Damar sertliği veya tıp literatüründeki adıyla ateroskleroz, atardamarların iç yüzeyinde plak adı verilen yağlı maddelerin birikmesiyle karakterize yaygın bir hastalıktır. Bu plaklar, zamanla damarları daraltarak kan akışını kısıtlayabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Aterektomi, bu plakları damar içinden mekanik olarak temizlemeyi amaçlayan minimal invaziv bir tedavi yöntemidir. Peki, bu etkili prosedür kimlere uygulanır? Hangi durumlarda tercih edilir, hasta seçimi nasıl yapılır ve hangi durumlarda kontrendikasyonlar ortaya çıkar? Bu makalede, aterektominin uygulama alanlarını, hasta değerlendirme süreçlerini ve risk faktörlerini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Aterektomi Nedir ve Nasıl Çalışır?

Aterektomi, bir kateter yardımıyla damar içine girilerek özel bir cihaz aracılığıyla aterosklerotik plağın kazınması, kesilmesi veya buharlaştırılması prensibine dayanır. Amaç, kan akışını engelleyen darlığı gidererek damarın iç çapını genişletmek ve kan akışını iyileştirmektir. Farklı aterektomi tipleri (döner, yönlü, orbital, lazer) mevcuttur ve her birinin kendine özgü uygulama alanları ve avantajları bulunmaktadır. Genellikle balon anjiyoplasti veya stent yerleştirme gibi diğer prosedürlerle birlikte veya bu tedavilere yanıt vermeyen durumlarda kullanılır.

Aterektomi Hangi Durumlarda Uygulanır? (Endikasyonlar)

Aterektomi, özellikle damar darlığının belirgin olduğu ve semptomatik hale geldiği durumlarda bir tedavi seçeneği olarak değerlendirilir. Başlıca endikasyonları şunlardır:

Periferik Arter Hastalığı (PAH)

Bacak veya kollardaki atardamarların daralması veya tıkanmasıdır. Yürüme ile ortaya çıkan ağrı (klaudikasyon), istirahat ağrısı veya iyileşmeyen ayak yaraları (kritik bacak iskemisi) gibi semptomları olan hastalarda aterektomi düşünülebilir. Özellikle kalsifikasyon içeren, sert plakların varlığında veya stent yerleştirmenin zor olduğu durumlarda etkili bir çözüm sunar.

Koroner Arter Hastalığı (KAH)

Kalbi besleyen koroner arterlerin daralmasıdır. Genellikle perkütan koroner girişim (balon anjiyoplasti ve stent) ile tedavi edilirken, özellikle yoğun kalsifikasyonlu lezyonlarda aterektomi, stentin damara daha iyi oturmasını sağlamak veya damarı önceden hazırlamak için kullanılabilir.

Karotid Arter Hastalığı

Beyne kan taşıyan şah damarlarındaki darlıklar felç riskini artırır. Bazı durumlarda, özellikle cerrahi riskin yüksek olduğu veya diğer yöntemlerle tedavi edilemeyen lezyonlarda aterektomi bir seçenek olabilir.

Diyabetik Ayak Ülserleri ve Kritik Bacak İskemisi

Diyabet hastalarında görülen damar tıkanıklıkları, iyileşmeyen ayak yaralarına ve hatta uzuv kaybına yol açabilir. Bu durumlarda, kan akışını yeniden sağlamak ve yara iyileşmesini desteklemek amacıyla aterektomiye başvurulabilir.

Aterektomi İçin Hasta Seçimi Kriterleri

Aterektomi her hastaya uygulanmaz; başarılı sonuçlar elde etmek için dikkatli bir hasta seçimi gerekir. Karar, hastanın genel sağlık durumu, lezyonun özellikleri ve diğer tedavi seçenekleriyle karşılaştırılarak verilir.

Lezyonun Özellikleri (Konum, Uzunluk, Kalsifikasyon)

Aterektomi özellikle damarın kalsifiye (kireçlenmiş) olduğu, sert plakların bulunduğu veya stent yerleştirmenin zor olduğu lezyonlarda tercih edilir. Lezyonun damar içindeki konumu, uzunluğu ve tipi, hangi aterektomi cihazının kullanılacağını ve prosedürün başarısını etkiler. Kısa, segmental ve ciddi kalsifikasyonlu lezyonlar genellikle aterektomi için daha uygun adaylardır.

Hastanın Genel Sağlık Durumu ve Yan Hastalıkları

Hastanın kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, diyabet kontrolü ve genel performans durumu gibi faktörler değerlendirilir. Prosedürün riskleri ve faydaları dengelenmelidir. Anesteziye veya kontrast maddeye karşı alerjisi olanlar için özel önlemler alınır.

Diğer Tedavi Seçenekleri ile Karşılaştırma

Aterektomi genellikle balon anjiyoplasti ve stentleme gibi daha yaygın perkütan girişimlerin yetersiz kalacağı veya daha riskli olacağı durumlarda düşünülen bir seçenektir. Cerrahi bypass ameliyatına alternatif olarak da değerlendirilebilir, özellikle cerrahi riski yüksek olan hastalarda.

Aterektomi Kimlere Uygulanmaz? (Kontrendikasyonlar)

Bazı durumlar, aterektomi prosedürünün risklerinin faydalarından daha ağır basmasına neden olabilir. Bu durumlar kontrendikasyonlar olarak adlandırılır:

Belirgin Damar Diseksiyonu veya Perforasyonu

Damar duvarında zaten bir yırtık (diseksiyon) veya delinme (perforasyon) riski taşıyan hastalarda aterektomi, durumu kötüleştirebilir ve ciddi kanamalara yol açabilir.

Ciddi Kalp Yetmezliği veya Anstabil Anjin

Ciddi kalp rahatsızlıkları olan veya kontrol altına alınamamış anjina pektoris yaşayan hastalar, prosedürün getireceği stres ve potansiyel komplikasyonlar nedeniyle yüksek risk altındadır. Bu durumlar öncelikle stabilize edilmelidir.

Akut Tromboz Varlığı

Damar içinde yeni oluşmuş bir kan pıhtısı (akut tromboz) varsa, aterektomi pıhtının kopmasına ve başka bir yere gitmesine (emboli) neden olabilir, bu da inme veya uzuv iskemisi gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu durumlarda öncelikle pıhtı eritici veya çıkarıcı tedaviler tercih edilir.

Küçük ve Yaygın Damar Hastalığı

Çok küçük damarlarda veya çok yaygın, diffüz damar hastalığı olan durumlarda aterektomi teknik olarak zorlayıcı olabilir ve beklenen faydayı sağlamayabilir.

Anestezik Riskin Yüksek Olması

Hastanın genel sağlık durumu nedeniyle anesteziye bağlı risklerin çok yüksek olduğu durumlarda, aterektomi gibi invaziv prosedürlerden kaçınılabilir.

Aterektomi, damar hastalıklarının tedavisinde önemli bir yer tutan, ancak dikkatli endikasyon ve hasta seçimi gerektiren bir yöntemdir. Medikal Akademi gibi güvenilir kaynaklardan da teyit edilebileceği gibi, bu tedaviye karar vermeden önce kardiyoloji, kalp ve damar cerrahisi uzmanları tarafından multidisipliner bir değerlendirme yapılması hayati önem taşır. Her hastanın durumu benzersizdir ve en uygun tedavi yaklaşımı, bireysel risk ve faydaların titizlikle değerlendirilmesiyle belirlenmelidir.