Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısı alması, başlangıçta kafa karıştırıcı ve zorlayıcı olabilir. Ancak unutmayın ki yalnız değilsiniz ve DEHB olan çocuklar için pek çok etkili terapi ve destek yöntemleri mevcuttur. Bu durum, doğru yaklaşımlarla ve sabırla yönetilebilir. Amacımız, çocuğunuzun potansiyeline ulaşmasını sağlayacak ve günlük yaşamını kolaylaştıracak çözümler sunan kapsamlı bir ebeveyn rehberi olmaktır. Bu makalede, DEHB'yi anlamaktan en güncel terapi yaklaşımlarına, evde ve okulda uygulanabilecek pratik stratejilere kadar her şeyi ele alacağız.

DEHB Nedir ve Çocukları Nasıl Etkiler?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocuklukta başlayan ve bireyin dikkatini sürdürme, dürtülerini kontrol etme ve aşırı hareketlilikle karakterize edilen nörogelişimsel bir durumdur. Her çocukta farklı belirtilerle ortaya çıkabilir ve bu belirtiler çocuğun akademik başarısını, sosyal ilişkilerini ve aile içi yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. DEHB'nin ne olduğunu ve belirtilerini daha iyi anlamak, doğru destek stratejilerini belirlemenin ilk adımıdır.

Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Detaylara dikkat edememe veya okul ödevlerinde, oyunlarda dikkatsiz hatalar yapma.
• Görev veya oyunlarda dikkatini sürdürmede zorlanma.
• Doğrudan konuşulduğunda dinlemiyor gibi görünme.
• Yönergeleri takip etmede veya okul ödevlerini, işlerini tamamlamada zorlanma.
• Görevleri ve etkinlikleri düzenlemede zorluk.
• Zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınma veya sevmememe.
• Eşyalarını kaybetme (oyuncaklar, okul malzemeleri, cüzdan, anahtar).
• Dış uyaranlarla kolayca dikkati dağılma.
• Günlük etkinliklerde unutkan olma.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

• Ellerini veya ayaklarını oynatma, oturduğu yerde kıpırdanma.
• Oturması beklendiği durumlarda yerinden kalkma.
• Uygunsuz durumlarda koşuşturma veya tırmanma.
• Sakin bir şekilde oynamakta veya boş zaman etkinliklerine katılmakta zorlanma.
• Sürekli hareket halinde olma, sanki bir motor tarafından çalıştırılıyormuş gibi davranma.
• Aşırı konuşma.
• Sorular tamamlanmadan cevabını yapıştırma.
• Sıra beklemekte zorlanma.
• Başkalarının sözünü kesme veya araya girme.

DEHB hakkında daha detaylı bilgi için Wikipedia'daki Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu makalesine göz atabilirsiniz.

DEHB Olan Çocuklar İçin Temel Terapi Yöntemleri

DEHB tedavisi genellikle çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre belirlenen bu yaklaşımlar, genellikle davranış terapisi, ilaç tedavisi ve eğitimsel destekleri içerir.

Davranış Terapisi (Ebeveyn Eğitimi ve Davranışsal Müdahaleler)

Davranış terapisi, özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar için ilk tercih edilen tedavi yöntemlerinden biridir. Bu terapi türü, DEHB'li çocukların davranışlarını yönetmelerine yardımcı olmak için ebeveynlere stratejiler öğretmeyi amaçlar. Ebeveynler, çocuklarının olumlu davranışlarını pekiştirmeyi, istenmeyen davranışları yönetmeyi ve tutarlı disiplin yöntemleri uygulamayı öğrenirler. Bu sayede, ev ortamında çocuğun kendini daha iyi hissetmesi ve davranışlarını daha etkin bir şekilde kontrol etmesi hedeflenir.

İlaç Tedavisi

Bazı DEHB'li çocuklar için ilaç tedavisi, davranışsal terapilerle birlikte önemli faydalar sağlayabilir. Stimülanlar ve stimülan olmayan ilaçlar, dikkat süresini artırmaya, dürtüselliği azaltmaya ve hiperaktiviteyi kontrol altına almaya yardımcı olabilir. İlaç tedavisi kararı, mutlaka bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından çocuğun detaylı değerlendirilmesi ve ailesiyle işbirliği içinde verilmelidir. Yan etkileri ve dozajı düzenli olarak takip edilmelidir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Daha büyük çocuklar ve ergenler için BDT, düşünce kalıplarını ve inançları değiştirmeye odaklanır. Bu terapi, DEHB'li bireylerin kendi düşünce süreçlerini tanımalarına, problem çözme becerilerini geliştirmelerine ve dürtüsel tepkilerini kontrol etmelerine yardımcı olur. BDT, özellikle DEHB'ye eşlik eden kaygı veya depresyon gibi durumlar için de faydalı olabilir.

Sosyal Beceri Eğitimi

DEHB'li çocuklar, akran ilişkilerinde zorluklar yaşayabilirler. Sosyal beceri eğitimi, çocuklara arkadaş edinme, çatışmaları çözme, empati kurma ve uygun iletişim kurma gibi konularda yardımcı olur. Grup ortamında yapılan bu eğitimler, çocukların sosyal ipuçlarını anlamalarına ve sosyal etkileşimlerde daha başarılı olmalarına katkıda bulunur.

Aile İçi Destek ve Ebeveyn Rehberliği

Çocuğunuzun DEHB ile başa çıkmasına yardımcı olmada ebeveynlerin rolü hayati önem taşır. Evde yaratacağınız destekleyici ve yapılandırılmış ortam, çocuğunuzun gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.

Yapılandırılmış Ortam ve Rutinler

DEHB'li çocuklar belirsizlikten hoşlanmazlar. Tutarlı günlük rutinler, tahmin edilebilir bir çevre ve net sınırlar onlara güvenlik hissi verir ve davranışlarını düzenlemelerine yardımcı olur. Sabah ve akşam rutinleri, ev ödevi zamanları ve oyun saatleri gibi belirli zaman çizelgeleri oluşturmak önemlidir.

Etkili İletişim Stratejileri

• Net ve Kısa Talimatlar: Çocuğunuza tek seferde sadece bir veya iki adım içeren yönergeler verin.
• Göz Teması: Konuşurken çocuğunuzun dikkatini çektiğinizden emin olmak için göz teması kurun.
• Pozitif Pekiştirme: Olumlu davranışları, çabaları ve başarıları övgüyle ve küçük ödüllerle pekiştirin.
• Sakin Kalma: Zorlayıcı durumlarda bile sakinliğinizi korumak, çocuğunuzun da duygularını düzenlemesine yardımcı olur.

Evde Uygulanabilecek Pratik Yöntemler

• Görsel Takvimler ve Kontrol Listeleri: Görevleri ve rutinleri görsel olarak planlamak, çocuğun sorumluluklarını hatırlamasına yardımcı olur.
• Sessiz Çalışma Alanı: Ev ödevlerini yaparken dikkat dağıtıcı unsurların en aza indirildiği bir çalışma alanı oluşturun.
• Molalar: Uzun süreli dikkat gerektiren görevler arasında kısa ve aktif molalar verin.
• Spor ve Fiziksel Aktivite: Düzenli fiziksel aktivite, enerjiyi boşaltmaya ve dikkat süresini artırmaya yardımcı olabilir.

Ebeveynlerin Kendine Bakımı ve Destek Grupları

DEHB'li bir çocuğa bakmak, ebeveynler için yorucu olabilir. Kendi ruh sağlığınıza dikkat etmek, dinlenmek ve hobilerinize zaman ayırmak önemlidir. Ayrıca, diğer DEHB'li çocukların aileleriyle iletişim kurabileceğiniz destek gruplarına katılmak, deneyimlerinizi paylaşmak ve yeni stratejiler öğrenmek için harika bir yoldur.

Okul Ortamında Destek ve İş Birliği

Okul, DEHB'li çocuklar için önemli bir öğrenme ve gelişim alanıdır. Okul yönetimi ve öğretmenlerle iş birliği yaparak, çocuğunuzun akademik ve sosyal başarısını destekleyebilirsiniz.

Öğretmenlerle İletişim

Çocuğunuzun DEHB tanısını öğretmenleriyle paylaşın ve onların çocuğunuzun ihtiyaçları konusunda bilgilendirilmesini sağlayın. Okulun psikolojik danışmanlık servisiyle de irtibata geçerek, çocuğunuza özel bir eğitim planı (BEP) veya destek programı oluşturulması konusunda bilgi alın.

Sınıf İçi Düzenlemeler

• Çocuğunuzun öğretmenin yakınına, dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak bir yere oturmasını sağlamak.
• Ders sırasında kısa molalar vermesi için izin vermek.
• Sınavlarda ek süre veya daha sessiz bir ortam sağlamak.
• Görsel materyaller ve hatırlatıcılar kullanmak.

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'nın DEHB ile ilgili bilgilendirme sayfasına buradan ulaşarak ek bilgiler edinebilirsiniz.

Akademik Destek ve Motivasyon

DEHB'li çocuklarda okul başarısızlığı motivasyon kaybına yol açabilir. Öğretmenler ve ebeveynler, çocuğun güçlü yönlerini vurgulayarak, küçük başarıları kutlayarak ve gerçekçi hedefler belirleyerek motivasyonu yüksek tutmalıdır. Görevleri daha küçük parçalara ayırmak ve her adımı tamamladığında ödüllendirmek, çocuğun ilerlemesini görmesine yardımcı olur.

Sonuç

DEHB, çocuklar için bir zorluk olsa da, doğru terapi ve destek yöntemleri ile yönetilebilen bir durumdur. Bir ebeveyn olarak sabrınız, bilginiz ve kararlılığınız, çocuğunuzun bu yolculukta başarılı olmasının anahtarıdır. Davranış terapilerinden ilaç tedavisine, evde uygulanabilecek pratik stratejilerden okuldaki iş birliğine kadar birçok araç elinizin altındadır. Unutmayın ki her çocuk farklıdır ve en etkili yaklaşımı bulmak zaman alabilir. Profesyonel yardım almak, kendinizi ve çocuğunuzu desteklemek, DEHB'li çocuğunuzun mutlu, başarılı ve üretken bir yaşam sürmesine yardımcı olacaktır.