Felç (inme), beynin belirli bir bölgesine kan akışının aniden kesilmesi veya beyin içinde kanamanın meydana gelmesi sonucu oluşan, yaşamı tehdit eden ciddi bir tıbbi durumdur. Her ne kadar sonuçları benzer olsa da, felcin iki ana türü olan iskemik felç ve hemorajik felç, oluşum mekanizmaları, nedenleri ve tedavi yaklaşımları açısından önemli farklılıklar gösterir. Bu farkları anlamak, hem önleme hem de acil durum yönetimi için kritik öneme sahiptir. Bu makalede, bu iki felç türünü derinlemesine inceleyecek, nedenlerini açıklayacak ve felç anında yapılması gereken acil durum yönetimi hakkında bilgilendirme yapacağız.

Felç Nedir ve Neden Önemlidir?

Felç, beyin hücrelerinin oksijensiz kalması veya kanamaya bağlı hasar görmesiyle fonksiyonlarını yitirmesi durumudur. Her geçen dakika, binlerce beyin hücresi geri dönülemez şekilde ölebilir. Bu nedenle felç, tüm dünyada önde gelen ölüm nedenlerinden biri olmasının yanı sıra, kalıcı engelliliğin de en yaygın sebepleri arasında yer alır. Hızlı tanı ve müdahale, beyin hasarını minimize etmek ve hastanın yaşam kalitesini artırmak için hayati derecede önemlidir.

İskemik Felç: Tanımı, Nedenleri ve Belirtileri

İskemik felç, tüm felç vakalarının yaklaşık %87'sini oluşturan en yaygın türdür. Beyne kan taşıyan bir damarın pıhtı veya tıkanıklık nedeniyle daralması ya da kapanması sonucu meydana gelir. Bu durum, beyin dokusuna yeterli oksijen ve besin ulaşmasını engeller ve hücre ölümüne yol açar.

İskemik Felç Alt Türleri:

• Trombotik Felç: Genellikle ateroskleroz (damar sertliği) nedeniyle beyne kan taşıyan damarlardan birinde oluşan bir kan pıhtısının damarı tıkamasıyla meydana gelir.
• Embolik Felç: Vücudun başka bir yerinde (örneğin kalp veya boyundaki şah damarı) oluşan bir kan pıhtısının koparak beyin damarlarına ulaşması ve burada tıkanıklığa yol açmasıyla ortaya çıkar. Atriyal fibrilasyon gibi kalp ritim bozuklukları embolik felç için önemli bir risk faktörüdür.

İskemik felcin belirtileri aniden başlar ve etkilenen beyin bölgesine göre değişir. En yaygın belirtiler arasında vücudun bir yarısında ani güç kaybı veya uyuşma, konuşma güçlüğü, görme kaybı, denge sorunları ve şiddetli baş ağrısı bulunur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, felç, dünya genelinde ikinci en büyük ölüm nedenidir.

Hemorajik Felç: Tanımı, Nedenleri ve Belirtileri

Hemorajik felç, beyin içinde veya etrafında bir kan damarının patlaması sonucu kanamanın meydana gelmesiyle oluşur. Kan, beyin dokusuna basınç yaparak veya direkt olarak hasar vererek felce yol açar. Bu tür, iskemik felce göre daha az görülse de, genellikle daha ciddi sonuçlara yol açabilir.

Hemorajik Felç Alt Türleri:

• İntraserebral Hemoraji: Beyin dokusunun içinde bir kan damarının yırtılması sonucu meydana gelir. Genellikle yüksek tansiyonun kontrol altına alınamaması en yaygın nedenidir.
• Subaraknoid Hemoraji: Beyni saran zarlar arasındaki boşluğa kanamanın olmasıdır. Çoğunlukla anevrizma (damar baloncuğu) patlaması sonucu oluşur ve ani, şiddetli bir baş ağrısı ile karakterizedir.

Hemorajik felcin belirtileri de aniden ortaya çıkar ve iskemik felcin belirtilerine benzer olabilir. Ancak, genellikle daha şiddetli baş ağrısı, bulantı, kusma, bilinç kaybı ve nöbetler daha sık görülür.

İskemik ve Hemorajik Felç Arasındaki Temel Farklar

İki felç türü arasındaki en belirgin farklar, oluşum mekanizmaları ve dolayısıyla tedavi yaklaşımlarındadır:

• Oluşum Mekanizması: İskemik felç bir tıkanıklık (kan akışının kesilmesi) sonucuyken, hemorajik felç bir kanama sonucudur.
• Nedenleri: İskemik felç daha çok damar sertliği, pıhtılaşma bozuklukları, kalp hastalıkları ile ilişkilidir. Hemorajik felç ise yüksek tansiyon, anevrizmalar, damar anormallikleri veya antikoagülan ilaç kullanımı gibi nedenlere bağlıdır.
• Tedavi Yaklaşımları: İskemik felçte amaç, tıkanıklığı açmak ve kan akışını yeniden sağlamaktır (örneğin pıhtı çözücü ilaçlar veya mekanik trombektomi). Hemorajik felçte ise kanamayı durdurmak, beyin üzerindeki basıncı azaltmak ve kanamanın nedenini ortadan kaldırmak hedeflenir (örneğin cerrahi müdahale). İskemik felç için verilen pıhtı çözücü ilaçlar, hemorajik felç hastaları için ölümcül olabilir, bu da doğru tanının ne kadar kritik olduğunu gösterir. Türk Tabipleri Birliği'nin inme kılavuzları bu konuda detaylı bilgiler sunar.

Acil Durum Yönetimi: Felç Belirtileri ve İlk Müdahale

Felç, zamanla yarışılan bir durumdur. Belirtilerin tanınması ve hızlıca 112 Acil Yardım hattının aranması, hastanın beyin hasarını en aza indirmek ve hayatta kalma şansını artırmak için elzemdir. Felç belirtilerini akılda tutmak için F.A.S.T. testi oldukça yararlıdır:

• F (Face Drooping - Yüzde Eğrilik): Kişiden gülümsemesi istendiğinde yüzünün bir tarafı aşağıya doğru sarkıyor mu?
• A (Arm Weakness - Kol Güçsüzlüğü): Kişiden iki kolunu da yukarı kaldırması istendiğinde bir kolu aşağı düşüyor mu veya kaldıramıyor mu?
• S (Speech Difficulty - Konuşma Güçlüğü): Kişiden basit bir cümle tekrar etmesi istendiğinde konuşması bozuk veya anlamsız mı?
• T (Time to Call Emergency - Zaman Kaybetmeden Acil Yardım Çağır): Bu belirtilerden herhangi biri varsa, hemen 112'yi arayın!

Unutmayın, her saniye önemlidir. Felç belirtileri gösteren birini görürseniz, ambulans gelene kadar sakin kalmaya çalışın ve hastanın rahat bir pozisyonda kalmasını sağlayın. Asla yiyecek veya içecek vermeyin.

Risk Faktörleri ve Önleme

Hem iskemik hem de hemorajik felç için ortak risk faktörleri bulunmaktadır. Bunlar arasında yüksek tansiyon, diyabet, yüksek kolesterol, sigara kullanımı, obezite, fiziksel aktivite eksikliği ve kalp hastalıkları yer alır. Bu risk faktörlerini kontrol altına almak, felç riskini önemli ölçüde azaltabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, düzenli doktor kontrolleri ve hekim önerilerine uymak felçten korunmada kilit rol oynar.

Sonuç

İskemik felç ve hemorajik felç, farklı mekanizmalarla ortaya çıkan ancak benzer yıkıcı etkilere sahip iki önemli tıbbi durumdur. Her iki durumda da erken teşhis ve acil müdahale, hastanın geleceği üzerinde belirleyici bir rol oynar. Bu nedenle, felç belirtilerini bilmek, hızlı hareket etmek ve acil servise başvurmak hayati öneme sahiptir. Unutmayalım ki, felç bir ‘beyin atağı’dır ve kalp krizi gibi acil tıbbi müdahale gerektirir. Bilinçli olmak ve hızlı tepki vermek, sevdiklerimizin ve toplumun sağlığı için yapabileceğimiz en değerli şeylerden biridir.