Tıp dünyasında özellikle tüberküloz (verem) taraması için kullanılan Tüberkülin Deri Testi (TDT), birçok kişinin aklına “TDT sonucu kaç olmalı?” sorusunu getirir. Bu test, vücudun tüberküloz bakterisine maruz kalıp kalmadığını anlamak için Purified Protein Derivative (PPD) adı verilen bir madde ile yapılır. PPD ölçümleri ve onların doğru değerlendirme kriterleri, sadece bir sayıdan ibaret olmayıp, kişinin tıbbi geçmişi, risk faktörleri ve bağışıklık durumu gibi birçok faktörle birlikte ele alınmalıdır. Bu makalede, TDT'nin ne olduğunu, PPD'nin nasıl uygulandığını ve en önemlisi, test sonuçlarının nasıl doğru bir şekilde yorumlanması gerektiğini detaylarıyla inceleyeceğiz.

TDT ve PPD Nedir? Temel Bilgiler

Tüberkülin Deri Testi (TDT), tüberküloz bakterisine maruziyet sonrası oluşan hücresel bağışıklık yanıtını ölçen bir testtir. Bu test, kişinin aktif tüberküloz hastalığı olup olmadığını doğrudan göstermez; daha ziyade, geçmişte tüberküloz mikrobuyla karşılaşıp karşılaşmadığına dair bir ipucu verir.

TDT (Tüberkülin Deri Testi) Nedir?

TDT, vücudun tüberküloz bakterisine karşı geliştirdiği bağışıklık tepkisini değerlendirmek amacıyla kullanılan basit, güvenilir ve yaygın bir tarama yöntemidir. Özellikle tüberküloz riski taşıyan gruplarda (sağlık çalışanları, yakın temaslılar, bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler vb.) rutin olarak uygulanabilir. Testin amacı, tüberkülin deri testinin vücutta bir reaksiyona neden olup olmadığını gözlemlemektir.

PPD (Purified Protein Derivative) Nedir?

PPD, tüberküloz bakterisinden elde edilen saflaştırılmış protein türevlerinin bir karışımıdır. TDT sırasında ön kol derisinin içine çok küçük bir miktar PPD enjekte edilir. Eğer kişi daha önce tüberküloz bakterisine maruz kaldıysa, vücut PPD'ye karşı belirli bir bağışıklık tepkisi gösterir. Bu tepki, enjeksiyon yerinde kızarıklık ve kabarıklık (endürasyon) şeklinde kendini gösterir.

PPD Uygulama Süreci ve Okunması

TDT'nin doğru uygulanması ve okunması, güvenilir bir sonuç elde etmek için hayati öneme sahiptir. Test, genellikle sol ön kolun iç yüzeyine, cilt altına (intradermal) özel bir enjeksiyon tekniğiyle yapılır.

Uygulama

Eğitimli bir sağlık çalışanı tarafından, 0.1 ml PPD solüsyonu ince bir iğne aracılığıyla cilt yüzeyine paralel olacak şekilde enjekte edilir. Doğru enjeksiyon sonucunda, enjeksiyon yerinde küçük, soluk bir kabarcık (wheal) oluşmalıdır.

Okuma ve Değerlendirme Zamanı

Testin okunması, PPD enjeksiyonundan 48 ila 72 saat sonra yapılmalıdır. Bu süre zarfında ortaya çıkan reaksiyon, gecikmiş tip aşırı duyarlılık tepkisini temsil eder. 72 saatten sonra yapılan okumalar güvenilirliğini kaybedebilir. Okuma sırasında, enjeksiyon yerindeki kızarıklık değil, oluşan sert, kabarık alanın (endürasyon) çapı milimetre cinsinden ölçülür. Yanlış okuma, yanlış tanı ve gereksiz tedaviye yol açabileceği için bu adım büyük bir titizlikle yapılmalıdır.

TDT Sonucu Kaç Olmalı? Değerlendirme Kriterleri

PPD ölçümlerinin değerlendirilmesi, kişiden kişiye ve risk faktörlerine göre değişiklik gösterir. Tek bir "doğru" TDT sonucu yoktur; her durum kendi içinde değerlendirilmelidir. Aşağıdaki eşikler, genel kılavuzlar olup, nihai kararı doktorunuz verir.

Genel Değerlendirme Eşikleri (mm cinsinden)

• 5 mm veya Üzeri Pozitif: Bu eşik, özellikle yüksek riskli gruplar için kullanılır. Örneğin, HIV ile enfekte kişiler, organ nakli alıcıları gibi bağışıklık sistemi baskılanmış hastalar, yakın zamanda tüberküloz hastasıyla temas etmiş kişiler, akciğer grafisinde eski tüberküloz lezyonu olanlar ve radyolojik bulguları tüberküloz ile uyumlu olanlar için 5 mm ve üzeri endürasyon pozitif kabul edilir.
• 10 mm veya Üzeri Pozitif: Genel popülasyonun büyük bir kısmı için geçerli olan eşiktir. Tüberküloz prevalansının yüksek olduğu ülkelerden gelenler, damar içi uyuşturucu kullanıcıları, sağlık çalışanları, tüberküloz hastalarıyla çalışan laboratuvar görevlileri ve 4 yaş altı çocuklar için 10 mm ve üzeri pozitif kabul edilir. Ayrıca, T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü'nün tüberküloz kılavuzlarında belirtilen diğer risk grupları da bu kategoride değerlendirilebilir.
• 15 mm veya Üzeri Pozitif: Tüberküloz riski düşük olan, bilinen herhangi bir risk faktörü bulunmayan sağlıklı bireylerde genellikle bu eşik pozitif olarak kabul edilir.
• Negatif Sonuç: Genellikle 5 mm'den küçük endürasyonlar negatif olarak yorumlanır. Bu durum, kişinin tüberküloz bakterisine maruz kalmadığı veya maruz kalmış olsa bile bir bağışıklık yanıtı geliştirmediği anlamına gelebilir. Ancak, bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde (anestezi, malnütrisyon vb.) veya testin yanlış uygulanması durumunda yanlış negatif sonuçlar da görülebilir.

TDT Sonucunu Etkileyen Faktörler

TDT sonuçlarını yorumlarken, bazı faktörlerin yanıltıcı etki yaratabileceğini unutmamak gerekir:

• BCG Aşısı: Özellikle çocukluk çağında yapılan BCG aşısı, bazı kişilerde TDT'nin yanlış pozitif çıkmasına neden olabilir. Ancak, yaş ilerledikçe bu etki genellikle azalır.
• Bağışıklık Durumu: Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde (AIDS hastaları, kemoterapi alanlar, steroid kullananlar vb.) TDT yanlış negatif çıkabilir, yani tüberküloz mikrobuyla karşılaşmış olsalar bile test negatif sonuç verebilir (anarji).
• Uygulama ve Okuma Hataları: Testin doğru yapılmaması veya endürasyonun yanlış ölçülmesi, yanlış sonuçlara yol açabilir.
• Diğer Mikobakteriyel Enfeksiyonlar: Tüberküloz dışındaki atipik mikobakterilerle enfeksiyon da TDT'de pozitifliğe neden olabilir.

TDT Pozitif Çıkarsa Ne Yapılmalı?

TDT sonucunun pozitif çıkması, her zaman aktif tüberküloz hastalığı olduğu anlamına gelmez. Daha çok, kişinin tüberküloz bakterisi ile enfekte olduğu (latent tüberküloz enfeksiyonu - LTBE) veya geçmişte enfeksiyon geçirdiği anlamına gelir. Pozitif bir TDT sonucunda yapılması gerekenler şunlardır:

• Doktor Değerlendirmesi: İlk ve en önemli adım, bir sağlık uzmanına başvurmaktır. Doktorunuz, tıbbi geçmişinizi, risk faktörlerinizi ve diğer semptomlarınızı değerlendirecektir.
• Akciğer Grafisi: Aktif tüberküloz hastalığı olup olmadığını kontrol etmek için akciğer grafisi çekilebilir.
• Balgam Kültürü/Testleri: Eğer öksürük veya diğer akciğer semptomları varsa, balgam örnekleri alınarak tüberküloz bakterisi aranabilir.
• Tedavi Kararı: Doktorunuz, tüm bu değerlendirmeler sonucunda aktif hastalık olmadığına karar verirse, genellikle latent tüberküloz enfeksiyonunu tedavi etmek için koruyucu ilaç tedavisi (profilaksi) önerebilir. Bu tedavi, ileride aktif tüberküloz hastalığına yakalanma riskini önemli ölçüde azaltır.

Sonuç

Tüberkülin Deri Testi (TDT) ve Purified Protein Derivative (PPD) ölçümleri, tüberküloz taramasında değerli araçlardır. Ancak, TDT sonucu kaç olmalı sorusunun yanıtı tek bir sayıya indirgenemez. Sonuçların doğru bir şekilde değerlendirilmesi; kişinin risk faktörleri, tıbbi geçmişi, yaşı ve diğer klinik bulgularla birlikte bütünsel bir yaklaşımla ele alınmasını gerektirir. Bu nedenle, TDT sonucunuz ne olursa olsun, en doğru yorum ve yönlendirme için daima bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir. Unutmayın, erken tanı ve uygun tedavi, hem birey sağlığı hem de toplum sağlığı için hayati önem taşır.