Modern tıbbın sunduğu mucizevi tedavi yöntemlerinden biri olan aferez, kanın bileşenlerine ayrıştırılması ve istenmeyen maddelerin veya hücrelerin vücuttan uzaklaştırılması prensibine dayanır. Bu yenilikçi yaklaşım, hem ciddi hastalıkların tedavisinde hem de kan bağışında hayati bir rol oynamaktadır. Peki, aferez yöntemleri nelerdir ve bu aferez çeşitleri hangi durumlarda uygulanır? Özellikle plazmaferez ve lökoferez gibi spesifik teknikler ne işe yarar? Bu kapsamlı rehberimizde, aferezin derinliklerine inecek, farklı uygulama alanlarını ve her bir yöntemin detaylarını açıklayacağız.

Aferez Nedir? Temel Prensipler

Aferez, Yunanca "ayırmak" veya "uzaklaştırmak" anlamına gelen bir kelimeden türemiştir. Temel olarak, bir cihaz yardımıyla hastanın veya donörün kanının vücut dışına alınarak, istenilen bileşenin (plazma, beyaz kan hücreleri, trombositler vb.) ayrıştırılması ve geri kalan kan bileşenlerinin vücuda geri verilmesi işlemidir. Bu işlem genellikle santrifüjleme (merkezkaç kuvveti) veya membran filtrasyonu yöntemleriyle gerçekleştirilir. Aferez hakkında daha fazla bilgi için Wikipedia'nın Aferez sayfasına göz atabilirsiniz.

Aferez Neden Yapılır? Kullanım Alanları

Aferez işleminin iki ana kullanım amacı vardır:

Terapötik Aferez (Tedavi Amaçlı)

Bu yöntem, hastalıklı veya aşırı miktardaki kan bileşenlerini vücuttan uzaklaştırarak hastalığın seyrini değiştirmek veya semptomları hafifletmek için kullanılır. Örneğin, kanda zararlı antikorların, toksinlerin veya aşırı miktarda kan hücresinin bulunması durumunda terapötik aferez devreye girer. Otoimmün hastalıklar, kan kanserleri ve metabolik bozukluklar bu kapsamda tedavi edilebilir.

Donör Aferezi (Bağış Amaçlı)

Sağlıklı bireylerden, belirli kan bileşenlerinin (örneğin trombosit, plazma veya kök hücre) toplanması amacıyla yapılır. Bu sayede, ihtiyaç duyan hastalara sadece gerekli olan kan bileşeni verilerek, donör kanının daha verimli kullanılması sağlanır ve kan ürünlerinin raf ömrü uzar.

Başlıca Aferez Yöntemleri ve Çeşitleri

Aferez, hedeflenen kan bileşenine göre farklı türlere ayrılır. İşte en yaygın aferez çeşitleri:

Plazmaferez (Plazma Değişimi)

Plazmaferez, kanın plazma kısmının ayrıştırılıp uzaklaştırılması ve yerine taze donör plazması, albümin çözeltisi veya diğer uygun sıvıların verilmesi işlemidir. Vücutta zararlı antikorların (örn. miyastenia gravis, Guillain-Barré sendromu), immün komplekslerin veya toksinlerin biriktiği durumlarda hayat kurtarıcı olabilir.

Lökoferez (Beyaz Kan Hücresi Ayrıştırma)

Lökoferez, kandaki lökositlerin (beyaz kan hücreleri) ayrıştırılarak toplanması veya azaltılması işlemidir. Akut lösemilerde yüksek beyaz kan hücresi sayısını düşürmek için veya kemik iliği nakli öncesinde kök hücre toplamak için kullanılır. Bu yöntem, hastanın yaşam kalitesini artırmak ve tedavi başarısını desteklemek açısından kritik öneme sahiptir.

Tromboferez (Trombosit Ayrıştırma)

Trombositoferez olarak da bilinen tromboferez, kan trombositlerinin ayrıştırılması ve toplanması veya azaltılması işlemidir. Aşırı trombosit üretimi (trombositoz) durumunda, pıhtılaşma riskini azaltmak için uygulanır. Ayrıca, kan kanseri tedavisi gören veya ağır kanaması olan hastalara trombosit sağlamak amacıyla donörlerden trombosit toplamak için de kullanılır.

Eritroferez (Kırmızı Kan Hücresi Ayrıştırma)

Eritroferez, kanın kırmızı kan hücrelerinin ayrıştırılması işlemidir. Genellikle orak hücreli anemi gibi durumlarda, hastalıklı kırmızı kan hücrelerini sağlıklı olanlarla değiştirmek veya polisitemi vera gibi aşırı kırmızı kan hücresi üretimi olan durumlarda sayıyı azaltmak için kullanılır.

Fotoferez (Fotokemoterapi)

Bu özel aferez çeşidi, hastanın kanından lökositlerin ayrıştırılmasını, bu lökositlerin bir ilaçla (psoralen) karıştırılarak UV-A ışığına maruz bırakılmasını ve ardından tekrar hastaya verilmesini içerir. Özellikle deri T-hücreli lenfoması ve organ nakli sonrası gelişen graft-versus-host hastalığı tedavisinde etkilidir.

Lipidaferes (LDL Aferezi)

Lipidaferes, kandaki yüksek düzeydeki düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterolün uzaklaştırılması işlemidir. Özellikle diyet ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen şiddetli genetik hiperkolesterolemisi olan hastalarda kalp krizi ve felç riskini azaltmak için kullanılır. Erciyes Üniversitesi Hastaneleri Aferez Ünitesi gibi kurumlar, bu ve benzeri birçok aferez işlemini başarıyla uygulamaktadır: Erciyes Üniversitesi Hastaneleri Aferez Ünitesi.

Aferez İşlemi Nasıl Gerçekleşir?

Aferez işlemi, genellikle hastanın veya donörün bir kolundan alınan kanın özel bir aferez cihazına yönlendirilmesiyle başlar. Cihaz, kanı santrifüjleme veya filtrasyon prensibiyle istenilen bileşenlere ayırır. Ayrılan bileşenler toplanırken, kalan kan bileşenleri diğer koldaki bir damar yoluyla veya aynı damar yoluyla vücuda geri verilir. İşlem süresi, yapılan aferez türüne ve toplanacak/uzaklaştırılacak bileşenin miktarına göre değişmekle birlikte, genellikle 2-4 saat kadar sürebilir.

Riskler ve Yan Etkiler

Aferez genellikle güvenli bir prosedür olmasına rağmen, bazı yan etkiler ve riskler taşıyabilir. Bunlar genellikle hafiftir ve baş dönmesi, uyuşma, titreme gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Daha nadir durumlarda ise alerjik reaksiyonlar, kanama, enfeksiyon veya damar yoluyla ilgili komplikasyonlar görülebilir. Ancak modern aferez cihazları ve deneyimli sağlık ekipleri sayesinde bu riskler minimuma indirilmektedir.