Çocuklarımızın potansiyelini tam anlamıyla gerçekleştirmesi, her ebeveynin en büyük arzusudur. Ancak bazı çocuklar, öğrenme süreçlerinde ve günlük yaşantılarında belirgin zorluklarla karşılaşabilirler. Bu zorlukların arkasında yatan nedenlerden biri de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olabilir. Peki, çocuklarda DEHB belirtileri nelerdir ve bu karmaşık tabloyu nasıl anlarız? Erken tanı, DEHB ile yaşayan çocukların hem akademik hem de sosyal gelişimleri için kritik bir öneme sahiptir. Bu kılavuz, okul başarısı dahil olmak üzere çocuğunuzun hayatının her alanında DEHB'nin etkilerini anlamanıza ve doğru adımları atmanıza yardımcı olmayı hedefliyor.

DEHB Nedir ve Neden Önemlidir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan, beynin dikkat, dürtü kontrolü ve aktivite düzeylerini düzenleyen bölgelerindeki farklılıklarla ilişkili nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu durum, çocukların dikkatlerini sürdürmekte, dürtülerini kontrol etmekte ve aşırı hareketlilikle başa çıkmakta zorlanmalarına neden olur. DEHB hakkında daha fazla bilgi için Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'nın bilgilendirici sayfasını ziyaret edebilirsiniz: Sağlık Bakanlığı DEHB Bilgisi.

DEHB'nin Üç Temel Türü

DEHB genellikle üç ana sunum tipiyle karşımıza çıkar:

• Baskın Olarak Dikkat Eksikliği Tipi (Inattentif Tip): Bu çocuklar genellikle hayalperest, dalgın ve unutkan görünürler. Hiperaktivite belirtileri belirgin değildir.
• Baskın Olarak Hiperaktif-Dürtüsel Tip: Aşırı hareketli, sabırsız ve düşünmeden hareket etme eğilimindedirler. Dikkat sorunları ikinci planda kalabilir.
• Birleşik Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerini aynı anda gösteren en yaygın tiptir.

Çocuklarda DEHB Belirtileri: Yaşa Göre Farklılıklar

DEHB belirtileri, çocuğun yaşına, gelişim düzeyine ve DEHB tipine göre değişiklik gösterebilir. Genellikle 6 yaşından önce ortaya çıkar ve en az iki farklı ortamda (örneğin evde ve okulda) gözlemlenmesi tanıda önemlidir. Wikipedia'da DEHB hakkında daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Görevi Tamamlamakta Zorlanma: Ödevleri veya oyunları bitirmekte güçlük çekme.
• Detaylara Dikkat Edememe: Kolayca hata yapma, ödevlerde veya etkinliklerde dikkatsiz görünme.
• Dinlemiyormuş Gibi Görünme: Konuşulduğunda sanki dinlemiyormuş gibi davranma.
• Organize Olma Zorluğu: Eşyalarını kaybetme, dağınık olma, görevleri planlayamama.
• Unutkanlık: Günlük işleri veya randevuları unutma.
• Dikkati Dağılma: Dış uyaranlarla kolayca dikkati dağılma.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

• Sürekli Hareket Halinde Olma: Oturduğu yerde duramama, sürekli kıpırdanma, koşma veya tırmanma eğilimi.
• Sessiz Oynamakta Zorlanma: Sakin oyunlara veya aktivitelere katılamama.
• Aşırı Konuşkanlık: Durmadan konuşma, başkalarının sözünü kesme.
• Sırasını Beklemekte Zorlanma: Oyunlarda veya sohbetlerde sırasını bekleyememe.
• Cevabı Yapıştırma: Sorular daha bitmeden cevabı verme.
• Başkalarının İşine Karışma: Oyunlarına veya konuşmalarına müdahale etme.

Erken Tanının Önemi

DEHB'nin erken tanı alması, çocuğun geleceği için atılacak en kritik adımlardan biridir. Tanı ne kadar erken konulursa, uygun destek ve müdahale programlarına başlama şansı o kadar artar. Bu durum, çocuğun özgüvenini korumasına, akademik başarısını artırmasına ve sosyal ilişkilerini geliştirmesine yardımcı olur. Erken müdahale, DEHB'nin ilerleyen yaşlarda yol açabileceği potansiyel sorunları (örneğin; düşük akademik başarı, sosyal dışlanma, kaygı bozuklukları) minimize etmede hayati rol oynar.

Tanı Süreci Nasıl İşler?

DEHB tanısı koymak, detaylı ve multidisipliner bir değerlendirme gerektirir. Bu süreç genellikle bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından yürütülür. Değerlendirme, ebeveynlerden, öğretmenlerden alınan bilgilerle, çocuğun gözlemlenmesiyle ve gerektiğinde çeşitli standardize testlerle desteklenir. Doğru bir DEHB tanısı için belirtilerin en az 6 aydır devam ediyor olması, çocuğun gelişim düzeyine uygun olmaması ve günlük yaşamını (ev, okul, sosyal ortam) olumsuz etkilemesi gibi kriterler göz önünde bulundurulur.

Okul Başarısı ve DEHB: Destek Stratejileri

DEHB tanısı alan çocukların okul başarısı, doğru stratejiler ve uygun destekle önemli ölçüde artırılabilir. Önemli olan, çocuğun öğrenme stilini anlamak ve ona özel, destekleyici bir ortam sağlamaktır. Okul ve aile işbirliği, bu süreçte kilit rol oynar.

Okulda Yapılabilecek Düzenlemeler

• Uygun Oturma Düzeni: Çocuğu dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak, öğretmene yakın bir yere oturtmak.
• Kısa ve Net Talimatlar: Karmaşık yönergeleri küçük parçalara ayırarak vermek.
• Görsel Materyaller: Ders anlatımını görsel araçlarla desteklemek.
• Sık Molalar: Çocuğun dikkat süresi göz önünde bulundurularak kısa ve sık molalar vermek.
• Ödev Takibi: Öğretmen ve veli arasında düzenli iletişimle ödev takibini kolaylaştırmak.
• Pozitif Geri Bildirim: Çocuğun çabalarını ve başarılarını takdir etmek.

Ebeveynlere Öneriler

• Rutin Oluşturma: Tutarlı günlük rutinler, çocuğun kendini güvende hissetmesini ve organize olmasını sağlar.
• Sınırları Belirleme: Net ve tutarlı sınırlar koymak, dürtü kontrolünü geliştirmeye yardımcı olur.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı: Düzenli uyku, dengeli beslenme ve fiziksel aktivite, belirtileri yönetmede önemlidir.
• Uzman Desteği: Tedavi planına (ilaç tedavisi, davranış terapisi vb.) sadık kalmak ve düzenli olarak uzmanla görüşmek.
• Sabır ve Anlayış: Çocuğunuzun mücadelesini anlamak, ona koşulsuz destek ve sevgi sunmak.

Çocuklarda DEHB belirtilerini anlamak, erken tanı ve doğru yaklaşımlarla destek olmak, onların hayat kalitelerini artırmanın en önemli adımıdır. DEHB bir engel değil, farklı bir öğrenme ve yaşama biçimidir. Unutmayın, her çocuk benzersizdir ve doğru rehberlikle kendi potansiyellerini keşfedebilirler. Sabır, anlayış ve uzman desteğiyle, DEHB'li çocuklar da okul başarısı başta olmak üzere hayatın her alanında başarılı ve mutlu bireyler olabilirler.