlar: Nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı, hipoksi (oksijen düşüklüğü).
• Nörolojik (Beyin) Semptomlar: Baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, konfüzyon, inme benzeri semptomlar, görsel bozukluklar.
• Diğer Semptomlar: Priapizm (erkeklerde ağrılı, uzun süreli ereksiyon), renal yetmezlik, ciddi abdominal ağrı.

Lökoferez Uygulama Süreci ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Lökoferez, deneyimli sağlık personeli tarafından, genellikle yoğun bakım veya aferez ünitelerinde gerçekleştirilen özel bir prosedürdür.

Hazırlık ve Erişim Yolu

İşlem öncesinde hastanın genel durumu değerlendirilir. Genellikle santral venöz kateter (örneğin, juguler veya subklavyen venöz kateter) kullanılarak yeterli kan akışı sağlanır. İşlem sırasında kanın pıhtılaşmasını önlemek için antikoagülan (genellikle sitrat) kullanılır.

Prosedürün İzlenmesi

Lökoferez sırasında hastanın vital bulguları (tansiyon, nabız, solunum, oksijen satürasyonu) sürekli takip edilir. Ayrıca, kan sayımı ve elektrolit seviyeleri (özellikle kalsiyum) düzenli olarak kontrol edilir. İşlem süresi, hedeflenen lökosit sayısına ve hastanın durumuna göre değişebilir, genellikle birkaç saat sürer.

Potansiyel Komplikasyonlar

Lökoferez genellikle güvenli bir prosedür olsa da bazı riskleri vardır:

• Hipokalsemi: Sitratın kalsiyumu bağlaması nedeniyle gelişebilir. Kramplar, uyuşukluk gibi semptomlar görülebilir ve kalsiyum takviyesi gerekebilir.
• Hipovolemi/Hipotansiyon: Sıvı dengesizliği veya vazovagal reaksiyonlar sonucu tansiyon düşüklüğü yaşanabilir.
• Kanama: Kateter yerleştirme bölgesinde veya antikoagülasyona bağlı olarak oluşabilir.
• Enfeksiyon: Kateter kaynaklı enfeksiyon riski vardır.
• Cihaz Arızaları: Nadiren cihazla ilgili teknik sorunlar yaşanabilir.

Lökoferezin Tedavi Yaklaşımlarındaki Yeri

Lökoferez, akut lösemide hiperlökositoz yönetiminin önemli bir parçasıdır ancak tek başına bir tedavi yöntemi değildir. Daha çok, acil durumu kontrol altına alarak hastayı asıl lösemi tedavisini (kemoterapi) almaya hazır hale getiren bir destekleyici tedavi olarak kullanılır. Lökoferez ile sağlanan hızlı lökosit düşüşü, lökostazise bağlı organ hasarını önler veya mevcut hasarı geriletir, böylece kemoterapinin daha güvenli bir şekilde başlanmasına olanak tanır.

Kemoterapi, blastları kalıcı olarak yok etmeyi hedeflerken, lökoferez semptomatik rahatlama ve stabilizasyon sağlar. Bu nedenle, lökoferez uygulanan hastaların hemen ardından veya eş zamanlı olarak uygun kemoterapi rejimine başlanması büyük önem taşır. Tedavi planı, hastanın genel sağlık durumu, lösemi tipi ve risk faktörleri göz önünde bulundurularak multidisipliner bir ekip tarafından belirlenir.

Sonuç olarak, Akut Lösemide Lökoferez, yüksek lökosit sayısının organ fonksiyonlarını tehdit ettiği hiperlökositoz durumlarında hayat kurtarıcı bir müdahaledir. Bu yöntem, kan dolaşımındaki fazla blastları hızla uzaklaştırarak hastanın stabilizasyonunu sağlar ve definitive lösemi tedavi yaklaşımları için zemin hazırlar. Lökoferezin etkili bir şekilde uygulanması ve olası komplikasyonların yönetimi, deneyimli bir sağlık ekibinin yakın takibini gerektirir. Hiperlökositozun zamanında tanınması ve lökoferezin uygun şekilde kullanımı, akut lösemi hastalarının prognozunu önemli ölçüde iyileştirebilir.