Felç, tıp dilindeki adıyla inme, beyne giden kan akışının kesilmesi veya beyin kanaması sonucu beynin bir bölümünün hasar görmesiyle ortaya çıkan, ciddi ve yaşamı tehdit eden bir sağlık sorunudur. Vücudun bir tarafında güçsüzlük, konuşma bozuklukları veya görme kaybı gibi ani belirtilerle kendini gösteren felç, acil müdahale gerektiren tıbbi bir durumdur. Bu kapsamlı rehberde, felç nedir, yaygın belirtileri nelerdir, modern tedavi yöntemleri ve en önemlisi felçten korunma yolları üzerine detaylı bilgiler bulacaksınız. Unutmayın, erken müdahale felç sonrası iyileşme şansını önemli ölçüde artırır.

Felç (İnme) Nedir?

Felç, beynin oksijen ve besin maddeleriyle beslenmesini sağlayan kan akışının durması veya azalması sonucu beyin hücrelerinin hasar görmesi durumudur. İki ana türü bulunur:

İskemik İnme

Bu, felç vakalarının yaklaşık %87'sini oluşturan en yaygın türdür. Beyni besleyen atardamarların bir kan pıhtısı (tromboz) veya başka bir yerden gelip damarı tıkayan pıhtı (emboli) nedeniyle tıkanması sonucu oluşur. Kan akışı kesildiğinde, o bölgedeki beyin hücreleri oksijensiz kalarak birkaç dakika içinde ölmeye başlar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) inme konusunda önemli çalışmalar yürütmektedir. Detaylı bilgi için DSÖ'nün inme sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Hemorajik İnme

Bu tür felç, beyin içindeki bir kan damarının yırtılması ve beyin dokusuna kan sızması sonucu meydana gelir. Sızan kan, beyin hücreleri üzerinde baskı oluşturarak hasara yol açar. Kontrolsüz yüksek tansiyon ve anevrizmalar (damar duvarındaki zayıf noktaların balonlaşması) hemorajik inmenin başlıca nedenleridir.

Felç Belirtileri Nelerdir?

Felç belirtileri aniden ortaya çıkar ve genellikle vücudun tek tarafını etkiler. Belirtileri tanımak ve hızlı hareket etmek hayati önem taşır. Akılda tutulması gereken pratik bir yöntem, FAST kısaltmasıdır:

• F (Face drooping - Yüzde kayma): Kişinin gülümsemesi istendiğinde, yüzün bir tarafı düşer veya uyuşur mu?
• A (Arm weakness - Kolda güçsüzlük): Kişi her iki kolunu da yukarı kaldırdığında, bir kolu aşağı doğru kayar mı?
• S (Speech difficulty - Konuşma güçlüğü): Konuşması bozuk veya anlaşılamaz mı? Basit bir cümleyi tekrarlaması istendiğinde zorlanıyor mu?
• T (Time to call emergency - Acil durum numarası): Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri fark edildiğinde derhal 112'yi arayın!

Diğer yaygın belirtiler arasında ani görme kaybı, şiddetli baş ağrısı (özellikle hemorajik inmede), denge kaybı veya koordinasyon bozukluğu da bulunabilir.

Felç Nedenleri ve Risk Faktörleri

Felç riskini artıran birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar genellikle kontrol edilebilir ve kontrol edilemeyen faktörler olarak ikiye ayrılır.

Kontrol Edilebilir Risk Faktörleri

• Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon): Felcin en önemli risk faktörüdür.
• Diyabet (Şeker Hastalığı): Damar hasarına yol açar ve felç riskini artırır.
• Yüksek Kolesterol: Damarlarda plak oluşumuna neden olarak tıkanıklıklara zemin hazırlar.
• Sigara ve Alkol Kullanımı: Damar yapısını bozar ve kan pıhtılaşmasını artırır.
• Obezite ve Hareketsiz Yaşam Tarzı: Diğer risk faktörlerini tetikler.
• Kalp Hastalıkları: Özellikle atrial fibrilasyon (düzensiz kalp atışı), pıhtı oluşumu riskini yükseltir.

Kontrol Edilemeyen Risk Faktörleri

• Yaş: Yaş ilerledikçe felç riski artar.
• Cinsiyet: Erkeklerde felç riski kadınlara göre biraz daha yüksektir, ancak kadınlarda felçten ölüm oranı daha fazladır.
• Genetik Yatkınlık: Ailede inme öyküsü olanlarda risk artar.
• Önceki İnme veya Geçici İskemik Atak (GİA): Daha önce felç geçiren veya GİA yaşayan kişilerde tekrarlama riski yüksektir.

Felç Tedavi Yöntemleri

Felç tedavisi, türüne, şiddetine ve beyindeki hasarın yerine göre değişir. Tedavinin temel amacı, hasarı en aza indirmek ve hastanın fonksiyonlarını geri kazanmasını sağlamaktır.

Akut Tedavi (Acil Müdahale)

• Pıhtı Eritici İlaçlar (IV tPA): İskemik inmede, belirtilerin başlamasından sonraki ilk 4.5 saat içinde uygulandığında pıhtıyı çözerek kan akışını yeniden sağlayabilir.
• Mekanik Trombektomi: Büyük damar tıkanıklıklarında, kasık bölgesinden girilerek özel bir kateterle pıhtının çıkarılması işlemidir. Belirtilerin başlamasından sonraki ilk 24 saate kadar etkili olabilir.
• Cerrahi Müdahale: Hemorajik inmede, kanamanın durdurulması, beyindeki baskının azaltılması veya anevrizmanın onarılması için cerrahi gerekebilir.

Rehabilitasyon ve Uzun Dönem Bakım

Akut tedavi sonrası, felç hastalarının yaşam kalitesini artırmak için kapsamlı bir rehabilitasyon süreci başlar. Bu süreç, Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından da vurgulanan önemli bir adımdır. Daha fazla bilgi için CDC'nin inme tedavi sayfasına göz atabilirsiniz.

• Fizyoterapi: Güçsüz kalan uzuvların hareket yeteneğini, dengeyi ve koordinasyonu geri kazanmaya yönelik egzersizler.
• Konuşma Terapisi: Konuşma, anlama ve yutma güçlüğü çeken hastalara yardımcı olur.
• Ergoterapi: Günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, yemek yeme vb.) yeniden yapabilme becerilerini geliştirmeye odaklanır.
• Psikolojik Destek: Felç sonrası ortaya çıkabilecek depresyon, anksiyete gibi durumlarla başa çıkmak için önemlidir.

Felçten Korunma Yolları

Felci önlemek, tedavi etmekten çok daha önemlidir. Sağlıklı yaşam tarzı seçimleri ve mevcut risk faktörlerinin yönetimi, inme riskini önemli ölçüde azaltabilir.

• Kan Basıncını Kontrol Altında Tutmak: Düzenli tansiyon ölçümü ve doktor tavsiyesiyle ilaç kullanımı.
• Diyabeti Yönetmek: Kan şekerini dengede tutmak.
• Sağlıklı Beslenmek: Düşük tuzlu, az yağlı, meyve ve sebzeden zengin bir diyet benimsemek.
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aerobik aktivite.
• Sigara ve Alkolden Uzak Durmak: Bu alışkanlıklar damar sağlığını olumsuz etkiler.
• Kilonuzu Kontrol Etmek: Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumak.
• Kolesterol Seviyelerini İzlemek: Gerekirse diyet ve ilaçlarla kontrol altında tutmak.
• Doktor Kontrollerini İhmal Etmemek: Risk faktörlerinin erken teşhisi ve yönetimi için düzenli kontroller hayati öneme sahiptir.

Sonuç

Felç (inme), hem bireyin hem de yakınlarının yaşamını derinden etkileyen ciddi bir tıbbi durumdur. Ancak felç nedir, belirtileri nelerdir ve nasıl korunulur konularında bilinçli olmak, erken teşhis ve doğru müdahale ile iyileşme şansını artırabilir. Yukarıda bahsedilen risk faktörlerini yöneterek ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinerek felçten korunmak mümkündür. Unutmayın, herhangi bir felç belirtisi fark ettiğinizde zaman kaybetmeden acil tıbbi yardım çağırmak, gelecekteki fonksiyon kaybını en aza indirgemek için atılacak en kritik adımdır. Sağlığınız için bilgilenin, önlemlerinizi alın ve riskleri minimize edin.