DANIŞAN-PSİKOTERAPİ MOTİVASYONU Psikoterapi desteği alan danışanların,psikoterapi süreçlerine karşın içsel ve dışsal motivasyonlarının incelenmesi: Psikoterapi; kişinin ruhsal rahatsızlıklarının temellerini bulup, belirtilerin sıklığı ve şiddetini azaltma girişimlerinde bulunarak kişiye rahatsızlık veren durumları ortadan kaldırmaya yönelik işletilen bir süreçtir. Psikoterapi sürecine başlama kararı alan danışan/hasta, kendi işleyişinin bozulduğunu, süreç içersinde baş etme tekniklerinin yetersiz kaldığını, rutinlerinin gerçekleşmediğini veya zorlayıcı olduğunu farkında olabilmektedir.Kişiye rahatsızlık veren durumların psikoterapi yöntemleri ile azaltıması amacı,danışanda/hastada psikoterapi sürecine karşın umut beslemesine,beklenti etkisine,motivasyonun artışına yol açabilmektedir. Motivasyon;bireyi harekete geçiren kuvvet olarak tanımlanmaktadır.Bireyin içsel ve dışsal motivasyonları mevcuttur.İnsanlar, değer verdikleri hedef yönünde veya dışsal baskılar ile motive olabilirler.Motivasyon,insanın hedeflediği süreçleri başlatıp aynı zamanda devam ettirmesini sağlamaktadır.Bireye dair içsel motivasyon;dışsal faktörler olmaksızın bireyin kendi motivasyonunu sağlamasıdır.Dışsal herhangi bir ödüle karşılık gelmemekle beraber,kişinin iç dünyası aracılığı ile var olmasıdır.İçsel motivasyonda bireyde soyut kavramlar kuvvetlidir.Bazı gelişim psikologları, bebeklerin doğumuyla beraber çevreye olan ilgilerini,meraklarını,ödül olmaksızın sergilediklerini gözlemlemişlerdir. Dışsal motivasyon ise;bireyin ödüller ile motive olması şeklinde adlandırılabilir.Para,not,şöhret,takdir edilmek veya kişiyi harekete geçirebilecek kuvvete sahip tüm dışsal motive kaynakları olarak adlandırabiliriz.Özetle,dışsal motivasyon kişinin içsel motivasyonundan ayrı olarak,gelecek ödüllere bağlıdır.Fakat, dışsal motivasyonda eğer motive eden kaynak ortadan kalkar ise bireyin motivasyonu negatif yönde etkilenecektir.Böyle bir durumda,birey motivasyon kaynağı bulamamış ve hedeflenen sürece devamlılık göstememiş olacaktır.İçsel ve dışsal motivasyon kaynakları bireyin harekete başlangıcı ve süreçteki sürekliliği için büyük önem taşımaktadır. Psikoterapi sürecinde danışanların motivasyonları da hem içsel hem dışsal motivasyon tipleri ile açıklanabilmektedir.Psikoterapi desteği almayı düşünen bireylerde içsel motivasyonu inceleyecek olursak; birey halihazırda devam eden hayatında yaşadığı birçok olumsuzluk veya olaylara karşı içsel motivasyonunu yitirmiş olabilir.Yitirmiş olduğu motivasyonu( motivasyonsuzluğu), aslında geçmişte daha sağlıklı olan bireyin sağlıksız bir duruma doğru gittiği yönünde düşünebiliriz.Birey,sürecin içinde belli aşamalarda içsel motivasyonunu,savunma mekanizmalarını, baş etme becerilerini kullanmaya çalışmış fakat başarısızlık ile sonuç almış olabilir.Bu durum da motivasyon düşüklüğüne sebebiyet verebilir.Psikoterapi sürecini hedefleyen her birey, belirli hastalıklar veya bozukluklar sebebi ile başvuruda bulunmayabilir.Bu noktayı motivasyon konusu içersinde inceleyeceğiz. Motivasyonu, bireysel çabalarına rağmen düzelme sağlayamadığı problemleri karşısında düşüş yaşayan bireyler, çözüm arama çabalarında, hayatlarına bakış açılarına, umut besledikleri noktalarda çökkünlük yaşamaya başlayabilirler.Çevreleri tarafından psikoterapi süreci önerilen danışan/hasta, dışsal motivasyon kaynakları ile psikoterapi desteğini kabul edebilir. VAKA ÖRNEĞİ; Merkezimize,çift terapisi talebi ile başvuruda bulunan A.Y. ve N.Y çiftinin,psikoterapi kararı öncesi,başvuru aşaması ve psikoterapi sürecindeki motivasyonları anlatılmıştır. A.Y ve N.Y. çifti, toplamda 12 yıllık bir birlikteliğe sahiptirler.12 yıllık birlikteliğin içersinde 9 yıldır evli ve 1 çocuk sahibi olan çift; A.Y.’nin boşanma isteği üzerine eşinin araştırmaları sonucunda psikoterapi sürecine başvuruda bulunup, bireysel istekleri, anlaşmazlıkları, anlayış ve empati kavramları hakkında destek almak istediklerini bildirmişlerdir.A.Y.’nin 21 yıldır panik bozukluk sebebi ile psikoterapi ve ilaç desteği aldığı bildirilmiştir.Eşi N.Y.’nin herhangi bir psikiyatri tanısı olmadığı belirtilmiştir.A.Y.’nin psikoterapi süreci öncesinde,evlilikleri için motivasyonunun,isteğinin kalmadığını ve bu sebeple boşanma kararına yatkınlık gösterdiğini, eşi N.Y.’nin ise evliliklerini hem çocuğu için hem de A.Y’nin bazı özelliklerini takdir ettiği için evli kalmak isteği paylaşılmıştır.A.Y. psikoterapi sürecine eşinin isteği üzerine başladığını,boşanma kararının kesin olmadığını ama düşündüğünü belirtmiştir. A.Y’nin içsel motivasyonunun psikoterapi kararı öncesinde bulunmadığı, evliliklerinin başından beri tamamen eşinin onay vereceği davranışları sergilediğini,kendini tanımaya fırsat verilmediğini,eşinin tarafından davranışları onaylandıkça yıllarca mutlu olmaya çalıştığını fakat artık fedakarlıklarının karşılık bulmaması sebebi ile dışsal motivasyonunun da işe yaramayışından bahsetmiştir.A.Y. psikoterapi başvuru sürecinde eşi tarafından ikna edilmeye çalışılırken eşi N.Y.’den bir hediye alır.Dışsal motivasyonu artan A.Y. sonuç olarak içsel motivasyonunu yitirdiği evliliğine karşın motive olup psikoterapi desteğine onay verir.N.Y. ‘nin içsel motivasyonları arasında, karşısındaki kişiyi tanıması, tanıdığı için birşeylerii daha kolay düzeltebilecekleri yönündeki umudu vardır.Dışsal motivasyon kaynakları arasında ise çevresi tarafından ‘’boşanmış olmamak’’ şartının arandığı bir meslek dalına mensup olmasıdır.A.Y. ve N.Y. çifti psikoterapi sürecine başvururken, çiftin hedefleri sorulduğunda, ‘’anlaşılmak ve tek taraflı karar vermekten kaçınmak’’ cevabını aldık. Çifte, süreç ve hedefler hakkında psikoeğitim kapsamında bilgilendirilmeleri verilirken, içsel motivasyonlarının umut olduğu,dışsal motivasyonlarının da bu umuttan da beslenerek birbirlerine karşı uygulamalar içersinde olmaları görülmüştür.Boşanma kararına yatkın olan A.Y. psikoterapi sürecinde psikoeğitim anlarında birçok soruyu eşine de yönelterek empati kurmasını istemiş,eşi bu talebe başta cevap verememiştir.Dışsal motivasyonu boşanma kararı yatkınlığını bildiği eşi tarafından neredeyse yok edilen N.Y. ‘’sen ne yaparsak yapalım sonucunda hep boşanmak isteyeceksin değil mi? ‘’ , ‘’burada birçok şeyin çözümü var ama sen sadece boşanma hedefindeysen sonuç hep ona mı çıkacak?’’ şeklinde sorular yöneltmiştir.A.Y. ise,’’ boşanmakta tamamen kararlı olsam, beni tutan herhangi bir duygu olmasa burada hiç bulunmam’’ cevabını vererek içsel motivasyonunu bize yansıtmıştır.Süreç devam ederken, gerçekten boşanma isteğinin sebeplerinden ziyade eşine dışsal motivasyon sağlamaya çalışan N.Y. eşi A.Y.’ ye aldığı hediye olan aracı satıp, A.Y.’nin daha çok istediği 0 başka bir otomobil almıştır.Bu süreçte problemlerden biri olan anlaşılmamak hakkında verilen ödevlerde içsel motivasyonu kendi sağladığı dışsal motivasyonlar karşılığında artan N.Y. seans esnasında yıllarca eşinin yaptığı fedakarlıkların karşılığında kendi sunduğu olanaklardan örnekler vermeye başlamıştır.Süreci devam eden çift 6 yaşındaki çocuğu üzerinden bir tartışma yaşamıştır.Tartışma esnasında verilen ödevi uygulamaya çalışan boşanma yatkınlığı olan A.Y. ‘nin içsel motivasyonu anlaşılma,farkedilme,var olma üzerine iken,N.Y. ödevi uygulamaktan ziyade dışsal motivasyon sağladığı otomobili geri almakla eşinin dışsal motivasyonunu elinden almış bulunmuştur.Çocuk konusunda çıkan tartışmada içsel motivasyonunu kaybetmeyen A.Y. durum karşısında mantıksal yaklaşabilmiş ve eşine içinde bulundukları durumu farkettirebilmek adına, ‘’biz neden psikoterapiye gidiyoruz?’’ ,’’ tam olarak bu anları sağlıklı yönetebilmek ve ortak nokta bulamasak da anlaşabilmek için’’ cümleleri ile durumu toparlayabilme motivasyonu göstermiştir. Dışsal motivasyon A.Y.’nin bu tartışmadaki davranışları üzerine ortadan kalkmamış ve hem otomobili hem de içsel motivasyon sağlatan eşi ile olan yakınlığı artmıştır.Bir sonraki seansa katılım gösteren çift , ‘’ anları yönetmeye çalışmakta yol alabildiklerini’’, seansa gelirken tartışma yaşamalarına rağmen yönetebildiklerini anlatmışlardır.Süreç devamlılık gösterirken,A.Y., N.Y.den ,’’ artık maddi kaynaklar ile değil, içsel motivasyon sağlayabilecek yakınlıkta olup,onaylanmaya çalıştığı değil, kendi olabildiği, evliliklerinde kendi kararlarını verebilmek ve uygulayabilmek isteğini talep etmiştir. Dışsal kaynaklarda, çiftin aileleri psikoterapi desteği aldıklarını bildikleri için takdir edildiklerini,evliliklerini ne kadar kurtarmak istediklerinin görüldüğü,ne kadar bilinçli bir çift oldukları, çocukları için ne kadar fedakar bir anne baba oldukları yönünde övgüler almışlardır.İçsel motivasyonda ise süreç içersinde ‘’ emek verdikleri bir yatırım olarak gördükleri psikoterapi süreci’’ onlar için neredeyse son umut kaynağı idi.(Kendi belirttikleri bilgidir).Motivasyonu birçok noktadan sağlayabilecekken birbirleri üzerinde motive edici yaklaşımlara sahip olmaya başlayan çift,önce sahip oldukları ilişki şemalarını öğrenerek bazı durumların kendileri ile alakalı olduğunu, bazı durumların doğru veya yanlışlardan değil, uyum ile alakalı olduğunu, en temelinde iletişim şemalarının öneminin büyük olduğu bildirilerek bir süre daha seanslara devamlılıkları gözlemlenmiştir. Seansların başlangıcında tek bir tarafın motive olduğu, ardından çift terapisi teknikleri ve danışanların hem kişisel hem çift olarak çabaları sayesinde birbirlerini motive eden davranışlarının başladığı ve bunları pekiştirebildikleri,birbirleri ile içsel motivasyonlarını paylaşabildikleri ve dışsal motivasyon yarattıkları gözlemlenmiştir.Dışsal motivasyonlarını arttırmaları ile beraber içsel motivasyonlarının arttıklarını belirtmişlerdir.Birbirleri ile paylaşımları artan çift, tartışmalarında herhangi bir ortak nokta bulamadıklarında dahi tamamen demotive olmamış, mantıklı olan sonucu uygulamaya veya eğer sonucu büyük oranda etkilemeyecekse birşeyi ortak kararları doğrultusunda değiştirmemeye karar vermişlerdir.Dışsal motivasyon kaynaklarının sürekliliği mümkün oldukaç N.Y. tarafından A.Y. üzerinde devam ettirilmeye çalışılmış.Bu durum ise ilişki şemaları tarafından çift ile görüşülmüştür.Bir süre sonra seansları sonlanan çift, geribildirimlerinde motivasyon hakkında bildirim sağlamış,oluşan problemlerde edindikleri yöntemin iki taraf için de uygunluğu hakkında bilgi vermiştir. Schneider (2001) hastanedeki 250 hasta ile yaptığı çalışmada psikoterapi motivasyonunun dört boyutunu ve etkisini incelemiştir. Bu boyutlar: negatif hastalık olması, psikososyal temelli etiyoloji, psikoterapi beklentileri, psikoterapiye açıklık şeklindedir. Sonuçlar genel bir açıklığın psikososyal bir atıf ve benzeri süreçlerde sonuçları olumlu yönde etkilediğini göstermiştir. Ek olarak, düşük motivasyonlu hastalarda psikoterapinin etkisiz olma ihtimalinin arttığı görülmüştür.Seanslara başlayan danışanlarda, olumlu bir terapötik ilişkinin motivasyonu düşük danışanlar için önemli olabileceği belirtilmiştir. Psikoterapiye başvuran danışanların,bozukluk veya hastalık sebebi bulunmak zorunda değildir.Kendini tanıma,problem çözme,baş etme mekanizmaları hakkında bilgi sahibi olma arzusu ile de başvuruda bulunan danışanlar olabilmektedir.Bu başvuru şeklinin motivasyonu nedir? Birey,yaşadıklarına karşın her zaman bir iz kazanır,olumlu veya olumsuz anılara sahip olur ve bunlara değer biçer.Deneyim ve tecrübe kazanır.Ailesinin yaklaşımları,öğretileri ve çevresinin kendini dillendirme şekli dahil olmakla beraber kendine ait şemaları oluşturur.Bunların toplamı ise içsel motivasyonunu etkileyebilmektedir. Bireysel danışmanlık veya psikoterapi sürecine, farkındalık,kendi ile tanışmak ve kendi ile anlaşmak adına başvuruda bulunan insanların motivasyonları, başlangıçta bazı kaygılar ile beraber hareket edebilir.Tanımak, merak sayesinde gelişen bir içsel motivasyona dönebilir.Bu sebeple bireysel bir süreçte insan kendi motivasyonunu farkında olabilir.Motivasyonunun gelişmesini ve artmasını, kendinde tanıdığı olumlu veya olumsuz noktalar temsil edebilir.Kendi sürecinde olan danışan,bazı teknikler olsun olmasın dışsal motivasyonlara yönelebilir.Örneğin, kendini tanıma sürecinin bireysel anlamda kendisini motive ettiğine inanan bir danışan, seans sonrasında kendisine dondurma ısmarlayabilir.Ödüllendirme,bireyin dışsal motivasyon kaynaklarını kullanabilmesinin pekiştireci olabilir. Başka bir örnek olarak, haftalık bir ödevi bulunan bir danışan, tüm hafta boyunca verilen ödevi yerine getirdiyse,seansa içsel motivasyonu yüksek gelebilir ve gelmeden biraz öncesinde kendine çok güzel bir hediye alabilir.İçsel ve dışsal motivasyonu bir arada gözlemleyebileceğimiz birçok örnek bulabiliriz.Bireysel sürecinde olan danışanların içsel motivasyonları merak,umut,eğitim,öğrenmek,tanımak gibi bileşenler olabilir.Bireysel sürece yönlendiren motivasyon kaynaklarını bu şekilde ele alabiliriz.