Günümüz çocukluk çağında giderek daha sık karşılaşılan durumlardan biri olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukların öğrenme süreçlerini, sosyal ilişkilerini ve genel gelişimlerini önemli ölçüde etkileyebiliyor. DEHB'li çocuklarda, dikkat dağınıklığı, dürtüsellik ve hiperaktivite gibi temel belirtiler, onların dünyayı algılayış biçimlerini ve çevreyle etkileşimlerini farklılaştırır. Bu noktada, geleneksel terapi yöntemlerinin yanı sıra, çocukların doğal öğrenme ve ifade biçimi olan oyunun gücünü kullanan Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi (BDOT) devreye giriyor. Peki, DEHB'li çocuklarda bilişsel davranışçı oyun terapisinin faydaları nelerdir ve hangi uygulama alanları ile bu çocuklarımıza destek olunabilir? Gelin, bu etkili yaklaşımı daha yakından inceleyelim.

DEHB Nedir? Kısa Bir Bakış

DEHB, çocukluk çağında başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen, gelişimsel nörobiyolojik bir bozukluktur. Temelinde dikkatini sürdürme güçlüğü, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve düşünmeden hareket etme (dürtüsellik) yatar. Bu belirtiler, çocuğun akademik başarısını, akran ilişkilerini ve özgüven gelişimini olumsuz etkileyebilir. Dünya genelinde çocukların önemli bir kısmını etkileyen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir; ilaç tedavisi, davranışsal terapiler, ebeveyn danışmanlığı gibi farklı yöntemler bir arada kullanılabilir.

Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi (BDOT) Nedir?

Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ilkelerini oyunun doğal ve güvenli ortamıyla birleştiren bütünsel bir yaklaşımdır. Çocuklar için oyun, sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda duygularını ifade etme, sorunları çözme, sosyal becerilerini geliştirme ve dünyayı anlama biçimidir. BDOT'ta terapist, çocuğun oyununu gözlemleyerek ve yönlendirerek, olumsuz düşünce kalıplarını (bilişsel çarpıtmaları) ve uyumsuz davranışları tanımasına, değiştirmesine yardımcı olur. Bu süreçte çocuklar, oyun yoluyla yeni beceriler öğrenir, alternatif davranışları dener ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirir.

DEHB'li Çocuklarda Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisinin Temel Faydaları

DEHB'li çocukların kendine özgü ihtiyaçlarına yönelik olarak tasarlanan BDOT, onlara pek çok alanda önemli faydalar sunar:

Dikkat Süresini ve Odaklanmayı Artırma

• Yapılandırılmış Oyunlar: Terapist rehberliğinde oynanan belirli kuralları olan oyunlar, çocuğun dikkatini bir göreve odaklama ve sürdürme becerisini geliştirir.
• Görev Tamamlama: Oyun içinde küçük adımlarla hedefler belirleyip bu hedeflere ulaşmak, çocuğun görev tamamlama ve başarı hissini pekiştirir.

Dürtüsellik ve Hiperaktiviteyi Yönetme

• Sıra Bekleme: Grup oyunları veya eşli oyunlar aracılığıyla çocuklar, başkalarının sırasını bekleme, sabretme ve dürtülerini kontrol etme pratiği yaparlar.
• Kural Takibi: Oyunlardaki kurallara uyma zorunluluğu, çocuğun içsel denetim mekanizmalarını güçlendirir.
• Enerjiyi Yönlendirme: Oyun ortamında kontrollü bir şekilde hareket etme ve enerjiyi yapıcı aktivitelere yönlendirme fırsatı bulurlar.

Duygu Düzenleme Becerilerini Geliştirme

• Duygusal İfade: Oyun, çocukların öfke, hayal kırıklığı veya kaygı gibi yoğun duygularını güvenli bir şekilde ifade etmelerine olanak tanır.
• Empati Gelişimi: Rol yapma oyunları, başkalarının duygularını anlama ve farklı perspektiflerden bakma becerisini artırır.

Sosyal Becerileri Güçlendirme

• Akran Etkileşimi: Terapist eşliğinde diğer çocuklarla veya terapistle etkileşim kurmak, çatışma çözme, işbirliği ve paylaşma gibi sosyal becerileri geliştirir.
• İletişim Becerileri: Oyun sırasında aktif dinleme, kendini ifade etme ve sözlü/sözsüz iletişim becerileri pekişir.

Özgüven ve Benlik Saygısını Artırma

• Başarı Deneyimi: Oyun içinde küçük başarılar elde etmek ve yeteneklerini sergilemek, çocuğun kendine olan inancını ve özgüvenini artırır.
• Kontrol Duygusu: Kendi oyunlarını şekillendirme ve kararlar alma fırsatı, çocuğa kontrol duygusu kazandırır.

Aile İçi İletişimi İyileştirme

Bazı durumlarda, ebeveynler de terapi sürecine dahil edilerek, çocuklarıyla daha etkili iletişim kurma ve olumlu etkileşimler geliştirme konusunda destek alabilirler.

BDOT'un Uygulama Alanları ve Teknikleri

Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi, çeşitli teknikleri bir araya getirerek DEHB'li çocukların ihtiyaçlarına göre uyarlanabilir:

Bilişsel Yeniden Yapılandırma

Oyunlar aracılığıyla çocukların olumsuz ve gerçekçi olmayan düşünce kalıplarını (örneğin, "Ben hiçbir şeyi başaramam") fark etmeleri ve bunları daha olumlu, gerçekçi düşüncelerle değiştirmeleri hedeflenir. Hikaye oluşturma, çizimler veya kukla oyunları bu süreçte sıkça kullanılır.

Davranışsal Teknikler

• Ödül Sistemleri: İstenen davranışları pekiştirmek için oyun içinde belirgin ödül sistemleri kullanılır.
• Modelleme: Terapist, doğru davranışları ve başa çıkma stratejilerini oyun içinde modelleyerek çocuğa örnek olur.
• Beceri Eğitimi: Planlama, organizasyon, problem çözme gibi beceriler, oyun tabanlı senaryolarla öğretilir ve pratik edilir.

Yaratıcı ve Sembolik Oyun

Çocukların iç dünyalarını, korkularını, arzularını ve çatışmalarını sembolik olarak ifade etmelerini sağlar. Kum tepsisi, sanat materyalleri veya minyatür oyuncaklar gibi araçlar kullanılarak çocuklara kendilerini ifade etme alanı sunulur.

Problem Çözme Oyunları

Gerçek yaşam senaryolarını taklit eden oyunlar aracılığıyla çocuklar, farklı çözüm yolları geliştirmeyi ve kararlarının sonuçlarını görmeyi öğrenirler. Bu, özellikle dürtüsel karar verme eğilimi olan DEHB'li çocuklar için faydalıdır.

Gevşeme Teknikleri

Oyun formatında nefes egzersizleri, görselleştirme veya kas gevşetme gibi teknikler, çocukların hiperaktivite ve kaygıyla başa çıkmalarına yardımcı olur.

Kimler BDOT Uygulayabilir?

Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi, özel eğitim ve süpervizyon gerektiren bir uzmanlık alanıdır. Bu terapiyi uygulamaya yetkin kişiler genellikle çocuk psikologları, oyun terapisi eğitimi almış pedagoglar veya çocuk gelişim uzmanlarıdır. Uzmanlar, Türk Psikologlar Derneği gibi mesleki kuruluşların etik ilkeleri ve yeterlilik standartları doğrultusunda hareket etmeli, sürekli mesleki gelişimlerini sürdürmelidirler. Çocuğunuz için doğru terapisti seçmek, tedavi sürecinin başarısı için kritik öneme sahiptir.

Sonuç

DEHB'li çocuklarda bilişsel davranışçı oyun terapisi, çocukların doğal dünyası olan oyunu kullanarak onlara sadece bir tedavi değil, aynı zamanda gelişimlerine katkıda bulunan bir öğrenme ve deneyimleme alanı sunar. Dikkat süresini artırmaktan, dürtüselliği yönetmeye, duygu düzenlemeden sosyal becerileri geliştirmeye kadar pek çok alanda somut faydalar sağlar. Bu terapi, çocukların kendi iç kaynaklarını keşfetmelerine, olumlu benlik algısı geliştirmelerine ve DEHB'nin getirdiği zorluklarla daha etkili bir şekilde başa çıkmalarına yardımcı olan güçlü ve insancıl bir yaklaşımdır. Unutmayın ki, her çocuk özeldir ve doğru terapi, onların potansiyellerini en üst düzeye çıkarmak için en değerli araçlardan biridir.