Akciğerlerimizi saran zarlar arasında biriken sıvının incelenmesi, yani plevral sıvı analizi, birçok hastalığın kapılarını aralayan hayati bir tanı yöntemidir. Özellikle nefes darlığı, göğüs ağrısı gibi şikayetlerle başvuran hastalarda, bu sıvının neden biriktiğini anlamak için torasentez adı verilen bir işlemle örnek alınır. Peki, plevral sıvı analizi sonuçları ne anlama gelir ve bu sonuçlar aracılığıyla hangi hastalıklar teşhis edilebilir? Bu makalemizde, torasentezden elde edilen plevral sıvının laboratuvar incelemesinin önemini ve potansiyel teşhislerini ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.

Plevral Sıvı Nedir ve Neden Birikir?

Akciğerlerimizin etrafını saran ve plevra adı verilen iki katmanlı bir zar bulunur. Bu zarlar arasında çok az miktarda (yaklaşık 10-20 ml) kayganlaştırıcı plevral sıvı bulunur. Bu sıvı, akciğerlerin nefes alıp verirken rahatça hareket etmesini sağlar. Ancak çeşitli sağlık sorunları nedeniyle bu boşlukta aşırı miktarda sıvı birikebilir. Bu duruma plevral efüzyon denir ve altta yatan ciddi bir hastalığın belirtisi olabilir.

Torasentez: Plevral Sıvının Güvenli Bir Şekilde Alınması

Torasentez, göğüs duvarından özel bir iğne yardımıyla plevral boşluktan sıvı örneği alınması işlemidir. Bu işlem genellikle ultrason rehberliğinde, lokal anestezi altında yapılır ve hem tanısal hem de tedavi edici amaçlarla uygulanabilir. Tanısal torasentezde alınan az miktarda sıvı laboratuvara gönderilirken, tedavi edici torasentezde fazla sıvının boşaltılarak hastanın nefes darlığının giderilmesi hedeflenir.

Plevral Sıvı Analizinin Temel Parametreleri

Torasentez ile alınan plevral sıvı, kapsamlı bir laboratuvar analizine tabi tutulur. Bu analiz, sıvının özelliklerini, içeriğini ve potansiyel nedenlerini ortaya koyarak doktorlara değerli ipuçları sunar. MedlinePlus'ta da belirtildiği gibi, bu analizler genellikle aşağıdaki kategorilerde incelenir:

Makroskopik İnceleme (Görünüm)

Sıvının rengi, berraklığı veya bulanıklığı gibi fiziksel özellikleri, ilk değerlendirmede önemli bilgiler verir. Örneğin; kanlı bir sıvı travma veya maligniteye, pürülan (irinli) bir sıvı enfeksiyona işaret edebilir.

Biyokimyasal Analiz: Transüda mı, Eksüda mı?

Plevral efüzyonların en temel ayrımı, sıvının transüda mı yoksa eksüda mı olduğunun belirlenmesidir. Bu ayrım, genellikle Light kriterleri adı verilen bir dizi testle yapılır:

• Protein Düzeyi: Plevral sıvı protein/serum protein oranı.
• LDH (Laktat Dehidrogenaz) Düzeyi: Plevral sıvı LDH/serum LDH oranı.

Transüda: Genellikle sistemik hastalıklar (kalp yetmezliği, karaciğer sirozu, nefrotik sendrom) nedeniyle ortaya çıkan, protein ve hücre içeriği düşük sıvılardır. Plevra zarı genellikle sağlıklıdır. Eksüda: Plevra zarı iltihabı veya doğrudan plevranın hastalığı sonucu oluşan, protein ve hücre içeriği yüksek sıvılardır. Enfeksiyonlar, kanser veya inflamatuar durumlar eksüdatif efüzyonlara neden olur.

Diğer biyokimyasal testler arasında glukoz, pH ve amilaz düzeyleri de değerlendirilir.

Hücresel Analiz

Sıvıdaki hücre sayısı ve türleri incelenir:

• Toplam Hücre Sayısı: Enfeksiyonlarda artış gösterebilir.
• Lökosit Diferansiyeli: Nötrofiller (akut enfeksiyon), lenfositler (tüberküloz, malignite), eozinofiller (parazit, alerji) gibi farklı beyaz kan hücrelerinin oranları.
• Eritrositler: Kan hücreleri, travma veya maligniteye işaret edebilir.

Mikrobiyolojik İnceleme

Sıvı örneği, bakteri veya mantar gibi mikroorganizmaların varlığını tespit etmek için kültür, Gram boyama ve aside dirençli bakteri (ARB) testlerine tabi tutulabilir. Özellikle tüberküloz şüphesinde ARB testi ve ADA (Adenozin Deaminaz) düzeyi önemlidir.

Diğer Özel Testler

Gerektiğinde sitoloji (kanser hücrelerini aramak için), immünolojik testler veya tümör belirteçleri gibi özel testler de yapılabilir.

Plevral Sıvı Analizi ile Teşhis Edilen Başlıca Hastalıklar

Plevral sıvı analizi sonuçları, doktorlara plevral efüzyonun altında yatan nedeni belirlemede kritik yol gösterir. İşte bu analizlerle teşhis edilen başlıca hastalıklar:

Transüdatif Efüzyon Nedenleri

• Kalp Yetmezliği: En sık görülen transüdatif efüzyon nedenidir. Kalbin pompalama gücünün azalmasıyla sıvı birikimi artar.
• Karaciğer Sirozu: Karaciğer fonksiyon bozukluğu, kan proteinlerinin azalmasına ve sıvı kaçışına neden olabilir.
• Nefrotik Sendrom: Böbreklerin aşırı protein kaybı, kanın osmotik basıncını düşürerek plevral efüzyona yol açar.

Eksüdatif Efüzyon Nedenleri

• Pnömoni (Parapnömonik Efüzyon) ve Ampiyem: Akciğer enfeksiyonlarına bağlı olarak plevra iltihaplanabilir. İrin birikmesi ampiyem olarak adlandırılır.
• Malignite (Kanser): Akciğer kanseri, meme kanseri, lenfoma veya mezotelyoma (plevra zarı kanseri) gibi kanserler plevral efüzyona yol açabilir. Sitolojik inceleme ile kanser hücreleri tespit edilebilir.
• Tüberküloz: Gelişmekte olan ülkelerde önemli bir eksüdatif efüzyon nedenidir. Plevral sıvıda yüksek lenfosit oranı ve yüksek ADA düzeyi tipiktir.
• Pulmoner Emboli: Akciğer damarlarında kan pıhtısı oluşumu, plevral efüzyona neden olabilir.
• Romatolojik Hastalıklar: Romatoid artrit ve sistemik lupus eritematozus gibi otoimmün hastalıklar da plevral efüzyona neden olabilir.
• Pankreatit: Karın içindeki bir problem olsa da, pankreatit plevral efüzyona yol açabilir ve sıvıda yüksek amilaz düzeyi görülür.

Sonuç

Plevral sıvı analizi, göğüs boşluğunda biriken sıvının nedenini anlamak için vazgeçilmez bir tanı aracıdır. Torasentez ile güvenle alınan bu sıvının makroskopik, biyokimyasal, hücresel ve mikrobiyolojik özellikleri, transüda veya eksüda ayrımını yaparak altta yatan hastalığın doğru bir şekilde teşhis edilmesinde kilit rol oynar. Kalp yetmezliğinden tüberküloza, kanserden enfeksiyonlara kadar geniş bir yelpazedeki hastalıklar, bu analiz sayesinde aydınlatılabilir. Doğru tanı ve zamanında tedavi için plevral efüzyon şüphesi olan her hastanın kapsamlı bir sağlık değerlendirmesinden geçmesi büyük önem taşır.