Cilt hastalıkları, yaşam kalitemizi önemli ölçüde etkileyebilen, bazen kronikleşen rahatsızlıklardır. Gelişen tıp bilimi sayesinde bu hastalıkların tedavisinde çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden biri de, özellikle sedef (psoriasis), vitiligo ve mikozis fungoides gibi durumlar için etkili bir seçenek olan PUVA Tedavisi veya diğer adıyla Fotokemoterapi'dir. Bu kapsamlı rehberimizde, PUVA tedavisinin ne olduğunu, nasıl uygulandığını, hangi hastalıklar için kullanıldığını, potansiyel yan etkilerini ve dikkat edilmesi gereken önemli noktaları detaylı bir şekilde ele alacağız. Amacımız, bu tedavi yöntemi hakkında aklınızdaki tüm sorulara güvenilir ve anlaşılır yanıtlar sunmaktır.

PUVA Tedavisi Nedir? Temel Prensipler

PUVA (Psoralen + UVA) tedavisi, özel bir ilaç olan psoralen ile ultraviyole A (UVA) ışığının birleşiminden oluşan bir fotokemoterapi yöntemidir. Psoralen, bitkisel kökenli bir bileşik olup, cilt hücrelerini UVA ışığına karşı daha duyarlı hale getirir. Bu sayede, normalde zararsız olan UVA ışınları, psoralen ile birleşerek cilt hücrelerinin DNA'sında değişikliklere yol açar. Bu değişiklikler, özellikle hızlı çoğalan veya immün sistem tarafından saldırıya uğrayan cilt hücrelerinin büyümesini ve aktivitesini yavaşlatarak hastalık belirtilerini hafifletmeyi hedefler.

Uygulama genellikle oral yolla alınan bir psoralen hapı veya cilde topikal olarak uygulanan bir psoralen çözeltisi ile başlar. Belirli bir süre beklendikten sonra (oral alımda yaklaşık 1-2 saat), hastanın etkilenen cilt bölgeleri özel UVA lambaları ile ışınlanır. Bu kombinasyon, ciltteki anormal hücre büyümesini kontrol altına alırken, inflamasyonu (iltihabı) azaltmaya da yardımcı olur. Tedavi, genellikle bir dizi seans şeklinde, düzenli aralıklarla uygulanır ve etkisi zamanla ortaya çıkar.

Hangi Hastalıklar İçin Kullanılır?

PUVA tedavisi, özellikle geleneksel tedavilere yanıt vermeyen veya daha geniş alanları etkileyen bazı kronik cilt hastalıklarında tercih edilen bir yöntemdir. Başlıca kullanıldığı durumlar şunlardır:

Sedef Hastalığı (Psoriasis)

Vücudun geniş bölgelerini etkileyen, şiddetli veya diğer tedavilere dirençli sedef vakalarında PUVA, plakların temizlenmesinde oldukça etkilidir. Psoriasis, cilt hücrelerinin anormal derecede hızlı büyümesiyle karakterizedir ve PUVA, bu hızlı çoğalmayı kontrol altına alarak kızarıklık, pullanma ve kaşıntıyı azaltır.

Vitiligo

Ciltte pigment kaybına yol açan bir hastalık olan vitiligo tedavisinde PUVA, depigmente (renksizleşmiş) alanların yeniden pigment kazanmasına yardımcı olabilir. Psoralen, melanosit adı verilen pigment üreten hücreleri uyararak cildin doğal rengini geri kazanmasını destekler. Ancak tedavi başarısı kişiden kişiye değişebilir ve genellikle uzun soluklu bir süreç gerektirir.

Mikozis Fungoides (Kutanöz T Hücreli Lenfoma)

Ciltte ortaya çıkan nadir bir lenfoma türü olan mikozis fungoides'in erken evrelerinde PUVA tedavisi, cilt lezyonlarının gerilemesinde önemli bir rol oynayabilir. Tedavi, malign T hücrelerinin büyümesini ve yayılmasını hedef alır.

Diğer Endikasyonlar

PUVA, bazı durumlarda şiddetli atopik dermatit (egzama), liken planus, generalize kaşıntı (pruritus) ve kronik ürtiker gibi diğer cilt rahatsızlıklarının tedavisinde de doktor kontrolünde kullanılabilir.

PUVA Tedavisi Nasıl Uygulanır?

PUVA tedavisi, genellikle iki ana yöntemle uygulanır: sistemik (oral) ve topikal (yerel).

Sistemik PUVA (Oral Psoralen)

Bu yöntemde, psoralen ilacı ağız yoluyla hap şeklinde alınır. İlaç alındıktan sonra, psoralenin ciltte yeterli konsantrasyona ulaşması için belirli bir süre (genellikle 1-2 saat) beklenir. Ardından hasta, özel bir kabin veya ışık ünitesine girerek vücudunun etkilenen bölgelerini kontrollü UVA ışığına maruz bırakır. Tedavi genellikle haftada 2-3 kez, bir uzman gözetiminde uygulanır. Seans süreleri ve UVA dozu, hastanın cilt tipine, hastalığın şiddetine ve tedaviye verdiği yanıta göre ayarlanır. Tedavi süresi, hastalığın türüne ve yanıtına bağlı olarak birkaç haftadan aylara kadar değişebilir.

Topikal PUVA (Banyo veya Krem Psoralen)

Topikal PUVA, daha küçük veya lokalize cilt bölgelerini tedavi etmek için kullanılır. Bu yöntemde, psoralen doğrudan etkilenen cilde bir krem, losyon veya banyo şeklinde uygulanır. Örneğin, el ve ayak sedeflerinde, hastalar psoralen içeren bir banyoda belirli bir süre bekletildikten sonra elleri veya ayakları UVA ışığına maruz bırakılır. Topikal uygulama, sistemik yan etkilerin riskini azaltırken, tedavi edilen bölgeye yüksek konsantrasyonda psoralen verilmesini sağlar. Fotokemoterapi hakkında daha fazla bilgi için Wikipedia sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Tedavi Süreci ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

PUVA tedavisi ciddi bir tıbbi prosedürdür ve dikkatli bir planlama ile uygulanmalıdır.

Ön Hazırlık ve Muayene

Tedaviye başlamadan önce dermatolog, hastanın genel sağlık durumunu, tıbbi geçmişini, kullandığı ilaçları ve cilt tipini değerlendirir. Gerekirse kan testleri ve göz muayenesi istenebilir. Bu aşamada, tedaviye uygunluk ve olası riskler detaylıca ele alınır.

Tedavi Esnasında Korunma Yöntemleri

Psoralen, cildi ve gözleri UVA ışığına karşı aşırı duyarlı hale getirdiği için tedavi süresince özel önlemler almak hayati önem taşır:

• Göz Koruyucusu: Psoralen alındıktan sonra ve UVA ışınlaması sırasında özel UV korumalı gözlükler takılmalıdır. Bu gözlükler, katarakt riskini azaltmak için tedavi sonrası en az 24 saat boyunca, hatta güneşli günlerde daha uzun süre kullanılmalıdır.
• Cilt Koruyucusu: İlaç alındıktan sonra en az 24 saat boyunca cildin doğrudan güneş ışığına maruz kalması engellenmelidir. Dışarı çıkarken yüksek faktörlü güneş kremi kullanılmalı ve koruyucu giysiler tercih edilmelidir. Tedavi edilmeyen bölgeler de maskelenmelidir.

Tedavi Sonrası Bakım

Tedavi sonrası ciltte kuruluk hissedilebilir. Bu nedenle düzenli olarak nemlendirici kullanmak önemlidir. Herhangi bir aşırı kızarıklık, kaşıntı veya kabarma durumunda derhal doktorunuza başvurulmalıdır.

Potansiyel Yan Etkiler ve Riskler

Her tıbbi tedavide olduğu gibi, PUVA tedavisinin de potansiyel yan etkileri ve riskleri bulunmaktadır. Bu yan etkiler, genellikle tedavinin dozu ve süresi ile ilişkilidir.

Kısa Vadeli Yan Etkiler

• Ciltte Kızarıklık ve Kaşıntı: En sık görülen yan etkilerdir ve genellikle hafiftir.
• Mide Bulantısı ve Kusma: Oral psoralen kullanımında görülebilir. Yemekle birlikte almak veya dozu ayarlamak bu durumu hafifletebilir.
• Baş Ağrısı, Baş Dönmesi: Nadiren ortaya çıkabilir.
• Ciltte Kuruluk ve Hassasiyet: Nemlendirici kullanımı ile yönetilebilir.

Uzun Vadeli Yan Etkiler ve Riskler

• Cilt Kanseri Riski: En önemli uzun vadeli risklerden biridir. Uzun süreli ve yüksek doz PUVA tedavisi, özellikle skuamöz hücreli karsinom olmak üzere cilt kanseri riskini artırabilir. Bu nedenle, tedavi süresince ve sonrasında düzenli cilt muayeneleri kritik öneme sahiptir. İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü'nün fototerapi ile ilgili bilgilendirmelerine buradan ulaşabilirsiniz.
• Cilt Yaşlanması: Kronik UVA maruziyeti, cildin erken yaşlanmasına (kırışıklıklar, lekelenmeler) yol açabilir.
• Katarakt: Göz koruyucu önlemlerin alınmaması durumunda katarakt gelişme riski artabilir.

Kimler İçin Uygun Değildir? (Kontrendikasyonlar)

PUVA tedavisi herkes için uygun değildir. Aşağıdaki durumlarda tedavi genellikle önerilmez veya dikkatle uygulanır:

• Hamilelik ve emzirme dönemi.
• Cilt kanseri öyküsü veya cilt kanseri gelişimi için yüksek risk taşıyan kişiler.
• Şiddetli karaciğer veya böbrek hastalığı.
• Lupus eritematozus gibi ışığa duyarlılığı artıran sistemik hastalıklar.
• Katarakt veya afaki (lens yokluğu) gibi ciddi göz rahatsızlıkları.
• Bazı ilaçlar (tetrasiklinler, sülfonamidler gibi fotosensitiviteye neden olanlar).
• 12 yaşın altındaki çocuklar (genellikle).

PUVA Tedavisinin Avantajları ve Dezavantajları

Avantajlar

• Geniş yüzey alanlarını etkileyen cilt hastalıklarında etkili olabilir.
• Diğer tedavilere dirençli durumlarda başarılı sonuçlar verebilir.
• Bazı hastalar için uzun süreli remisyon (hastalığın belirtisiz dönemi) sağlayabilir.

Dezavantajlar

• Uzun süreli ve düzenli seanslar gerektirmesi nedeniyle zaman alıcıdır.
• Potansiyel ciddi yan etkileri (cilt kanseri riski) vardır.
• Güneşten korunma ve gözlük kullanımı gibi sıkı önlemler gerektirir.
• Herkes için uygun değildir, kontrendikasyonları bulunur.

Sonuç:

PUVA Tedavisi (Fotokemoterapi), belirli cilt hastalıklarının tedavisinde güçlü ve etkili bir yöntemdir. Sedef, vitiligo ve mikozis fungoides gibi durumlarda önemli iyileşmeler sağlayabilir. Ancak, her tıbbi tedavide olduğu gibi, PUVA'nın da potansiyel riskleri ve yan etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle, tedavi kararı mutlaka bir dermatoloji uzmanı tarafından, hastanın genel sağlık durumu, hastalığının şiddeti ve diğer tedavi seçenekleri göz önünde bulundurularak verilmelidir. Tedavi sürecinde doktorunuzun talimatlarına titizlikle uymak, olası riskleri minimize etmek ve en iyi sonuçları elde etmek için kritik öneme sahiptir. Unutmayın, doğru bilgi ve profesyonel rehberlik, sağlık yolculuğunuzda en önemli yol arkadaşınızdır.