Az gören çocukların dünyayı keşfetme ve bağımsız hareket etme yolculukları, görme yetenekleri kısıtlı olduğu için özel yaklaşımlar gerektirir. Özellikle ev ortamında az gören çocukların oryantasyon ve mobilite becerilerini destekleme, onların güvenle hareket etmeleri, çevrelerini anlamaları ve yaşam kalitelerini artırmaları açısından hayati öneme sahiptir. Bu rehber, ailelerin çocuklarına nasıl daha güvenli ve teşvik edici bir ev ortamı sunabileceklerine dair pratik bilgiler ve uygulanabilir stratejiler sunuyor. Amacımız, çocuğunuzun ev içinde daha bağımsız, güvende ve kendinden emin adımlar atmasını sağlamak.

Oryantasyon ve Mobilite Nedir ve Neden Önemlidir?

Oryantasyon, kişinin içinde bulunduğu ortamı ve kendi konumunu bilmesidir; nerede olduğunu ve gitmek istediği yere nasıl ulaşacağını anlamasıdır. Mobilite ise bu bilgiyi kullanarak güvenli ve verimli bir şekilde hareket etme yeteneğidir. Az gören çocuklar için bu iki beceri, dünyayla etkileşim kurmalarının, bağımsızlıklarını kazanmalarının ve sosyalleşmelerinin temelini oluşturur. Oryantasyon ve mobilite eğitimi, özellikle profesyonel destekle (Oryantasyon ve Mobilite Eğitimcileri Derneği - AOMEDER gibi kurumlar aracılığıyla) çocuğun gelişiminde büyük fark yaratır.

Ev Ortamını Güvenli ve Erişilebilir Hale Getirmek

Çocuğunuzun ev içinde rahatça hareket edebilmesi için öncelikle çevresel düzenlemeler yapmalısınız. Bu düzenlemeler, çocuğunuzun güvenlik hissini artırırken, yeni beceriler kazanması için de zemin hazırlar.

Düzen ve Sabitlik

• Eşyaların Yeri Sabit Kalsın: Mobilyaların ve sık kullanılan eşyaların yerini mümkün olduğunca değiştirmeyin. Bu, çocuğunuzun zihinsel bir harita oluşturmasına yardımcı olur.
• Gereksiz Eşyalardan Arındırma: Koridorları, odaların geçiş yollarını ve sık kullanılan alanları takılıp düşme riski yaratacak eşyalardan arındırın.
• Kapıları Tam Açık veya Tam Kapalı Tutun: Yarı açık kapılar, çarpma riski taşır ve yön bulmayı zorlaştırır.

Aydınlatma

• Optimal Aydınlatma: Çocuğunuzun az görme durumuna en uygun aydınlatmayı sağlamaya çalışın. Bu, dağınık ışık yerine odaklı, parlama yapmayan bir ışık olabilir.
• Kontrast Kullanımı: Merdiven basamaklarının kenarları, kapı kolları veya anahtarlar gibi önemli noktaları, zıt renklerle belirginleştirerek çocuğunuzun görsel ipuçlarını daha iyi algılamasını sağlayın.

Dokunsal ve İşitsel İpuçları

• Zemin Farklılıkları: Farklı odalar veya alanlar arasında zemin malzemesindeki küçük değişiklikler (halıdan parkeye geçiş gibi) çocuğunuza dokunsal ipuçları sunabilir.
• Sesli İşaretler: Belirli odaların kapılarına asılan ziller veya farklı sesler çıkaran nesneler, çocuğunuzun yönünü bulmasına yardımcı olabilir.
• Dokunsal Etiketler: Dolap kapaklarına, çekmecelere veya oyuncak kutularına Braille veya kabartma etiketler yapıştırarak çocuğunuzun eşyaları tanımasına destek olun.

Oryantasyon Becerilerini Destekleyici Aktiviteler

Çocuğunuzun çevresini tanımasına yardımcı olacak eğlenceli ve öğretici aktivitelerle oryantasyon becerilerini güçlendirebilirsiniz.

Vücut Farkındalığı ve Uzamsal Kavramlar

• Kendi Vücudunu Tanıma: Çocuğunuzla “başın nerede?”, “elini göster” gibi oyunlar oynayarak vücut farkındalığını artırın.
• Mekansal Terimler: “Üstünde”, “altında”, “yanında”, “arkasında”, “önünde” gibi kavramları günlük konuşmalarınızda ve oyunlarınızda sıkça kullanarak öğrenmesini sağlayın.

Haritalama ve Yön Bulma

• Ev Planını Öğrenme: Çocuğunuzla birlikte evi gezerek her odanın adını, hangi odanın nerede olduğunu anlatın. Parmaklarıyla duvara veya mobilyalara dokunarak “bu mutfak duvarı”, “bu banyo kapısı” gibi ifadeler kullanın.
• Sözel Tariflerle Pratik: “Salonun solundaki sandalyeye git”, “yatağın yanındaki komodinin üstündeki oyuncağı al” gibi komutlarla yön bulma pratiği yaptırın.

Duyusal Keşif Oyunları

• Farklı Dokuları Keşfetme: Evdeki farklı yüzeylere (yumuşak halı, pürüzlü ahşap, soğuk fayans) dokunarak doku farklılıklarını öğretin.
• Sesleri Ayırt Etme: “Hangi ses nerede?” oyunuyla evdeki ses kaynaklarını (buzdolabı, çamaşır makinesi, pencereden gelen sesler) tanıtın.
• Kokuları Tanıma: Farklı odaların veya nesnelerin kendine özgü kokularını (mutfaktan gelen yemek kokusu, sabun kokusu) ayırt etmeyi öğretin.

Mobilite Becerilerini Geliştirme Yolları

Çocuğunuzun ev içinde güvenli ve bağımsız hareket etmesini sağlayacak becerileri geliştirmek için aşağıdaki yöntemleri kullanabilirsiniz.

Güvenli Yürüyüş Teknikleri

• Koruyucu Duruş: Çocuğunuza bir engelle karşılaşmadan önce kollarını önde tutarak veya bir elini uzatarak koruyucu bir duruş sergilemeyi öğretin.
• Duvar Takip Etme: Bir duvara paralel yürürken bir elini duvara yaslayarak yönünü kaybetmemeyi öğretin.
• Uzatma Teknikleri: Elini veya bir bastonu uzatarak ilerideki engelleri önceden hissetme pratiği yapın.

Yardımcı Araçların Kullanımı

• Baston veya Destekleyici Araçlara Alışma: Eğer gerekli görülüyorsa, çocuğunuzun baston veya diğer mobilite yardımcılarını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmayı öğrenmesini sağlayın. Bu konuda erken yaşta başlayan eğitimler çok faydalıdır.

Denge ve Koordinasyon Egzersizleri

• Basit Denge Oyunları: Tek ayak üstünde durma (kısa sürelerle), çizgi üzerinde yürüme gibi oyunlarla denge becerilerini geliştirin.
• Engelli Parkurlar: Ev içinde minderler, kutular gibi güvenli nesnelerle küçük engelli parkurlar oluşturarak çocuğunuzun engelleri aşma ve koordinasyon becerilerini geliştirmesini sağlayın.

Ailelerin Rolü ve İletişim Stratejileri

Aileler olarak çocuğunuzun en büyük destekçisi ve rehberisiniz. Onların bağımsızlık yolculuğunda nasıl bir tutum sergilediğiniz büyük önem taşır.

• Destekleyici ve Teşvik Edici Olun: Çocuğunuzun her başarısını kutlayın, denemesine ve hata yapmasına izin verin.
• Aşırı Korumadan Kaçının: Çocuğunuzun her şeyi kendi başına yapmasına fırsat verin. Bırakın keşfetsin, hata yapsın ve onlardan ders çıkarsın. Unutmayın, düşmek de öğrenmenin bir parçasıdır.
• Profesyonel Yardım Alın: Oryantasyon ve mobilite konusunda uzman özel eğitimcilerden veya görme engelliler öğretmenlerinden destek almaktan çekinmeyin. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nün kaynaklarını inceleyebilirsiniz.
• Açık ve Net İletişim Kurun: Çocuğunuzla konuşurken, çevresindeki nesneleri, mekanları ve yönleri tarif ederken açık ve tutarlı bir dil kullanın.

Sık Karşılaşılan Zorluklar ve Çözüm Önerileri

Bu süreçte bazı zorluklarla karşılaşmanız doğaldır. Önemli olan bu zorluklara karşı çözüm odaklı bir yaklaşım sergilemektir.

• Eşyaların Yeri Değiştiğinde: Yeni bir düzenleme yaptığınızda çocuğunuza mutlaka önceden bilgi verin ve yeni düzenlemeyi birlikte keşfedin.
• Yeni Ortamlara Adapte Olma: Yeni bir yere gittiğinizde veya evde bir misafir geldiğinde, çocuğunuza ortamı tanıması için zaman tanıyın ve ona rehberlik edin.
• Çocuğun Motivasyon Eksikliği: Öğrenme sürecini oyunlaştırarak ve eğlenceli hale getirerek çocuğunuzun motivasyonunu artırabilirsiniz. Küçük ödüller ve bolca övgü işe yarayacaktır.

Sonuç

Ev ortamında az gören çocukların oryantasyon ve mobilite becerilerini destekleme, sabır, anlayış ve sürekli çaba gerektiren bir süreçtir. Ancak unutmayın ki her küçük adım, çocuğunuzun bağımsızlık yolculuğunda attığı büyük bir adımdır. Güvenli ve teşvik edici bir ev ortamı yaratmak, duyusal ipuçlarını etkili kullanmak ve çocuğunuzla aktif bir iletişim kurmak, onun dünyayı kendi başına keşfetmesine olanak tanıyacaktır. Bu rehberdeki önerileri uygulayarak, çocuğunuzun kendine güvenen, bağımsız bir birey olarak gelişmesine paha biçilmez bir katkı sağlamış olursunuz. Unutmayın, sevgi ve sabırla her engeli aşabilirsiniz.