DEHB, yani Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, hem çocuklukta hem de yetişkinlikte yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Pek çok kişi “DEHB testi nasıl yapılır?” diye merak etse de, aslında bu karmaşık durumun tanısı, tek bir DEHB testi ile konulmaktan çok daha kapsamlı bir süreçtir. Doğru bir DEHB tanısı koymak, özellikle çocuk ve yetişkinlerde DEHB belirtilerinin detaylı bir şekilde incelenmesini, klinik gözlemleri ve uzman değerlendirmelerini gerektirir. Bu makalede, doğru tanı süreci ve değerlendirme adımlarını, hem çocuklar hem de yetişkinler özelinde detaylıca ele alacağız.

DEHB Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatlerini sürdürmekte zorlanma, dürtüsellik ve aşırı hareketlilikle karakterize edilen kronik bir durumdur. Bu belirtiler, kişinin okul, iş ve sosyal yaşamını olumsuz etkileyebilir. DEHB hakkında daha fazla bilgi için Wikipedia'nın DEHB sayfasına göz atabilirsiniz.

Çocuklarda DEHB Belirtileri

• Dikkatini sürdürmede güçlük çekme, kolayca dikkatinin dağılması.
• Sık sık eşya kaybetme veya unutma.
• Yönergeleri takip etmede zorlanma.
• Sürekli hareket halinde olma, yerinde duramama.
• Çok konuşma, başkalarının sözünü kesme.
• Sıra beklemekte zorlanma.

Yetişkinlerde DEHB Belirtileri

• Kronik düzensizlik ve organizasyon güçlüğü.
• Randevuları unutma, faturaları geciktirme.
• İş yerinde veya günlük görevlerde odaklanma sorunları.
• Aceleci kararlar alma, dürtüsel davranışlar.
• Sık sık iş değiştirme veya ilişkilerde sorun yaşama.
• İçsel huzursuzluk ve sabırsızlık.

DEHB Tanı Süreci: Neden Tek Bir Test Yeterli Değil?

DEHB tanısı, grip testi gibi basit, laboratuvar tabanlı bir testle konulamaz. Bu, bir psikiyatristin (çocuk ve ergen psikiyatristi veya yetişkin psikiyatristi) yaptığı kapsamlı bir klinik değerlendirmeyi gerektiren karmaşık bir süreçtir. Tanı koyarken, kişinin gelişimsel öyküsü, belirtilerin süresi ve şiddeti, bu belirtilerin farklı ortamlardaki (ev, okul, iş) etkisi göz önünde bulundurulur.

Çocuklarda DEHB Tanı Süreci ve Değerlendirme

Çocuklarda DEHB tanısı, genellikle ebeveynlerin ve öğretmenlerin gözlemleriyle başlar. Uzmanlar, aşağıdaki adımları izleyerek detaylı bir değerlendirme yapar:

Detaylı Klinik Görüşme

Çocuk ve ergen psikiyatristi, hem çocukla hem de ebeveynleriyle ayrı ayrı görüşmeler yapar. Bu görüşmelerde çocuğun gelişimsel geçmişi, tıbbi öyküsü, aile öyküsü ve belirtilerin ne zaman başladığı, hangi durumlarda daha belirgin olduğu gibi detaylar ele alınır.

Gözlem ve Davranış Değerlendirme Ölçekleri

Çocuğun doğal ortamında veya klinik ortamda gözlemlenmesi önemlidir. Ayrıca, ebeveynler ve öğretmenler tarafından doldurulan standardize edilmiş davranış değerlendirme ölçekleri (örneğin; Conners Derecelendirme Ölçeği, SNAP-IV) belirtilerin şiddetini ve sıklığını objektif bir şekilde değerlendirmeye yardımcı olur.

Farklı Tanıların Dışlanması

DEHB belirtilerine benzer başka durumlar (örneğin; öğrenme güçlükleri, anksiyete bozuklukları, depresyon, tiroid problemleri) olabileceği için, ayırıcı tanı büyük önem taşır. Uzman, benzer belirtilere yol açabilecek diğer sağlık sorunlarını elemek için gerekli incelemeleri yapar.

Nöropsikolojik Testler

Bazı durumlarda, dikkat, hafıza, yürütücü işlevler gibi bilişsel alanları değerlendirmeye yönelik nöropsikolojik testler kullanılabilir. Ancak bu testler tek başına tanı koymak için yeterli değildir; klinik değerlendirmeyi destekleyici niteliktedir.

Yetişkinlerde DEHB Tanı Süreci ve Değerlendirme

Yetişkinlerde DEHB tanısı, çocukluktaki tanılama sürecinden biraz daha farklılık gösterebilir, zira yetişkinler belirtilerini farklı şekillerde telafi etmeyi öğrenmiş olabilirler.

Kapsamlı Klinik Değerlendirme

Yetişkin psikiyatristi, kişinin hem şimdiki belirtileri hem de çocukluk çağı belirtileri hakkında detaylı bir görüşme yapar. Bu, genellikle aile üyelerinden (ebeveynler, kardeşler) bilgi almayı da içerebilir, zira çocukluk dönemi belirtileri tanının temel kriterlerinden biridir.

Yetişkinlere Yönelik Değerlendirme Ölçekleri

Yetişkinlerde DEHB belirtilerini değerlendirmek için tasarlanmış özel ölçekler (örneğin; Yetişkin Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Kendi Bildirim Ölçeği – ASRS, Wender Utah Derecelendirme Ölçeği) kullanılır. Bu ölçekler, kişinin kendi deneyimlerini ve algılarını yansıtır.

Komorbid Durumların Araştırılması

Yetişkinlerde DEHB'ye sıklıkla anksiyete bozuklukları, depresyon, bipolar bozukluk veya madde kullanım bozuklukları eşlik edebilir. Bu eşlik eden durumların doğru bir şekilde tespit edilmesi ve DEHB'den ayrılması veya birlikte tedavi edilmesi tanı ve tedavi planı için kritik öneme sahiptir.

Ayırıcı Tanı

Tıpkı çocuklarda olduğu gibi, yetişkinlerde de DEHB belirtileri gösterebilen diğer psikiyatrik ve tıbbi durumların dışlanması gerekir. Uykusuzluk, tiroid problemleri, bazı ilaçların yan etkileri gibi faktörler DEHB benzeri belirtilere yol açabilir.

Doğru Tanı İçin Uzmanlık ve Güvenilirlik

DEHB tanısı, yalnızca bu alanda uzmanlaşmış ve deneyimli bir hekim tarafından konulmalıdır. İnternet üzerindeki “DEHB testi” veya popüler kaynaklardaki basit sorular, kesinlikle bir tıbbi tanı koymak için yeterli değildir ve yanıltıcı olabilir. Doğru bir tanı, kişinin yaşam kalitesini artıracak uygun tedavi ve destek süreçlerinin ilk adımıdır. Türk Psikiyatri Derneği gibi güvenilir kurumların bilgilendirmelerini takip etmek, doğru uzmana ulaşmak adına önemlidir.

Sonuç

DEHB testi nasıl yapılır sorusunun cevabı, tekil bir uygulamadan ziyade, kapsamlı bir klinik değerlendirme süreci ve uzman hekim gözlemi ile özetlenebilir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde DEHB tanısı, detaylı görüşmeler, gözlemler, standardize edilmiş ölçekler ve ayırıcı tanı süreçlerini içerir. Erken ve doğru tanı, bireylerin güçlü yanlarını keşfetmelerine, zorluklarla başa çıkmalarına ve yaşamlarını daha verimli ve mutlu bir şekilde sürdürmelerine olanak tanır. Eğer sizde veya çocuğunuzda DEHB belirtileri olduğundan şüpheleniyorsanız, vakit kaybetmeden bir çocuk ve ergen psikiyatristi veya yetişkin psikiyatristi ile görüşmeniz en doğru adımdır.