Çocuğunuzun sürekli hareket halinde olması, dikkatinin kolayca dağılması ya da sabırsız davranışlar sergilemesi, her ebeveynin zaman zaman karşılaştığı durumlar. Ancak bu davranışlar belirli bir yoğunlukta ve sürekli tekrar ediyorsa, akla bazı sorular getirebilir. Özellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) gibi nörogelişimsel farklılıklar, hayatın erken dönemlerinde kendini göstermeye başlayabilir. Peki, okul öncesi dönemde DEHB erken belirtileri nelerdir? Dikkat eksikliği nasıl anlaşılır ve bu belirtiler normal çocukluk enerjisinden nasıl ayırt edilir? Bu yazımızda, ebeveynlerin ve eğitimcilerin okul öncesi dönemde çocuklardaki DEHB belirtilerini daha iyi tanımasına yardımcı olacak kapsamlı bilgileri doğal ve anlaşılır bir dille ele alacağız.

DEHB Nedir ve Okul Öncesi Dönem Neden Önemli?

DEHB, bireyin dikkatini sürdürme, dürtülerini kontrol etme ve aşırı hareketliliğini düzenleme konularında zorluklar yaşadığı nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu zorluklar genellikle çocuklukta başlar ve yetişkinliğe kadar devam edebilir. Okul öncesi dönem, çocukların sosyal, duygusal ve bilişsel becerilerini hızla geliştirdiği kritik bir süreçtir. Bu dönemde ortaya çıkan DEHB belirtileri, çocuğun akran ilişkilerini, öğrenme süreçlerini ve benlik saygısını olumsuz etkileyebilir. Erken teşhis ve müdahale, çocuğun bu zorluklarla başa çıkma becerilerini geliştirmesi ve potansiyelini tam olarak kullanabilmesi için hayati önem taşır.

Okul Öncesi Dönemde Görülen DEHB Erken Belirtileri

DEHB'nin belirtileri genellikle üç ana kategoriye ayrılır: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Okul öncesi çocuklarda bu belirtiler farklı şekillerde ortaya çıkabilir ve yaşa uygun davranışlarla karıştırılmamalıdır. Unutmayın, tek başına bir belirti DEHB tanısı koymak için yeterli değildir; bir dizi belirtinin sürekli ve farklı ortamlarda (evde, kreşte, oyun alanında) gözlemlenmesi önemlidir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri (İnattentiveness)

• Odaklanmada Güçlük: Çocuğunuzun bir oyuna, hikayeye veya etkinliğe uzun süre odaklanmakta zorlandığını fark edebilirsiniz. Sürekli bir aktiviteden diğerine atlayabilir.
• Talimatları Takip Etmede Zorluk: Basit yönergeleri (örneğin, "oyuncaklarını topla ve masaya otur") anlasa bile, bunları uygulamakta güçlük çekebilir veya unutabilir.
• Detayları Gözden Kaçırma: Resimli kitaplardaki detayları fark etmeyebilir veya oyun kurallarını sık sık unutabilir.
• Eşyalarını Kaybetme: Oyuncaklarını, kıyafetlerini veya diğer kişisel eşyalarını sık sık nereye koyduğunu unutabilir veya kaybedebilir.
• Kolayca Sıkılma: Başladığı bir etkinliği bitirmeden sıkılıp başka bir şeye geçme eğiliminde olabilir.

Hiperaktivite Belirtileri (Hyperactivity)

• Sürekli Hareket Halinde Olma: Oturması gereken zamanlarda bile (yemekte, hikaye dinlerken) sürekli kıpırdanma, sallanma, ayağa kalkma veya etrafta koşturma isteği.
• Aşırı Enerji: Diğer çocuklara göre daha fazla enerjiye sahipmiş gibi görünebilir, yorgun düşmek bilmeyen bir yapı sergileyebilir.
• Gürültü Yapma: Oyun oynarken veya diğer etkinliklerde aşırı ses çıkarma eğiliminde olabilir.
• Tırmanma ve Koşuşturma: Tehlikeli olabilecek yerlere tırmanma, uygun olmayan durumlarda koşuşturma gibi davranışlar sergileyebilir.

Dürtüsellik Belirtileri (Impulsivity)

• Sıra Beklemekte Zorluk: Oyunlarda veya grup etkinliklerinde sırasını beklemekte aşırı zorlanma, araya girme.
• Söz Kesme: Başkalarının konuşmasını veya oyununu sık sık kesme, sorular tamamlanmadan cevap verme.
• Tehlikeli Davranışlar: Düşünmeden hareket etme eğilimi nedeniyle potansiyel olarak tehlikeli durumlar yaratma (örneğin, yola aniden fırlama, yüksek yerlerden atlama).
• Aceleci Kararlar: Bir eylemin sonuçlarını düşünmeden hızla karar verme ve harekete geçme.

Normal Çocuk Davranışlarından Farkı Nedir?

Unutulmamalıdır ki, küçük çocuklar doğal olarak meraklı, enerjik ve bazen sabırsız olabilirler. Her çocuk bazen dikkatini dağıtabilir veya heyecanlandığında koşuşturabilir. DEHB tanısı koyarken önemli olan, bu belirtilerin sürekli, şiddetli ve çocuğun yaşına göre beklenenden çok daha fazla olmasıdır. Ayrıca, bu davranışların çocuğun ev, kreş/anaokulu ve oyun ortamları gibi farklı ortamlarda da gözlemlenmesi ve çocuğun günlük işlevselliğini (öğrenme, arkadaşlık kurma, kurallara uyma) olumsuz etkilemesidir. Örneğin, diğer çocuklar masada oturup resim yaparken, DEHB belirtileri gösteren bir çocuk sürekli masadan kalkıp dolaşma eğiliminde olabilir.

Ne Zaman Bir Uzmana Danışılmalı?

Eğer yukarıda belirtilen DEHB erken belirtileri, çocuğunuzda altı aydan daha uzun süredir devam ediyorsa, birden fazla ortamda gözlemleniyorsa ve çocuğunuzun günlük yaşamını (sosyal ilişkilerini, öğrenme süreçlerini, evdeki uyumunu) olumsuz etkilediğini düşünüyorsanız, bir uzmana başvurmaktan çekinmeyin. Erken dönemde yapılan doğru bir değerlendirme ve teşhis, çocuğunuzun ihtiyaçlarına yönelik en uygun destek planının oluşturulmasını sağlar. Çocuk ve Ergen Psikiyatristleri, Gelişim Pediatristleri veya Çocuk Nörologları, DEHB tanısı ve tedavisi konusunda yetkili uzmanlardır. Güvenilir kaynaklardan biri olan Acıbadem Hastaneleri'nin çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili bilgilendirici yazıları da bu konuda size rehberlik edebilir: Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu.

Sonuç

Okul öncesi dönem, çocukların hızla geliştiği, potansiyellerinin keşfedildiği büyülü bir zamandır. Bu dönemde dikkat eksikliği nasıl anlaşılır sorusu, birçok ebeveynin aklını kurcalayan önemli bir konudur. DEHB erken belirtileri hakkında bilgi sahibi olmak, farkındalığı artırarak erken müdahaleyi mümkün kılar. Erken tanı, çocuğun okul başarısından sosyal ilişkilerine kadar pek çok alanda olumlu bir fark yaratabilir. Unutmayın, DEHB bir eksiklik değil, farklı bir gelişim yoludur ve doğru destekle çocuklar tam potansiyellerine ulaşabilirler. Çocuğunuzun benzersiz ihtiyaçlarını anlamak ve ona en iyi şekilde rehberlik etmek için uzman desteği almaktan çekinmeyin.