Beyne kan taşıyan en önemli damarlardan biri olan şah damarları (karotis arterler), zamanla yağ, kolesterol ve diğer maddelerden oluşan plaklarla daralabilir veya tıkanabilir. Bu durum, tıp literatüründe “şah damarı tıkanıklığı” olarak bilinen ciddi bir sağlık sorununa yol açar ve ne yazık ki en büyük risklerinden biri inme (felç) gelişimidir. İşte tam da bu noktada, “Karotis Endarterektomi” adı verilen cerrahi yöntem devreye girerek, şah damarındaki tıkanıklığı giderir ve inme riskini önemli ölçüde ortadan kaldırır. Bu kapsamlı rehberde, karotis endarterektomi operasyonunu, nedenlerini, nasıl yapıldığını, kimler için uygun olduğunu ve iyileşme sürecini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Şah Damarı Tıkanıklığı ve İnme Arasındaki Bağlantı

Şah damarlarının daralması veya tıkanması, beynin yeterli kan ve oksijen almasını engeller. Bu daralma nedeniyle plaklardan kopan küçük parçacıklar beyne ulaşarak damarları tıkayabilir ve ani bir kan akışı kesintisine yani inmeye neden olabilir. İnme, beyin hücrelerinin ölümüyle sonuçlanabilir ve kalıcı konuşma bozuklukları, felçler veya bilişsel işlev kayıpları gibi ciddi sekellere yol açabilir. Özellikle belirti vermeden ilerleyebilen şah damarı tıkanıklığı, “sessiz katil” olarak da anılır ve inme riski yüksek hastalarda erken teşhis ve müdahale hayati önem taşır.

Risk Faktörleri Nelerdir?

Şah damarı tıkanıklığının gelişiminde rol oynayan başlıca risk faktörleri şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol
• Diyabet
• Sigara kullanımı
• Obezite
• Ailesel yatkınlık
• Yaş
• Hareketsiz yaşam tarzı

Karotis Endarterektomi Nedir ve Ne Zaman Uygulanır?

Karotis endarterektomi, şah damarındaki plak birikimini cerrahi olarak temizleyerek kan akışını yeniden düzenlemeyi ve dolayısıyla inme riskini azaltmayı amaçlayan bir operasyondur. Genellikle, şah damarında %50'nin üzerinde darlık tespit edildiğinde, özellikle de hasta daha önce inme veya geçici iskemik atak (TİA) geçirmişse, bu cerrahi müdahale önerilir. Operasyon, genellikle bir kalp ve damar cerrahisi uzmanı tarafından gerçekleştirilir.

Ameliyat Öncesi Hazırlık Süreci

Ameliyat öncesinde, hastanın genel sağlık durumu değerlendirilir. Kan testleri, EKG, akciğer grafisi gibi rutin tetkiklerin yanı sıra, şah damarının durumunu detaylı incelemek için Doppler ultrasonografi, BT anjiyografi veya MR anjiyografi gibi görüntüleme yöntemleri kullanılır. Hasta, ameliyat öncesinde kullanılan ilaçlar, özellikle kan sulandırıcılar hakkında doktorunu bilgilendirmelidir, zira bu ilaçların bir süre önce kesilmesi gerekebilir. Ayrıca, sigara kullanan hastalara ameliyat öncesinde sigarayı bırakmaları şiddetle tavsiye edilir.

Karotis Endarterektomi Operasyonu Nasıl Yapılır?

Operasyon genellikle genel anestezi altında yapılır, ancak bazı durumlarda lokal anestezi de tercih edilebilir. İşte adım adım karotis endarterektomi:

1. Kesi: Boynun yan tarafında, şah damarının bulunduğu bölgeye küçük bir kesi yapılır.
2. Damarın Açılması: Damar dikkatlice ortaya çıkarılır ve kan akışını geçici olarak durdurmak için üst ve alt kısımlarına klempler yerleştirilir. Bu sırada beyne yeterli kan akışını sağlamak için geçici bir şant (bypass) kullanılabilir.
3. Plağın Temizlenmesi: Cerrah, damarı dikkatlice açarak içindeki yağlı plağı ve tıkanıklığa neden olan diğer maddeleri özel aletlerle temizler.
4. Damarın Kapatılması: Damar, genellikle özel bir yama kullanılarak (bu, damarın daralmadan kapanmasına yardımcı olur) titizlikle dikilir.
5. Kesenin Kapatılması: Kesi yeri estetik dikişlerle kapatılır ve operasyon tamamlanır.

Operasyon süresi, vakanın karmaşıklığına bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle 1-2 saat sürer. Daha detaylı bilgiye Türk Kalp ve Damar Cerrahisi Derneği web sitesinden ulaşılabilir.

Ameliyat Sonrası İyileşme Süreci ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Karotis endarterektomi sonrası hastalar genellikle birkaç gün hastanede kalır. Ameliyat sonrası ilk dönemde ağrı yönetimi, yara bakımı ve vital bulguların takibi önemlidir. Hastalar genellikle ameliyattan sonraki ilk gün ayağa kalkmaya teşvik edilir.

• Yara Bakımı: Kesi bölgesinin temiz ve kuru tutulması enfeksiyon riskini azaltır. Dikişler genellikle 7-10 gün içinde alınır veya kendiliğinden eriyen dikişler kullanılmışsa alınmasına gerek kalmaz.
• İlaçlar: Doktorun önerdiği kan sulandırıcılar ve diğer ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır.
• Aktivite: İyileşme sürecinde ağır egzersizlerden kaçınılmalı, ancak hafif yürüyüşler ve günlük aktivitelere yavaş yavaş dönülmelidir.
• Kontroller: Ameliyat sonrası düzenli kontrollerle damarın durumu izlenir.

İyileşme süreci kişiden kişiye değişmekle birlikte, çoğu hasta birkaç hafta içinde normal yaşamına geri dönebilir. Ancak, uzun vadede sağlıklı yaşam alışkanlıklarının benimsenmesi (sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, sigarayı bırakma) yeni tıkanıklıkların oluşmasını önlemek için kritik öneme sahiptir.

Sonuç

Şah damarı tıkanıklığı, inme gibi yıkıcı sonuçlara yol açabilen ciddi bir durumdur. Ancak modern tıp, Karotis Endarterektomi gibi etkili cerrahi müdahaleler sayesinde bu riski önemli ölçüde azaltma imkanı sunmaktadır. Eğer sizde veya sevdiklerinizde şah damarı tıkanıklığı şüphesi veya inme riskini artıran faktörler bulunuyorsa, vakit kaybetmeden bir uzmana başvurmak hayati önem taşır. Erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleri sayesinde, sağlıklı bir yaşam sürmek ve inme riskini minimize etmek mümkündür.