Multipl Skleroz (MS), merkezi sinir sistemini etkileyen kronik, ilerleyici ve otoimmün bir hastalıktır. Beyin ve omurilikteki miyelin kılıfının hasar görmesiyle karakterize olan MS'in doğru ve erken tanısı, hastalığın yönetimi ve ilerlemesini yavaşlatmak için hayati öneme sahiptir. Multipl Skleroz (MS) tanısı sürecinde kullanılan çeşitli yöntemler arasında lomber ponksiyon, yani halk arasında bilinen adıyla omurilikten sıvı alma işlemi, kritik bir yere sahiptir. Bu işlem sayesinde elde edilen beyin omurilik sıvısı (BOS) bulguları, MS'in diğer nörolojik hastalıklardan ayrılmasına ve tanıya güçlü kanıtlar sunmasına yardımcı olur.

MS Tanı Kriterleri ve Lomber Ponksiyonun Yeri

MS tanısı, belirli klinik bulguların yanı sıra görüntüleme yöntemleri (MRG) ve laboratuvar testlerinin bir kombinasyonu ile konulur. Uluslararası kabul görmüş McDonald Kriterleri, MS tanısında kılavuz niteliğindedir. Bu kriterler, hastalığın uzayda (farklı bölgelerde lezyonlar) ve zamanda (farklı zamanlarda ortaya çıkan semptomlar veya MRG'de yeni lezyonlar) yayılımını gösteren kanıtlara dayanır. Lomber ponksiyon, özellikle klinik ve MRG bulgularının yeterli olmadığı veya atipik seyreden vakalarda, tanıya yardımcı ek bir araç olarak devreye girer. Multipl Skleroz hakkında daha fazla bilgi edinmek için Wikipedia'yı ziyaret edebilirsiniz.

McDonald Kriterleri Bağlamında LP

2017 McDonald Kriterleri, BOS analizinin rolünü net bir şekilde tanımlar. Özellikle, ilk klinik atak geçiren ve MRG bulguları zaman içindeki yayılım kriterini karşılamayan hastalarda, BOS'ta oligoklonal bantların (OKB) varlığı, zaman içindeki yayılım kriterini karşılamış sayılabilir. Bu, tanı sürecini hızlandırabilir ve gereksiz ek testlerin önüne geçebilir.

Diğer Tanı Yöntemlerine Karşılaştırma

MRG, MS tanısında en önemli görüntüleme yöntemidir; ancak bazı durumlarda, diğer otoimmün veya inflamatuar hastalıklarla benzer lezyonlar gösterebilir. İşte bu noktada BOS analizi, MRG'nin tek başına sağlayamadığı biyokimyasal kanıtları sunarak tanıyı güçlendirir. Özellikle Nöromyelitis Optika Spektrum Bozuklukları (NMOSD) gibi benzer semptomlara sahip hastalıkların ayrımında BOS bulguları hayati rol oynar.

BOS Analizinde MS'e İşaret Eden Bulgular

Lomber ponksiyon ile alınan beyin omurilik sıvısının detaylı analizi, MS için karakteristik bazı biyobelirteçleri ortaya koyar. Bu bulgular, merkezi sinir sistemindeki inflamatuar süreci ve miyelin hasarını yansıtır.

Oligoklonal Bantlar (OKB) ve IgG İndeksi

MS tanısında en önemli BOS bulgularından biri, izoelektrik odaklama ile saptanan oligoklonal bantların (OKB) varlığıdır. Bu bantlar, merkezi sinir sisteminde üretilen antikorların göstergesidir ve MS hastalarının %90'ından fazlasında bulunur. Ayrıca, BOS'taki immünoglobulin G (IgG) üretiminin artışını gösteren IgG indeksi de MS için değerli bir belirteçtir. Yüksek IgG indeksi, merkezi sinir sistemindeki lokal antikor üretimini düşündürür. T.C. Sağlık Bakanlığı'nın MS tanı ve tedavisi hakkındaki bilgilendirmesine buradan ulaşabilirsiniz.

Hücre Sayısı ve Protein Düzeyleri

MS hastalarının BOS'unda genellikle hafif bir lenfositik pleositoz (artmış hücre sayısı) gözlenebilir. Normalde BOS'ta 5 hücre/µL'den az lenfosit bulunurken, MS'te bu sayı hafifçe artabilir (genellikle 5-50 hücre/µL arası). Protein düzeyleri ise genellikle normal sınırlarda veya hafifçe yüksek olabilir, ancak belirgin bir artış farklı bir patolojiyi işaret edebilir.

Diğer Biyobelirteçler

Son yıllarda, MS tanısında ve hastalığın aktivitesini izlemede potansiyel biyobelirteçler üzerine araştırmalar yoğunlaşmıştır. Nörofilaman hafif zinciri (NfL) gibi yeni nesil belirteçler, aksonal hasarın bir göstergesi olarak MS hastalarında artış gösterebilir ve gelecekte tanı ve prognostik değerlendirmede daha fazla yer alabilir.

Lomber Ponksiyon Prosedürü ve Potansiyel Riskler

Lomber ponksiyon, bel bölgesinden omurilik kanalına ince bir iğne ile girilerek BOS örneği alınması işlemidir. Deneyimli bir hekim tarafından steril koşullarda yapıldığında güvenli bir prosedürdür.

Prosedür Nasıl Yapılır?

Hasta genellikle yan yatar pozisyonda, dizleri karına doğru çekilmiş veya oturur pozisyonda öne doğru eğilmiş bir şekilde hazırlanır. İşlem yapılacak bölge antiseptik solüsyonla temizlenir ve lokal anestezi uygulanır. İnce bir iğne, L3-L4 veya L4-L5 omurları arasındaki boşluktan geçirilerek BOS örneği alınır. İşlem genellikle 15-30 dakika sürer.

Yan Etkiler ve Komplikasyonlar

Lomber ponksiyon sonrası en sık görülen yan etki, baş ağrısıdır (post-ponksiyon baş ağrısı). Bu genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden düzelir ve bol sıvı alımı, kafein tüketimi ile hafifletilebilir. Nadiren, enfeksiyon, kanama veya sinir hasarı gibi ciddi komplikasyonlar görülebilir, ancak bunlar oldukça düşüktür.

Sonuç

Multipl Skleroz (MS) tanısı koymak, karmaşık bir süreç olup, hastanın klinik bulguları, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve laboratuvar testlerinin bir bütün olarak değerlendirilmesini gerektirir. Lomber ponksiyon ve elde edilen beyin omurilik sıvısı (BOS) bulguları, özellikle oligoklonal bantlar ve IgG indeksi, tanı sürecinde önemli ve destekleyici veriler sunar. Klinik ve radyolojik bulguların yeterli olmadığı veya atipik seyreden vakalarda, BOS analizi tanıyı netleştirerek hastalığın erken evrelerinde doğru müdahale şansı tanır. Bu nedenle, lomber ponksiyon, MS tanı algoritmasında vazgeçilmez bir araç olarak yerini korumaktadır.