Günümüzün hızlı temposunda, dikkatimizi sürdürmekte veya dürtülerimizi kontrol etmekte zorlanmak hepimizin başına gelebilir. Ancak bu durumlar, günlük yaşamı, eğitimi veya işi önemli ölçüde etkilemeye başladığında, akla gelen ilk sorulardan biri şudur: DEHB testi nerede yapılır ve DEHB tanı süreci nasıl işler? Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), sadece çocukluk çağının bir özelliği olmayıp, yetişkinlerde DEHB olarak da varlığını sürdüren nörogelişimsel bir durumdur. Doğru tanı, bireylerin potansiyellerini tam olarak gerçekleştirmeleri ve yaşam kalitelerini artırmaları için kritik öneme sahiptir. Bu rehberde, hem çocuklarda DEHB hem de yetişkinlerde tanı sürecinin detaylarını, hangi uzmanlara başvurulması gerektiğini ve kullanılan yöntemleri adım adım inceleyeceğiz.

DEHB Nedir ve Neden Tanı Önemlidir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatlerini sürdürme, dürtülerini kontrol etme ve aşırı hareketlilik gibi konularda zorluk yaşadığı, beyin işleyişiyle ilgili kalıcı bir durumdur. Bu belirtiler genellikle çocukluk çağında başlar ve bireylerin akademik başarılarını, sosyal ilişkilerini ve mesleki hayatlarını etkileyebilir. Birçok kişi DEHB'yi yalnızca çocuklarda görülen bir durum olarak algılasa da, belirtiler yetişkinlikte farklı şekillerde devam edebilir. Doğru ve erken bir tanı, bireyin güçlü yönlerini keşfetmesine, zorluklarını yönetmesine ve uygun destek mekanizmalarına erişmesine olanak tanır. Wikipedia'da DEHB hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.

Çocuklarda DEHB Tanı Süreci

Çocuklarda DEHB tanısı, multidisipliner bir yaklaşım gerektiren kapsamlı bir süreçtir. Tek bir testle tanı konulamaz; birçok farklı bilgi kaynağının bir araya getirilmesiyle kesinleşir.

İlk Adım: Aile ve Öğretmen Gözlemleri

Tanı sürecinin ilk basamağı, çocuğun belirtilerini en iyi gözlemleyebilen ebeveynler ve öğretmenlerdir. Çocuğun evde, okulda ve sosyal ortamlardaki davranışları, dikkat süresi, hareketlilik seviyesi ve dürtüsellik gibi alanlarda detaylı gözlemler yapılır. Bu gözlemler, çocuğun yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan davranışların belirlenmesinde kilit rol oynar.

Uzman Değerlendirmesi: Hangi Branşlara Başvurulmalı?

Çocuklarda DEHB tanısı için başvurulması gereken ana uzmanlık alanı Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi'dir. Çocuk psikiyatristleri, çocuk ve ergen ruh sağlığı konusunda özel eğitim almış, DEHB gibi nörogelişimsel bozuklukların tanısı ve tedavisinde yetkin kişilerdir. Klinik psikologlar ve pedagoglar da tanı sürecine destek olabilirler ancak ilaç tedavisi gibi konularda yetkili değildirler.

Tanı Yöntemleri ve Testler

• Klinik Görüşmeler: Çocuk psikiyatristi, aile ile detaylı bir görüşme yaparak çocuğun gelişim öyküsü, belirtilerin başlangıcı ve seyri hakkında bilgi toplar. Çocukla da yaşına uygun şekilde birebir görüşmeler yapılır.
• Davranış Değerlendirme Ölçekleri: Ebeveyn ve öğretmen tarafından doldurulan standartlaştırılmış ölçekler (örneğin, Conners Derecelendirme Ölçeği, DSM-5 Uyumlu Belirti Kontrol Listeleri), belirtilerin şiddeti ve yaygınlığı hakkında objektif veriler sunar.
• Nöropsikolojik Testler: Dikkat, bellek, işlevsel bellek ve yürütücü işlevler gibi bilişsel alanları değerlendiren testler uygulanabilir. Bu testler tek başına tanı koymak için yeterli olmasa da, tanıyı destekleyici ek bilgiler sağlar ve eşlik eden öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarabilir.
• Fiziksel Muayene: DEHB benzeri belirtilere neden olabilecek diğer tıbbi durumları (tiroid sorunları, işitme/görme problemleri vb.) elemek amacıyla bir pediatri uzmanı tarafından fiziksel muayene istenebilir.

Diferansiyel Tanı ve Eşlik Eden Durumlar

DEHB tanısı koyarken, benzer belirtilere sahip olabilecek diğer durumların (kaygı bozuklukları, depresyon, öğrenme güçlükleri, travma sonrası stres bozukluğu) ayırıcı tanısının yapılması büyük önem taşır. DEHB'ye sıklıkla kaygı, depresyon, karşı gelme bozukluğu gibi başka durumlar da eşlik edebilir. Bu nedenle bütüncül bir değerlendirme şarttır.

Yetişkinlerde DEHB Tanı Süreci

Yetişkinlerde DEHB tanısı, genellikle çocukluk döneminde atlanmış veya yanlış yorumlanmış belirtilerin yetişkinlikte sorun yaratmasıyla gündeme gelir. Yetişkinlikteki belirtiler, çocukluktan farklı şekillerde kendini gösterebilir.

Yetişkinlerde Belirtiler ve Zorluklar

Yetişkinlerde DEHB; kronik erteleme, organize olmada güçlük, zaman yönetimi sorunları, iş ve özel hayatta sık sık hedef değiştirmeler, dürtüsel kararlar, ilişki sorunları, trafik kazaları gibi farklı zorluklarla kendini gösterebilir. İç huzursuzluk ve sabırsızlık da sık görülen belirtilerdendir.

Hangi Uzmanlara Başvurulmalı?

Yetişkinlerde DEHB tanısı için Yetişkin Psikiyatristi veya Klinik Psikologlara başvurulmalıdır. Bu uzmanlar, yetişkinlikteki DEHB belirtilerini tanıma ve ayırıcı tanı yapma konusunda deneyimlidir.

Tanı Yöntemleri ve Testler

• Detaylı Özgeçmiş Alımı: Yetişkinlerde tanı sürecinin en önemli adımı, kişinin çocukluktan itibaren süregelen dikkat ve dürtüsellik sorunlarını içeren detaylı bir özgeçmiş alınmasıdır. Mümkünse aile bireylerinden (ebeveynler, kardeşler) ek bilgi alınması da tanıyı destekleyebilir.
• Klinik Görüşmeler: Uzman, kişiyle derinlemesine görüşmeler yaparak belirtilerin şiddetini, süresini ve günlük yaşam üzerindeki etkilerini değerlendirir.
• Öz Bildirime Dayalı Anketler ve Ölçekler: Yetişkin DEHB belirtilerini değerlendirmek için geliştirilmiş standart anketler ve ölçekler (örneğin, Yetişkin DEHB Öz Bildirim Ölçeği - ASRS, Wender Utah Derecelendirme Ölçeği) kullanılır.
• Nöropsikolojik Değerlendirmeler: Tıpkı çocuklarda olduğu gibi, yetişkinlerde de dikkat, bellek ve yürütücü işlevleri değerlendiren testler tanıyı destekleyici bilgi sunar.

Yanlış Tanıdan Kaçınma

Yetişkinlerde DEHB, depresyon, anksiyete bozuklukları, bipolar bozukluk, madde kullanım bozuklukları ve borderline kişilik bozukluğu gibi durumlarla karıştırılabilir. Bu nedenle, deneyimli bir uzmanın kapsamlı bir ayırıcı tanı yapması şarttır. Yanlış tanı, yanlış tedaviye yol açarak kişinin durumunu kötüleştirebilir. Türk Psikiyatri Derneği'nin ilgili rehberlerini incelemek faydalı olabilir.

DEHB Testi Nerede Yapılır?

DEHB tanısı için “test” denildiğinde akla tek bir biyolojik veya laboratuvar testi gelmemelidir. Bu, yukarıda bahsedilen klinik görüşmeler, ölçekler ve gerektiğinde nöropsikolojik testlerin bir bütünüdür. Bu kapsamlı değerlendirmeler aşağıdaki kurumlarda yapılabilmektedir:

• Devlet Hastaneleri: Özellikle büyük şehirlerdeki eğitim ve araştırma hastanelerinin Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi veya Yetişkin Psikiyatrisi polikliniklerinde, alanında uzman hekimler ve psikologlar tarafından DEHB değerlendirmesi yapılabilir.
• Üniversite Hastaneleri: Tıp fakültelerine bağlı hastanelerin ilgili anabilim dalları (Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Psikiyatri Anabilim Dalı), tanı ve tedavi konusunda önemli kaynaklardır.
• Özel Hastaneler ve Poliklinikler: Birçok özel hastanenin Psikiyatri veya Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi bölümlerinde, aynı zamanda özel psikiyatri ve psikoloji kliniklerinde DEHB değerlendirmesi ve takip hizmetleri sunulmaktadır.

Unutulmamalıdır ki, DEHB tanısını koyma yetkisi yalnızca uzman psikiyatristlere aittir. Psikologlar ve pedagoglar tanı sürecine yardımcı olsalar da, kesin tanıyı koyup tedavi planlamasını yapacak olan hekimdir.

Sonuç olarak; DEHB testi nerede yapılır sorusunun yanıtı, tek bir adresten ziyade, yetkin ve deneyimli uzmanların bulunduğu sağlık kuruluşlarını işaret eder. Çocuk veya yetişkin fark etmeksizin, DEHB tanısı karmaşık ve çok yönlü bir süreçtir. Doğru tanıya ulaşmak için alanında uzman bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi ya da Yetişkin Psikiyatristine başvurmak esastır. Unutmayın ki, doğru tanı ve kişiye özel tedavi planı ile DEHB'li bireylerin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir ve potansiyellerini tam olarak ortaya koymaları sağlanabilir.