Wilson Hastalığı, vücudun bakırı işleme yeteneğini etkileyen nadir görülen genetik bir bozukluktur. Bu durum, özellikle karaciğer, beyin ve diğer organlarda bakır birikimine yol açarak ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Hastalığın yönetiminde medikal tedavi kadar, bakır kısıtlı diyet kritik bir role sahiptir. Peki, Wilson Hastalığında bakır diyeti tam olarak ne anlama gelir? Hangi besinler güvenle tüketilebilir (ne yenir) ve hangilerinden kesinlikle kaçınılmalıdır (ne yenmez)? Bu makalede, bu soruların yanıtlarını bulacak, Wilson Hastalığı olan bireyler için sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürdürmenin anahtarlarından biri olan beslenme stratejilerini derinlemesine inceleyeceğiz.

Wilson Hastalığı Nedir ve Bakır Neden Önemli?

Wilson Hastalığı, ATP7B genindeki mutasyonlar nedeniyle ortaya çıkan otozomal resesif bir kalıtsal hastalıktır. Bu gen, bakırın vücuttan atılmasından ve seruloplazmin adı verilen bir proteine bağlanmasından sorumlu bir proteinin üretimini yönetir. Genetik bir hata sonucunda, vücut fazla bakırı atamaz ve bakır karaciğerde birikmeye başlar. Zamanla karaciğerde hasara yol açar, ardından kan dolaşımına geçerek beyin, gözler (Kayser-Fleischer halkaları), böbrekler ve eklemler gibi diğer organlarda birikmeye devam eder. Bu birikim, çeşitli nörolojik, psikiyatrik ve hepatik semptomlara yol açar.

Bakır, aslında vücut için hayati öneme sahip bir eser elementtir; enzimlerin işleyişi, enerji üretimi ve bağ dokusu oluşumu gibi pek çok süreçte rol oynar. Ancak Wilson Hastalığında, bu değerli element zehirli bir hale gelir. Bu nedenle, beslenme yoluyla alınan bakır miktarını dikkatle kontrol etmek, hastalığın semptomlarını hafifletmek ve organ hasarını önlemek için temel bir stratejidir.

Wilson Hastalığında Bakır Diyetinin Temel Prensipleri

Bakır kısıtlı diyetin ana amacı, günlük bakır alımını minimuma indirmektir. Bu, sadece yüksek bakır içeren besinlerden kaçınmakla kalmaz, aynı zamanda düşük bakır içeriğine sahip besinleri tercih etmeyi de gerektirir. Diyet yönetimi, genellikle ömür boyu süren bir taahhüttür ve bir diyetisyen ile yakın işbirliği içinde planlanmalıdır. İşte temel prensipler:

• Etiket Okuma Alışkanlığı: İşlenmiş gıdalardaki bakır içeriğini anlamak için besin etiketlerini dikkatlice okuyun.
• Takviyelerden Kaçının: Bakır içeren multivitamin veya mineral takviyelerinden kesinlikle uzak durun.
• Su Kalitesi: Bazı bölgelerdeki şebeke suyu, bakır borulardan dolayı yüksek bakır içerebilir. Gerekirse suyunuzu test ettirin veya arıtılmış su kullanın.
• Pişirme Kapları: Bakır tencere ve tavaları kullanmaktan kaçının, çünkü yemeklere bakır geçişi olabilir. Paslanmaz çelik, cam veya seramik kaplar tercih edin.

Wilson Hastalığında Yenilebilecek Besinler (Düşük Bakırlı Seçenekler)

Wilson Hastalığı olan bireylerin beslenme düzenlerinde ağırlıklı olarak düşük bakır içeriğine sahip besinlere yer vermesi gerekir. İşte güvenle tüketilebilecek bazı kategoriler ve örnekler:

Temel Gıdalar (Tahıllar, Sebzeler, Meyveler)

• Tahıllar: Pirinç, beyaz ekmek (sınırlı), mısır unu, yulaf ezmesi (sınırlı ve porsiyon kontrollü).
• Sebzeler: Çoğu sebze düşük bakır içeriğine sahiptir. Özellikle patates, havuç, marul, salatalık, domates, kabak, bezelye, yeşil fasulye, soğan, biber.
• Meyveler: Elma, muz, armut, çilek, kavun, karpuz, üzüm (sınırlı), portakal.

Protein Kaynakları

• Et: Yağsız sığır eti, kuzu eti (sınırlı miktarda ve bakır içeriği daha düşük kesimler).
• Kümes Hayvanları: Derisiz tavuk ve hindi eti.
• Balık: Somon, morina, ton balığı (konserve veya taze, bakır içeriği değişkenlik gösterebilir, dikkatli olunmalı).
• Yumurta: Yumurta akı genellikle güvenlidir. Sarı kısım daha fazla bakır içerebilir, bu nedenle tüketim miktarı doktora danışılarak ayarlanmalıdır.

Süt Ürünleri ve Yağlar

• Süt Ürünleri: Az yağlı süt, yoğurt, peynir (sınırlı, bazı peynirlerde bakır olabilir).
• Yağlar: Zeytinyağı, ayçiçek yağı gibi bitkisel yağlar.

Unutulmamalıdır ki, her bireyin toleransı farklılık gösterebilir. Bu nedenle, kişisel bir beslenme planı için her zaman bir uzmana danışılmalıdır.

Wilson Hastalığında Kaçınılması Gereken Besinler (Yüksek Bakırlı Seçenekler)

Bakır diyeti uygulayan bireylerin uzak durması gereken veya tüketimi ciddi şekilde sınırlandırması gereken besinler vardır. Bu besinler genellikle yüksek miktarda bakır içerir ve vücutta birikimi hızlandırabilir. İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü'nün de belirttiği gibi, diyetin bu kısmı büyük önem taşır.

Yüksek Bakır İçerikli Hayvansal Ürünler

• Organ Etleri: Karaciğer, böbrek gibi sakatatlar en yüksek bakır içeriğine sahip besinlerdendir ve kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Deniz Ürünleri: Özellikle istiridye, midye, karides, yengeç gibi kabuklu deniz ürünleri ve bazı balık türleri (sardalya gibi) yüksek bakır içerir.

Kuruyemişler ve Tohumlar

• Badem, kaju, ceviz, fındık, yer fıstığı gibi tüm kuruyemişler.
• Ay çekirdeği, kabak çekirdeği, susam, keten tohumu gibi tüm tohumlar.
• Fıstık ezmesi ve diğer kuruyemiş ezmeleri.

Çikolata ve Kakao Ürünleri

• Bitter çikolata, sütlü çikolata, kakao tozu, çikolatalı içecekler. Kakao, doğal olarak çok yüksek bakır içeriğine sahiptir.

Bazı Sebze ve Meyveler

• Mantarlar, avokado.
• Kuru erik, kuru üzüm gibi bazı kuru meyveler (kurutma işlemi bakır yoğunluğunu artırabilir).

Bakır İçerikli Diğer Ürünler

• Mayalar (ekmek mayası, bira mayası).
• Bazı tahıllar (buğday kepeği, tam buğday unu, yulaf ezmesi - aşırı miktarda).
• Bakır katkılı besin takviyeleri veya vitaminler.
• Mantar, avokado gibi bazı özel sebzeler.

Bakır Diyeti Yönetiminde Uzman Desteği

Wilson Hastalığı teşhisi konmuş her bireyin, alanında uzman bir diyetisyen ve doktor tarafından oluşturulmuş kişiselleştirilmiş bir beslenme planına sahip olması şarttır. Bakır alımının doğru şekilde yönetilmesi, kan bakır ve seruloplazmin seviyelerinin düzenli olarak izlenmesi ile mümkündür. Uzmanlar, hem hastalığın seyrine hem de bireyin yaşam tarzına uygun, dengeli ve yeterli beslenmeyi sağlayacak rehberliği sunar. Kendi başınıza diyet değişiklikleri yapmak yerine, her zaman profesyonel tıbbi ve beslenme tavsiyelerine uymanız sağlığınız için en iyisidir.