Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun davranışlarını gözlemlemek, onun gelişimini anlamanın en önemli yollarından biridir. Bazen aşırı hareketlilik, odaklanmada zorluk veya dürtüsel kararlar, sadece çocuk olmaya özgü enerjik haller gibi görünse de, bazı durumlarda bu belirtiler Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) adı verilen nörogelişimsel bir durumun habercisi olabilir. Çocuklarda DEHB belirtilerini erken tanımak, doğru destek ve rehberlikle çocuğunuzun potansiyeline ulaşmasında kritik bir rol oynar. Bu makale, ebeveynler için DEHB’nin temel işaretlerini anlamanıza, erken tanı sürecine ışık tutmaya ve günlük yaşamda uygulanabilecek destek ipuçları sunmaya odaklanmıştır.

DEHB Nedir? Kısa Bir Bakış

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocuklukta başlayan ve bireyin dikkatini sürdürme, dürtülerini kontrol etme ve aşırı hareketliliği yönetme becerisini etkileyen kronik bir durumdur. Beyin gelişimindeki farklılıklarla ilişkili olduğu düşünülen DEHB, çocuğun okul başarısını, sosyal ilişkilerini ve aile içi işlevselliğini önemli ölçüde etkileyebilir. Temel olarak üç ana tipte kendini gösterir: ağırlıklı olarak dikkat eksikliği, ağırlıklı olarak hiperaktivite-dürtüsellik veya bu iki durumun birleşimi.

Çocuklarda DEHB Belirtileri: Yaşa Göre Farklılıklar

DEHB belirtileri her çocukta farklı şekillerde ortaya çıkabilir ve yaşla birlikte değişiklik gösterebilir. Küçük çocuklarda daha çok hiperaktivite ve dürtüsellik öne çıkarken, okul çağındaki çocuklarda dikkat eksikliği sorunları daha belirgin hale gelebilir. İşte en yaygın belirtiler:

Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Detaylara dikkat etmeme, okul ödevlerinde veya diğer etkinliklerde sık sık hata yapma.
• Görevlerde veya oyunlarda dikkati sürdürmekte zorlanma.
• Konuşulduğunda doğrudan dinlemiyor gibi görünme.
• Yönergeleri takip etmeme ve görevleri bitirememe.
• Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma.
• Zihinsel çaba gerektiren görevlerden (örn. okul ödevleri) kaçınma veya sevmememe.
• Görevler için gerekli eşyaları (oyuncak, kalem, kitap vb.) kaybetme.
• Günlük aktivitelerde unutkan olma.

Hiperaktivite Belirtileri

• Sık sık ellerini veya ayaklarını oynatma, oturduğu yerde kıpır kıpır olma.
• Oturması beklenen durumlarda yerinden kalkma.
• Uygunsuz durumlarda koşuşturma veya tırmanma (ergenlerde veya yetişkinlerde huzursuzluk hissi ile sınırlı olabilir).
• Sakin bir şekilde oynamakta veya boş zaman etkinliklerine katılmakta zorlanma.
• Sürekli hareket halinde olma veya motorlu bir araç tarafından sürülüyormuş gibi davranma.
• Aşırı konuşma.

Dürtüsellik Belirtileri

• Sorular tamamlanmadan önce cevap verme.
• Sıra beklemekte zorlanma.
• Başkalarının konuşmalarına veya oyunlarına izinsiz dahil olma, söz kesme.

DEHB Tanı Süreci: Ne Zaman Bir Uzmana Danışmalı?

Çocuğunuzda yukarıdaki belirtilerden birçoğunu fark ediyorsanız ve bu durum çocuğunuzun evde, okulda veya sosyal çevrede işlevselliğini olumsuz etkiliyorsa, bir çocuk ve ergen psikiyatristine başvurmak önemlidir. DEHB tanısı koymak, detaylı bir değerlendirme süreci gerektirir ve tek bir testle yapılamaz. Uzmanlar, çocuğun gelişimsel öyküsünü, aileden ve öğretmenlerden alınan bilgileri, gözlemleri ve bazı ölçekleri kullanarak kapsamlı bir değerlendirme yapar. Erken tanı, çocuğun gelişimine en uygun destek programının belirlenmesi için hayati önem taşır.

Ebeveynler İçin Destek ve Yönetim İpuçları

DEHB tanısı alan bir çocuğa sahip olmak, ebeveynler için yeni bir öğrenme sürecidir. Ancak doğru stratejilerle, çocuğunuzun bu durumu yönetmesine ve başarılı olmasına yardımcı olabilirsiniz.

Evde Uygulanabilecek Stratejiler

• Rutin ve Yapı Oluşturma: Günlük rutinler (yemek, uyku, ders çalışma) çocuğun ne bekleyeceğini bilmesini sağlar ve güven duygusunu artırır.
• Net Kurallar ve Sınırlar: Kısa, net ve tutarlı kurallar koyun. Olumlu davranışları pekiştirmek için ödül sistemleri kullanın.
• Görevleri Bölme: Büyük görevleri daha küçük, yönetilebilir adımlara ayırarak çocuğun motivasyonunu artırın.
• Dikkat Dağıtıcıları Azaltma: Ödev yaparken sessiz bir ortam sağlayın, teknolojik cihazların kullanımını sınırlayın.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı: Yeterli uyku, dengeli beslenme ve düzenli fiziksel aktivite, DEHB belirtilerini yönetmede etkilidir.

Okulda İşbirliği ve Destek

• Öğretmenlerle İletişim: Çocuğunuzun öğretmeniyle düzenli iletişimde kalın. Okulda uygulanan stratejilerin evde de tutarlı olmasını sağlayın.
• Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP): Gerekirse, çocuğunuzun özel ihtiyaçlarına uygun bir BEP oluşturulması için okul yönetimiyle işbirliği yapın.

Uzman Desteğinin Önemi

• Terapi Seçenekleri: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi terapiler, çocuğun dikkat, dürtü kontrolü ve sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir.
• İlaç Tedavisi: Bazı durumlarda, bir psikiyatrist tarafından reçete edilen ilaçlar, belirtileri yönetmede oldukça etkili olabilir. Bu karar, uzman tarafından dikkatlice değerlendirilmelidir.
• Ebeveyn Eğitimleri: Ebeveynlere yönelik eğitim programları, DEHB’li çocuklara yaklaşım konusunda değerli bilgiler ve stratejiler sunar.

Sonuç

Çocuklarda DEHB belirtilerini erken fark etmek ve uygun müdahalelerde bulunmak, onların akademik, sosyal ve duygusal gelişimleri için temel bir adımdır. Unutmayın ki DEHB, yönetilebilir bir durumdur ve doğru destekle çocuğunuzun parlak bir geleceği olabilir. Bir uzmandan destek almak ve evde tutarlı stratejiler uygulamak, çocuğunuzun DEHB ile başa çıkma becerilerini geliştirmesine ve güçlü yönlerini keşfetmesine yardımcı olacaktır. Sabır, anlayış ve bilgiyle donanmış ebeveynler, çocuklarının en büyük destekçisidir.