Diyabet, günümüzün en yaygın kronik hastalıklarından biri olmasının yanı sıra, beraberinde getirdiği ciddi komplikasyonlarla da yaşam kalitesini derinden etkileyebilir. Bu komplikasyonlardan biri de, maalesef ki sıklıkla göz ardı edilen ancak yıkıcı sonuçlar doğurabilen Diyabetik Ayak Damar Hastalığı’dır. Şeker hastalığının damarlar üzerinde yarattığı tahribat, ayaklarda kan akışının bozulmasına, yaraların iyileşmemesine ve en kötü senaryoda ampütasyona kadar gidebilen durumlara yol açar. Bu yazımızda, diyabetik ayak damar hastalığının ne olduğunu, hastalığın ilerlemesi durumunda başvurulabilecek cerrahi müdahale seçeneklerini ve elbette bu tehlikeli durumdan nasıl korunma yolları uygulayabileceğimizi ayrıntılarıyla ele alacağız.

Diyabetik Ayak Damar Hastalığı Nedir ve Neden Önemlidir?

Diyabetik Ayak Damar Hastalığı, aslında diyabetin neden olduğu periferik arter hastalığının (PAH) özel bir şeklidir. Yüksek kan şekeri seviyeleri zamanla damarların iç yüzeyini kaplayan endotel tabakasına zarar verir. Bu hasar, damar sertleşmesi (ateroskleroz) sürecini hızlandırır ve özellikle bacaklardaki ve ayaklardaki küçük damarlarda tıkanıklıklara yol açar. Kan akışının azalması, dokuların yeterli oksijen ve besin almasını engeller. Sonuç olarak, ayaklarda his kaybı (nöropati), ağrı, uyuşma, soğukluk ve en önemlisi, küçük yaraların bile kolayca enfekte olup iyileşmesinin zorlaşması gibi belirtiler ortaya çıkar.

Bu durumun önemi, ne yazık ki ileri evrelerde enfeksiyonun kontrol edilemez hale gelmesi ve kangren oluşumuyla ampütasyon riskinin artmasıdır. Diyabetik ayak, diyabetli hastaların hastaneye yatış nedenlerinin ve alt uzuv ampütasyonlarının önde gelen sebeplerindendir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, diyabet küresel bir sağlık sorunudur ve diyabetik ayak komplikasyonları bu sorunun önemli bir parçasıdır.

Diyabetik Ayak Damar Hastalığı İçin Cerrahi Müdahale Seçenekleri

Diyabetik ayak damar hastalığında cerrahi müdahale, genellikle konservatif tedavilerin (ilaçlar, yara bakımı, yaşam tarzı değişiklikleri) yetersiz kaldığı veya hastalığın ileri evreye ulaştığı durumlarda gündeme gelir. Ameliyatın temel amacı, tıkanmış veya daralmış damarları açarak ayağa giden kan akışını yeniden sağlamak ve dokuların iyileşme potansiyelini artırmaktır. İşte başlıca cerrahi yöntemler:

Anjiyoplasti ve Stent Uygulaması

Bu, minimal invaziv (küçük kesiyle yapılan) bir yöntemdir. Lokal anestezi altında, kasık bölgesinden ince bir kateter damara yerleştirilir ve tıkanıklığın olduğu bölgeye ilerletilir. Kateterin ucundaki balon şişirilerek daralan damar genişletilir. Genişletilen damarın tekrar daralmasını önlemek amacıyla genellikle stent adı verilen küçük metal bir kafes yerleştirilebilir. Anjiyoplasti, daha kısa iyileşme süresi sunar ve genellikle ilk tercih edilen girişimsel yöntemlerden biridir.

Bypass Ameliyatları

Eğer damar tıkanıklığı çok uzun veya anjiyoplasti için uygun değilse, bypass ameliyatları düşünülebilir. Bu daha invaziv bir cerrahi prosedürdür. Vücudun başka bir yerinden (genellikle bacaktan) alınan sağlıklı bir damar (greft) veya yapay bir damar kullanılarak, tıkanıklık olan bölgenin etrafından kan akışı için yeni bir yol oluşturulur. Örneğin, kasık bölgesinden ayak bileğine kadar uzanan bir tıkanıklık için femoral-popliteal bypass veya femoral-tibial bypass gibi ameliyatlar yapılabilir. Bu ameliyatlar, ayağa giden kan akışını önemli ölçüde artırarak yara iyileşmesini destekler ve ampütasyon riskini azaltır.

Aterektomi

Aterektomi, özel bir kateter yardımıyla damar içindeki plakları fiziksel olarak kazıyarak veya tıraşlayarak çıkarma işlemidir. Özellikle kalsiyumlaşmış sert plakların bulunduğu durumlarda tercih edilebilir. Bazen anjiyoplasti ile birlikte de uygulanabilir.

Amputasyon (Son Çare)

Ne yazık ki, tüm tedavi çabalarına rağmen enfeksiyonun kontrol edilemediği, kangrenin ilerlediği veya hastanın yaşamını tehdit eden durumlarda ampütasyon kaçınılmaz hale gelebilir. Amputasyon, hastanın hayatını kurtarmak, enfeksiyonun yayılmasını durdurmak ve ağrıyı dindirmek amacıyla yapılan son çare cerrahi yöntemdir. Amputasyonun seviyesi (parmak, ayak, bacak) hastalığın yaygınlığına ve damar beslenmesinin durumuna göre belirlenir.

Diyabetik Ayak Damar Hastalığından Korunma Yolları

Cerrahi müdahale seçenekleri önemli olsa da, diyabetik ayak damar hastalığının en iyi tedavisi şüphesiz korunmadır. Erken teşhis ve etkili yönetimle birçok ciddi komplikasyonun önüne geçmek mümkündür. İşte dikkat etmeniz gereken başlıca korunma yolları:

Kan Şekeri Kontrolü

Diyabetik ayak damar hastalığından korunmanın temel taşı, kan şekeri seviyelerini optimal düzeyde tutmaktır. Doktorunuzun önerdiği şekilde düzenli olarak kan şekeri takibi yapın, beslenme planınıza uyun ve ilaçlarınızı aksatmayın. İyi kontrol, damar hasarının ilerlemesini yavaşlatır.

Ayak Bakımı ve Hijyen

Diyabetli bireyler için günlük ayak bakımı hayati önem taşır. Her gün ayaklarınızı sıcak suyla (yakmadan) yıkayın ve iyice kurulayın, özellikle parmak aralarını. Ayaklarınızı her gün kızarıklık, şişlik, kesik, yara veya su toplama gibi belirtiler açısından kontrol edin. Ayakkabı ve çorap seçiminize özen gösterin: rahat, ayağı sıkmayan, dikişsiz çoraplar ve uygun numara, ortopedik ayakkabılar tercih edin. Ayakkabı giymeden önce içini kontrol etmeyi unutmayın. Tırnak kesimini dikkatli yapın, batık oluşumunu engellemek için düz kesin veya bir uzmandan yardım alın. Hacettepe Üniversitesi gibi saygın sağlık kurumları da diyabetik ayak yaralarının önlenmesi konusunda bilinçlendirme çalışmalarına büyük önem vermektedir.

Sağlıklı Yaşam Tarzı

• Sigarayı Bırakın: Sigara, damar daralmasını hızlandıran en önemli faktörlerden biridir. Diyabetliyseniz, sigarayı bırakmak damar sağlığınız için yapabileceğiniz en iyi şeylerden biridir.
• Düzenli Egzersiz Yapın: Doktorunuzun onayıyla düzenli yürüyüş veya diğer uygun egzersizler, kan dolaşımını iyileştirir ve genel sağlığınızı destekler.
• Sağlıklı Beslenin: Dengeli ve düşük glisemik indeksli bir diyet, kan şekeri kontrolüne yardımcı olurken, aynı zamanda damar sağlığını da korur.
• Kilo Kontrolü: Sağlıklı bir kiloyu korumak, diyabetin ve damar hastalıklarının riskini azaltır.

Düzenli Doktor Kontrolleri

Diyabetli her bireyin düzenli olarak bir endokrinoloji uzmanı ve gerektiğinde bir kalp-damar cerrahı tarafından takip edilmesi çok önemlidir. Doktorunuz, damar sağlığınızı değerlendirecek, kan akışınızı kontrol edecek ve herhangi bir sorunu erken evrede tespit ederek uygun tedaviyi yönlendirecektir. Yılda en az bir kez detaylı ayak muayenesi yaptırmak, olası riskleri önceden belirlemek için kritik öneme sahiptir.

Tedavi Sonrası Yaşam ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Cerrahi müdahale sonrası iyileşme süreci, uygulanan yönteme göre değişiklik gösterir. Ancak genel olarak, ameliyat sonrası dönemde doktorunuzun talimatlarına uymak, yara bakımını aksatmamak ve fizik tedavi/rehabilitasyon programlarına katılmak çok önemlidir. En önemlisi, cerrahi müdahale sonrasında da yaşam tarzı değişikliklerinize ve kan şekeri kontrolünüze sıkı sıkıya devam etmeniz gerekir. Aksi takdirde, yeni damar tıkanıklıkları veya başka komplikasyonlar riski devam edebilir.

Diyabetik ayak damar hastalığı, ciddi sonuçları olabilen ancak önlenebilir ve tedavi edilebilir bir durumdur. Erken tanı, etkin kan şekeri kontrolü, titiz ayak bakımı ve sağlıklı yaşam tarzı seçimleri bu hastalığın yıkıcı etkilerinden korunmanın anahtarıdır. Unutmayın, ayaklarınız size ömür boyu hizmet eder; onlara iyi bakmak, diyabetle birlikte sağlıklı ve aktif bir yaşam sürmenin en önemli adımlarından biridir. Şüphe duyduğunuz her durumda mutlaka bir sağlık profesyoneline danışmaktan çekinmeyin.