Kadın sağlığının önemli konularından biri olan over kisti, yumurtalıklarda oluşan içi sıvı dolu keseciklerdir. Birçok kadının yaşamının farklı dönemlerinde karşılaşabileceği bu durum, genellikle iyi huylu olup kendiliğinden geçebilir. Ancak bazı durumlarda belirtilere yol açabilir, tedavi gerektirebilir veya nadiren de olsa ciddi sağlık sorunlarının habercisi olabilir. Peki, over kisti nedir, hangi over kisti belirtileri dikkate alınmalıdır? Neden ortaya çıkar ve over kisti teşhis ve over kisti tedavi yöntemleri nelerdir? Bu kapsamlı rehberde, over kistleri hakkında merak ettiğiniz tüm soruların cevaplarını bulacaksınız.

Over Kisti Nedir?

Over (yumurtalık) kisti, kadın üreme sisteminin bir parçası olan yumurtalıklarda gelişen, genellikle içi sıvı dolu keseciklerdir. Yumurtalıklar, rahmin her iki yanında yer alan ve yumurta hücrelerini üreten, aynı zamanda östrojen ve progesteron gibi hormonları salgılayan organlardır. Kistler, bu yumurtalıklarda meydana gelen yapısal değişiklikler sonucu oluşabilir. Çoğu over kisti zararsızdır ve birkaç adet döngüsü içinde kendiliğinden kaybolur. Ancak bazıları büyüyebilir, ağrıya neden olabilir veya farklı türlerde olabilir.

Over kistleri temel olarak iki ana gruba ayrılır:

• Fonksiyonel Kistler: Adet döngüsünün doğal bir parçası olarak oluşup genellikle kendiliğinden kaybolan kistlerdir. Bunlar en sık görülen türlerdir.
• Diğer Kistler: Fonksiyonel olmayan, çeşitli nedenlerle oluşan kistlerdir. Bunlar arasında dermoid kistler, endometriomalar (çikolata kistleri) ve kistadenomlar bulunur.

Detaylı bilgi için Overyan Kist (Wikipedia) sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Over Kisti Belirtileri Nelerdir?

Over kistlerinin çoğu küçük olduğunda herhangi bir belirti vermez ve rutin muayeneler sırasında tesadüfen fark edilir. Ancak kistin büyüklüğüne, türüne ve yumurtalıktaki konumuna bağlı olarak çeşitli over kisti belirtileri ortaya çıkabilir:

• Pelvik Ağrı: Kistin bulunduğu tarafta künt veya keskin, aralıklı ya da sürekli olabilen ağrı. Bu ağrı özellikle cinsel ilişki veya fiziksel aktivite sırasında artabilir.
• Karında Şişkinlik ve Dolgunluk: Karın bölgesinde şişkinlik hissi, gaz ve dolgunluk.
• Adet Düzensizlikleri: Adet dönemlerinde gecikmeler, erken adet görme veya normalden daha ağrılı adetler.
• İdrar Sıkışması veya Sık İdrara Çıkma: Kistin mesaneye baskı yapması sonucu ortaya çıkabilir.
• Bağırsak Hareketlerinde Değişiklikler: Kabızlık veya dışkılama sırasında ağrı.
• Mide Bulantısı ve Kusma: Özellikle kistin rüptürü (patlaması) veya torsiyonu (kendi etrafında dönmesi) gibi acil durumlarda görülebilir.
• Cinsel İlişki Sırasında Ağrı (Disparoni): Özellikle derin penetrasyonda ağrı hissedilebilir.
• Anormal Vajinal Kanamalar: Adet dışı lekelenmeler veya kanamalar.

Acil Tıbbi Durumlar: Eğer aşağıdaki belirtilerden birini yaşıyorsanız, derhal tıbbi yardım almalısınız:

• Ani, şiddetli karın veya pelvik ağrı.
• Mide bulantısı, kusma ve ateşle birlikte ağrı.
• Baş dönmesi, baygınlık hissi veya hızlı nefes alma.

Bu belirtiler kistin patlaması veya yumurtalığın kendi etrafında dönmesi (yumurtalık torsiyonu) gibi ciddi durumların işareti olabilir.

Over Kistlerinin Nedenleri

Over kistlerinin oluşumunda çeşitli faktörler rol oynayabilir. Over kisti nedenleri, kistin türüne göre farklılık gösterir:

Fonksiyonel Kistlerin Nedenleri

Bunlar en yaygın kist türleri olup, adet döngüsünün işleyişiyle ilgilidir:

• Folikül Kistleri: Yumurta hücresi olgunlaşırken folikül adı verilen bir kesenin içinde büyür. Normalde bu folikül yumurta salındıktan sonra patlar. Eğer patlamaz ve büyümeye devam ederse, folikül kisti oluşur.
• Korpus Luteum Kistleri: Yumurta serbest bırakıldıktan sonra, folikül korpus luteum adı verilen ve progesteron üreten bir yapıya dönüşür. Eğer bu açıklık kapanır ve sıvı birikirse, korpus luteum kisti meydana gelir.

Diğer Kist Türlerinin Nedenleri

• Endometriozis (Çikolata Kistleri): Rahim iç tabakasını oluşturan dokunun (endometrium) rahim dışında, yumurtalıklar üzerinde büyümesi durumudur. Bu dokular adet döneminde kanar ve yumurtalıklarda birikerek endometrioma adı verilen kistleri (halk arasında çikolata kisti) oluşturur.
• Polikistik Over Sendromu (PKOS): Yumurtalıkların çok sayıda küçük, iyi huylu kist geliştirdiği ve hormon dengesizliğine yol açtığı bir durumdur.
• Dermoid Kistler: Yumurta hücresinden gelişen bu kistler, saç, deri, diş veya diğer dokuları içerebilir. Genellikle iyi huyludurlar.
• Kistadenomlar: Yumurtalık yüzeyinden gelişen, sıvı veya mukus dolu kistlerdir. Büyük boyutlara ulaşabilirler ve iyi huylu olsalar da cerrahi müdahale gerektirebilirler.
• Hamilelik: Erken gebelik döneminde korpus luteum kisti oluşumu normaldir ve genellikle gebeliğin ilerleyen aşamalarında kendiliğinden kaybolur.
• Pelvik Enfeksiyonlar: Ciddi pelvik enfeksiyonlar yumurtalıklara yayılabilir ve apse benzeri kistler oluşturabilir.
• Önceki Over Kisti Geçmişi: Daha önce over kisti yaşamış kadınların tekrar kist geliştirme olasılığı daha yüksektir.
• İnfertilite Tedavileri: Kısırlık tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, yumurtalıkların uyarılması sonucu kist oluşumuna yol açabilir.

Over Kisti Teşhisi Nasıl Konulur?

Over kisti teşhisi, belirtilerin değerlendirilmesi, fiziksel muayene ve görüntüleme yöntemlerinin birleşimiyle konulur. Over kisti teşhis süreci aşağıdaki adımları içerebilir:

• Pelvik Muayene: Doktor, rahminizi, yumurtalıklarınızı ve vajinanızı kontrol ederek herhangi bir kitle veya hassasiyet olup olmadığını değerlendirir.
• Pelvik Ultrasonografi: En yaygın ve etkili teşhis yöntemidir. Ses dalgaları kullanarak yumurtalıkların ve rahimin net görüntülerini oluşturur. Kistin boyutunu, şeklini, içeriğini (sıvı, katı veya karışık) ve konumunu belirlemeye yardımcı olur. Hem karından hem de vajinal yolla yapılabilir.
• Kan Testleri:
  • CA-125 Testi: Özellikle menopoz sonrası kadınlarda veya kistte kanser şüphesi varsa yapılan bir testtir. CA-125 seviyeleri yumurtalık kanserinde yükselebilir, ancak iyi huylu kistlerde, endometriozis ve pelvik enfeksiyonlarda da yüksek çıkabilir.
  • Hormon Testleri: Hormonal dengesizlikleri veya PKOS gibi durumları değerlendirmek için yapılabilir.
  • Hamilelik Testi: Hamilelik, korpus luteum kistlerinin bir nedeni olabileceği için gebelik testi yapılabilir.
• Diğer Görüntüleme Testleri: Ultrasonun yeterli bilgi sağlamadığı durumlarda Bilgisayarlı Tomografi (BT) veya Manyetik Rezonans (MR) görüntüleme istenebilir. Bu testler kistin daha detaylı yapısını ve çevre organlarla ilişkisini gösterir.
• Laparoskopi: Nadiren, diğer yöntemlerle kesin tanı konulamadığında veya tedavi gerektiğinde, karına küçük bir kesiden girilerek optik bir cihaz (laparoskop) ile yumurtalıklar doğrudan incelenebilir.

Over Kisti Tedavi Yöntemleri

Over kisti tedavi yöntemleri, kistin büyüklüğüne, türüne, belirtilere, hastanın yaşına, doğurganlık isteğine ve kanser riskine göre değişir. Tedavi yaklaşımları genellikle şunları içerir:

Bekle ve Gör Yaklaşımı

Çoğu fonksiyonel over kisti, özellikle belirti vermeyen küçük kistler, birkaç adet döngüsü içinde kendiliğinden kaybolur. Bu durumlarda doktor, kisti düzenli aralıklarla ultrason ile takip etmeyi tercih edebilir. Kistin küçülüp küçülmediği veya kaybolup kaybolmadığı izlenir.

İlaç Tedavisi

• Doğum Kontrol Hapları: Yumurtalıkların yumurta üretimini baskılayarak yeni kist oluşumunu engellemeye yardımcı olabilirler. Mevcut kistleri küçültmekte etkili olmasalar da, tekrar eden fonksiyonel kistleri önlemede kullanılabilirler.
• Ağrı Kesiciler: Kiste bağlı ağrıyı yönetmek için doktorun önerdiği reçetesiz veya reçeteli ağrı kesiciler kullanılabilir.

Cerrahi Müdahale

Aşağıdaki durumlarda cerrahi tedavi düşünülebilir:

• Kistin büyük olması veya büyümeye devam etmesi.
• Belirgin ve şiddetli belirtilere neden olması.
• Ultrason veya diğer testlerde kanser şüphesi taşıması.
• Kistin patlaması veya yumurtalık torsiyonu gibi acil durumlar.
• Menopoz sonrası dönemde ortaya çıkan kistler (kanser riski daha yüksek olabilir).

Cerrahi seçenekler şunlardır:

• Laparoskopi (Kapalı Ameliyat): Karın bölgesinde küçük kesiler yapılarak ince bir teleskop (laparoskop) ve cerrahi aletler yardımıyla kist çıkarılır. Daha az invaziv olduğu için iyileşme süreci genellikle daha kısadır. Kistin iyi huylu olduğu düşünüldüğünde tercih edilir.
• Laparotomi (Açık Ameliyat): Karın bölgesinde daha büyük bir kesi yapılarak kistin çıkarılması işlemidir. Kistin çok büyük olduğu, kanser şüphesi taşıdığı veya diğer cerrahi müdahalelerin mümkün olmadığı durumlarda uygulanabilir.
• Kistektomi: Sadece kistin çıkarılması ve yumurtalığın korunmasıdır. Bu, özellikle doğurganlığını korumak isteyen genç kadınlar için önemlidir.
• Ooferektomi: Kistle birlikte tüm yumurtalığın çıkarılması işlemidir. Kanser şüphesi yüksek olduğunda veya yumurtalık torsiyonu nedeniyle yumurtalık dokusu geri döndürülemez şekilde hasar gördüğünde gerekebilir.

Tedavi seçeneği, hastanın özel durumuna göre bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından belirlenmelidir. Sağlıklı yumurtalıkların korunması, özellikle çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar için büyük önem taşır. Daha fazla bilgi ve danışmanlık için güvenilir bir sağlık kurumundan destek almanızı öneririz. Örneğin, Medipol Üniversitesi Hastanesi'nin over kisti bilgilendirme sayfası da faydalı bilgiler sunmaktadır.

Sonuç

Over kistleri, kadınların hayatında sıkça karşılaşılan bir durum olup, genellikle iyi huyludur ve çoğu zaman kendiliğinden geçer. Ancak bazı kistler belirtilere yol açabilir, büyüyebilir veya nadiren ciddi sağlık sorunlarına işaret edebilir. Over kisti belirtileri konusunda bilinçli olmak, düzenli jinekolojik kontrolleri aksatmamak ve belirti görüldüğünde bir uzmana başvurmak erken teşhis ve doğru tedavi için hayati önem taşır. Unutmayın ki her kist farklıdır ve kişiye özel bir değerlendirme ve tedavi planı gerektirir. Sağlığınız için proaktif olun ve şüphe duyduğunuz her durumda profesyonel tıbbi yardım almaktan çekinmeyin.