Tıp dünyasında önemli bir yer tutan BCG aşısı, yüzyılı aşkın süredir tüberküloz (halk arasında verem) hastalığına karşı mücadelede kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle çocuklarda ciddi verem formlarının önlenmesinde gösterdiği koruyuculuk ile bilinen bu aşı, dünyanın dört bir yanında milyonlarca insanın sağlığını korumak adına uygulanmaktadır. Peki, bu aşı nedir, kimlere uygulanır ve tüberküloza karşı sağladığı koruma ne düzeydedir? Bu makalede, BCG aşısının tüm yönlerini detaylıca inceleyeceğiz.

BCG Aşısı Nedir ve Nasıl Çalışır?

BCG, açılımı “Bacille Calmette-Guérin” olan, tüberküloz (verem) hastalığına karşı geliştirilmiş bir aşıdır. Canlı, zayıflatılmış (attenüe) Mycobacterium bovis bakterisinden elde edilir. Bu zayıflatılmış bakteri, vücutta hastalığa neden olmadan bağışıklık sistemini uyararak tüberküloz bakterisiyle karşılaşıldığında korunma sağlayacak antikor ve hücreleri üretmesini hedefler. Temel amacı, özellikle bebek ve küçük çocuklarda görülebilen ağır tüberküloz formları olan tüberküloz menenjiti ve miliyer tüberkülozu önlemektir.

Tüberküloz (Verem) Nedir ve Neden Önemlidir?

Tüberküloz, genellikle Mycobacterium tuberculosis adı verilen bir bakteri türünün neden olduğu, önlenebilir ve tedavi edilebilir bulaşıcı bir hastalıktır. Genellikle akciğerleri etkilese de, böbrekler, omurga, beyin gibi vücudun diğer bölümlerini de etkileyebilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, tüberküloz dünya genelinde en önemli ölüm nedenlerinden biri olmaya devam etmektedir. Hava yoluyla öksürük veya hapşırma ile kolayca yayıldığı için halk sağlığı açısından büyük önem taşır.

BCG Aşısının Koruyuculuğu Ne Düzeydedir?

BCG aşısının koruyuculuğu, aşılanan coğrafyaya, tüberkülozun yaygınlığına ve hatta aşıyı üreten türe göre farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak kabul edilen bilgi şudur: BCG aşısı, özellikle bebek ve küçük çocuklarda hayatı tehdit eden ağır tüberküloz formlarına (tüberküloz menenjiti ve miliyer tüberküloz) karşı yaklaşık %70-80 oranında yüksek bir koruyuculuk sağlar. Yetişkinlerde pulmoner tüberküloza karşı koruyuculuğu ise değişkenlik göstermekle birlikte daha düşüktür. Bu durum, aşının geliştirildiği zamanki ortam koşulları ve tüberküloz bakterisinin zamanla değişimi gibi faktörlerle ilişkilendirilir. Buna rağmen, aşı küresel tüberküloz kontrol programlarının önemli bir parçası olmayı sürdürmektedir.

Kimlere BCG Aşısı Uygulanır?

BCG aşısı, tüberkülozun yaygın olduğu veya tüberküloz riski taşıyan bölgelerdeki çoğu ülkede bebeklik döneminde rutin olarak uygulanır. Türkiye de bu ülkelerden biridir.

Türkiye'deki Aşılama Politikası

Türkiye'de BCG aşısı, Sağlık Bakanlığı'nın belirlediği Ulusal Aşı Takvimi kapsamında, doğumdan sonra 2. ayını dolduran tüm bebeklere tek doz olarak ücretsiz uygulanmaktadır. Bu uygulama, bebekleri tüberkülozun ağır seyreden formlarından korumak amacıyla yapılır.

Özel Durumlar ve Kontrendikasyonlar

• Yenidoğanlar: Genellikle doğumu takiben ilk birkaç ay içinde yapılır.
• Yüksek Riskli Yetişkinler: Tüberkülozun çok yaygın olduğu bölgelere seyahat edecek veya tüberküloz hastasıyla yakın temasta bulunacak, ancak daha önce aşılanmamış veya aşılandığına dair kanıtı olmayan yetişkinlere risk değerlendirmesi sonrası uygulanabilir. Ancak bu durum, bebeklik dönemi aşılaması kadar rutin değildir.
• Kontrendikasyonlar: Bağışıklık sistemi zayıf olan kişilere (HIV pozitif, immünosupresif tedavi alanlar), hamile kadınlara ve ağır ateşli hastalığı olanlara BCG aşısı uygulanmaz. Ciddi alerjik reaksiyon öyküsü olanlar için de dikkatli olunmalıdır.

BCG Aşısı Yan Etkileri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

BCG aşısı genellikle güvenli kabul edilse de, bazı yan etkileri olabilir:

• Lokal Reaksiyonlar: Aşı uygulanan bölgede kızarıklık, şişlik, hassasiyet ve birkaç hafta sonra kabuklanma ile iyileşen küçük bir yara oluşumu oldukça yaygındır. Bu yara genellikle hafif bir iz bırakarak iyileşir.
• Lenf Bezi Şişmesi: Nadiren, aşı yapılan koltuk altında lenf bezlerinde şişme görülebilir.
• Ağır Yan Etkiler: Çok nadir durumlarda, bağışıklık sistemi ciddi şekilde baskılanmış bireylerde yaygın BCG enfeksiyonu gibi daha ciddi yan etkiler ortaya çıkabilir. Bu tür durumlar tıbbi müdahale gerektirir.

Aşı sonrası bölgenin temiz ve kuru tutulması, kabuklanma durumunda müdahale edilmemesi önerilir. Herhangi bir endişe verici durumda sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Sonuç

BCG aşısı, özellikle bebek ve küçük çocuklarda tüberkülozun en ciddi formlarına karşı koruma sağlayan, küresel halk sağlığı için vazgeçilmez bir aşıdır. Tüberkülozla mücadelede önemli bir kalkan görevi gören bu aşı, Türkiye dahil birçok ülkede ulusal aşı programlarının temel taşlarından biridir. Aşının koruyuculuğu ve güvenilirliği kanıtlanmış olup, tüberkülozun yaygın olduğu bölgelerde enfeksiyon riskini azaltmada hayati bir rol oynamaktadır. Bilinçli aşılama ve toplum sağlığına verilen önemle tüberkülozun küresel yükü azaltılabilir.