Ergenlik dönemi, bireyin kimliğini bulduğu, fiziksel ve ruhsal olarak büyük değişimler yaşadığı, hem heyecan verici hem de zorlayıcı bir süreçtir. Bu hassas dönemde, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile yaşayan gençler için durum biraz daha karmaşık hale gelebilir. Çocuklukta farklı belirtilerle kendini gösteren DEHB, ergenlikte kendini bambaşka bir şekilde ortaya koyabilir ve okul başarısı ile sosyal hayat üzerinde belirgin etkiler yaratabilir. Peki, ergenlik döneminde DEHB nasıl kendini gösterir ve bu durumla başa çıkmak için neler yapılabilir?

DEHB Ergenlik Döneminde Neden Farklılaşır?

DEHB'nin ergenlikte farklı bir yüzle karşımıza çıkmasının temelinde hem biyolojik hem de çevresel faktörler yatar. Bu dönem, beynin özellikle planlama, karar verme ve dürtü kontrolünden sorumlu ön frontal korteks bölgelerinin hala gelişmekte olduğu bir zamandır. Hormonal değişimler de duygusal dalgalanmaları artırarak DEHB belirtilerini şiddetlendirebilir.

Beyin Gelişimi ve Hormonal Değişimler

Ergenlik, beynin "yönetici işlevleri" olarak adlandırılan alanlarının, yani planlama, organizasyon, problem çözme ve dürtü kontrolü gibi yeteneklerin yoğun bir şekilde geliştiği bir evredir. DEHB'li ergenlerde bu gelişim süreci zaten farklı işlediğinden, hormonal değişikliklerle birleşince dikkat ve odaklanma sorunları daha belirgin hale gelebilir. Bu dönemdeki gençler, zaten kendiliğinden var olan DEHB belirtileri ile başa çıkmakta daha fazla zorlanabilirler.

Beklentilerin Artması ve Baskı

Ergenlik, gençlerin üzerindeki akademik ve sosyal beklentilerin arttığı bir dönemdir. Derslerin zorlaşması, sınav kaygısı, üniversiteye giriş baskısı ve akran ilişkilerindeki karmaşıklıklar, DEHB'li bir ergen için yönetilmesi güç yükler haline gelebilir. Bu artan baskı, organize olma, zaman yönetimi ve görev tamamlama gibi alanlarda zaten zorluk yaşayan gençler için büyük stres kaynakları oluşturur.

Ergenlik Döneminde DEHB'nin Belirtileri

Çocukluktaki belirgin hiperaktivite ergenlikte daha içsel bir huzursuzluğa dönüşebilirken, dikkat eksikliği ve dürtüsellik farklı şekillerde kendini gösterebilir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Derslerde, ödevlerde veya konuşmalarda detayları kaçırma, dalgınlık.
• Verilen görevleri veya yönergeleri takip etmekte zorlanma.
• Eşyalarını kaybetme, unutkanlık ve düzensizlik.
• Zihinsel çaba gerektiren işlerden (örneğin ders çalışma) kaçınma.
• Okul başarısında düşüşler veya potansiyelin altında kalma.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

• Sürekli huzursuzluk, yerinde duramama (fiziksel hiperaktivite azalabilir, içsel bir gerginliğe dönüşebilir).
• Çok konuşma, başkalarının sözünü kesme.
• Sıra beklemekte zorlanma, sabırsızlık.
• Riskli davranışlara yönelme (hız yapma, madde kullanımı, ani kararlar).
• Duygusal tepkilerin kontrolünde güçlük.

Duygu Düzenleme Zorlukları

Ergenlikteki hormonal değişimlerle birleşen DEHB, duygusal dalgalanmaları ve ani tepkileri daha da artırabilir. Öfke patlamaları, hayal kırıklığına tahammülsüzlük ve mod değişiklikleri sıkça görülebilir. Bu durum, hem ergenin kendisi hem de çevresi için yıpratıcı olabilir.

Okul Başarısı Üzerindeki Etkileri

DEHB'li ergenlerin okul başarısı, dikkat eksikliği, organizasyonel beceri eksikliği ve dürtüsellik nedeniyle ciddi şekilde etkilenebilir. Bu durum sadece notları değil, öğrencinin okula karşı tutumunu ve gelecek hedeflerini de şekillendirir.

Akademik Zorluklar

Odaklanma sorunları derslerdeki verimi düşürürken, ödevleri tamamlama ve projeleri düzenleme konusunda yaşanan güçlükler akademik performansı olumsuz etkiler. Zaman yönetimi becerilerindeki eksiklik, sınavlara hazırlık sürecini kabusa çevirebilir. DEHB'li ergenler, genellikle potansiyellerinin altında bir okul başarısı sergilerler.

Öğretmen-Öğrenci İlişkileri

Dürtüsel davranışlar, ders sırasında konuşma, yerinden kalkma veya verilen görevlere odaklanamama gibi durumlar öğretmenlerle gerilimli ilişkilere yol açabilir. Öğretmenlerin DEHB hakkında bilgi sahibi olmaması, yanlış anlaşılmalara ve öğrencinin etiketlenmesine neden olabilir.

Gelecek Planlaması ve Motivasyon

Sürekli başarısızlık hissi, ergenlerin motivasyonunu düşürebilir ve gelecek hedefleri konusunda karamsar olmalarına yol açabilir. "Ben yapamam" veya "bende bir sorun var" düşünceleri, özgüvenlerini zedeler ve potansiyellerini tam olarak ortaya koymalarını engeller.

Sosyal Hayat ve İlişkilerdeki Yansımaları

Ergenlik, sosyal çevrenin genişlediği ve akran ilişkilerinin merkez haline geldiği bir dönemdir. DEHB'li ergenler için sosyal hayat ve ilişkilerde önemli zorluklar yaşanabilir.

Akran İlişkileri ve Arkadaşlıklar

Dürtüsellik, başkalarının sözünü kesme, sabırsızlık ve düşünmeden konuşma gibi davranışlar akran ilişkilerini olumsuz etkileyebilir. Ergenler, bu davranışlar nedeniyle dışlanma veya yanlış anlaşılma riskiyle karşı karşıya kalabilirler. Anlaşılmadıklarını hissetmek, sosyal izolasyona yol açabilir.

Aile İçi Dinamikler

DEHB'li ergenlerle aileleri arasındaki ilişkilerde de çatışmalar yaşanabilir. Ebeveynler, ergenin sorumluluklarını yerine getirmemesi, unutkanlığı veya dürtüsel davranışları nedeniyle tükenmişlik yaşayabilir. Bu durum, evde gergin bir atmosfer yaratabilir ve ergenin kendini daha da yalnız hissetmesine neden olabilir.

Benlik Algısı ve Özgüven

Sürekli eleştiriye maruz kalma, akademik veya sosyal başarısızlıklar, ergenin benlik algısını olumsuz etkileyebilir. Düşük özgüven, depresyon ve kaygı gibi ek sorunlara yol açarak ergenin genel yaşam kalitesini düşürebilir.

Destek ve Yönetim Stratejileri

Ergenlik döneminde DEHB ile başa çıkmak mümkündür, ancak bu süreç multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Erken tanı ve doğru stratejilerle, ergenlerin hem okul hayatında hem de sosyal ilişkilerinde başarılı olmaları sağlanabilir.

Profesyonel Yardım Almak

Bir çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanına başvurmak, doğru tanının konulması ve uygun tedavi planının oluşturulması için hayati öneme sahiptir. İlaç tedavisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT) veya yaşam becerileri eğitimi gibi yöntemler, semptomların yönetilmesinde etkili olabilir.

Okulda Destekleyici Yaklaşımlar

Öğretmenlerin DEHB konusunda bilgilendirilmesi, bireyselleştirilmiş eğitim planlarının uygulanması ve sınıf ortamında düzenlemeler yapılması (örneğin, öğrencinin dikkatini dağıtmayacak bir yere oturtulması) akademik başarıyı artırabilir.

Aile İçi İletişim ve Anlayış

Ebeveynlerin ergenin yaşadığı zorlukları anlaması, sabırlı ve destekleyici bir tutum sergilemesi çok önemlidir. Açık iletişim kanalları oluşturmak, çatışmaları azaltmaya ve ergenin kendini güvende hissetmesine yardımcı olur.

Bireysel Başa Çıkma Yöntemleri

Ergenlere zaman yönetimi, organizasyon becerileri, duygusal düzenleme ve sosyal beceriler konusunda eğitimler verilebilir. Spor, sanat veya hobilerle uğraşmak da enerjilerini kanalize etmelerine ve özgüvenlerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.

DEHB, ergenlik dönemini zorlaştırabilen bir durum olsa da, doğru destek ve yaklaşımlarla yönetilebilir. Ergenlerin bu süreçte yalnız olmadıklarını hissetmeleri, onların sağlıklı bir yetişkinliğe adım atmaları için temel bir destektir. Unutmayın, her birey farklıdır ve DEHB'li her ergenin kendine özgü ihtiyaçları vardır. Profesyonel rehberlik ve aile desteği, bu yolculukta onlara ışık tutacaktır.