1. Oyun terapisi nedir?

Oyun terapisi, çocuk psikoterapisi ekollerinden biridir. Çocukluk çağının doğal bir meşgalesi olan oyunun, iyileştirici bir güç ve yöntem olarak kullanılmasına dayanır. Şöyle ki, dilin imkanlarını yetişkinler gibi kullanamayan çocuklar, yaşadıkları olaylar arasında mantık bağlantıları kurup bunları söze dökemezler. Yaşantılarını ancak oyun aracılığıyla dile getirirler. Oyun, çocukların dilidir. Oyun terapisi ekolleri de işte bu dili ele alarak çocuğun iyileşmesini sağlar. Bunu Gary Landreth’ın şu sözü çok iyi anlatır: “Oyun çocuğun dili, oyuncaklar kelimeleridir.”

Oyun terapisi ile bebeklikten itibaren 11 yaşa kadar her çocukla çalışılabilir ve oldukça da yararlıdır. Çocuğun yaşına ve yaşadığı soruna göre oyun terapisi ekolü ve teknikler değişebilir. Mesela bebeklik döneminde theraplay, 3 yaştan sonra deneyimsel oyun terapisi, çocuk merkezli oyun terapisi, 9 yaşlarından sonra bilişsel davranışçı oyun terapisi, kum tepsisi terapisi gibi çeşitli ekoller tercih edilebilir. Öte yandan sorun alanına göre ise, ebeveynle ilişkilerde, bağlanma biçiminde bir sorun yaşanıyorsa bağlanma temelli oyun terapileri; anksiyete, depresyon, korkular, saldırganlık gibi duygu düzenleme sorunlarında yönlendirmesiz oyun terapileri; dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, öfke kontrol bozukluğu, öğrenme güçlükleri, çekingenlik gibi sorunlarla bilişsel-davranışçı oyun terapileri tercih edilebilir.

2. Oyun terapisi neden işe yarar?  

En önemli sebep bilişsel gelişimle alakalıdır. İşlem öncesi (3-6 yaş) ve somut işlemler (6-11 yaş) dönemindeki çocuklar somutlaştırarak düşünürler. Mesela “burnunun ucunu göremiyor” derseniz, gözlerini şaşı yaparak “ama ben görebiliyorum” diyen itiraz edebilir; buradaki mecazın içerdiği soyut manayı anlayamayabilirler. Somut düşündükleri için düşüncelerini somut nesnelerle ifade ederler. İşte bu somut nesneler oyuncaklardır.

Bununla birlikte, bu yaşlarda çocuklar sembolik düşünürler. Nesneleri ve olayları zihinlerinde birer temsil olarak algılamaya çalışırlar ama bunu kısmen başarabilirler. Bunu başarabilmek için de aynı şeyleri defalarca tekrar ederler, çoğunlukla da oyun aracılığıyla. Bu tekrarlar ayrıyeten somut nesneler ve olaylar arasında mantıksal bağlantılar kurulmasını sağlar ve çocuk böylece zihninde bunlara bir anlam verebilir.

Oyun ayrıca bir sakinleşme ve duygu düzenleme aracıdır. Çocuk için zorlayıcı olan yaşantı, çocuk tarafından defalarca oynanarak sağaltılır. Bu durum sıcak patatesi bir elden diğerine atmaya benzer. Bir elden diğerine atıp dururken patates soğur ve yenmeye hazır hale gelir. Aynı şekilde oyun aracılığıyla duygusal dünya düzenlenmiş olur.

Yönlendirmesiz oyun terapileri çocuğun kendi ihtiyaçlarını en iyi kendisinin bilebileceğini; büyümek, gelişmek, kendini yönlendirmek, kendini iyileştirmek, kendini gerçekleştirmek için potansiyele ve yeteneğe sahip olduğunu kabul eder. Bu yüzden de çocuğun liderliğine güvenir. Diğer ekoller ise çocuğun sorununa ilişkin varsayımlar oluşturulduktan sonra faydası olacağı düşünülen yapılandırılmış oyunları terapi sürecine dahil eder.  

3. Oyun terapisine hangi durumlarda başvurulabilir?

Bu sorunun cevabı epey uzun. Çünkü oyun terapileri çocuğun yaşadığı her türlü sorun alanında etkili ve faydalı olabilir. Yine de kısa bir liste yapmak yararlı olacaktır:

Kardeş kıskançlığı

Yeme sorunları

Uyku bozuklukları

Çocukluk çağı depresyonu

Kaygı ve korkular

Saldırganlık

Dürtüsellik

DEHB

Evlat edinilme

Kayıp ve yas

Hırçınlık

Aile içi çatışma, boşanma, ayrılık

İstismar

Travmatik olayların ardından yaşanan sorunlar

Kronik hastalık

Psikolojik ağrılar (baş ağrısı, karın ağrısı)

Öfke kontrolü

Çocukluk çağı mastürbasyonu

Okul problemleri

Çekingenlik

Özgüven eksikliği

Seçici konuşmazlık

Özgül öğrenme güçlüğü

Bağlanma ve ayrılma sorunları  

Tırnak yeme

4. Oyun terapisi odasında neler bulunur?

Oyun terapisi odasında sıradan, çok çeşitli oyuncaklar bulunur. Mesela doktor seti, arabalar, kuklalar, oyuncak ev, oyuncak insanlar, pelüş oyuncaklar, top, boya kalemleri ve kağıt, fırça, kum, su, oyuncak inşaat malzemeleri, oyuncak para, oyuncak telefon, çeşitli hayvanlar, hacıyatmaz gibi malzemeler vardır.

5. Oyun terapisi kaç seans sürer?

Bu, cevabı en belirsiz olan sorudur. Çocuğun mizacına, sorunun geçmişine, kapladığı alana, ailenin tutumuna, uygulanan ekole, görüşme sıklığına, araya giren zamana, çocukla terapistin ilişkisine kadar çok sayıda değişken bunda etkilidir. Ne kadar sürede biteceği ancak süreçte ve bitişe yaklaşıldığında anlaşılır. Ama bu belirsizliği azaltmak için en azından kaç seansta değişimi görmeye başlarız, buna yönelik tecrübeye dayanan bir tahmini paylaşabilirim.

Oyun terapisine başladıktan itibaren 5-6 seans sonra bazı farklılıkları gözlemlemeye başlayabilirsiniz. Sonrası derinlere inme, gerilere gitme, duygusal çalkalanma, nefeslenme, güç toplama ve gelişme aşamalarıdır ve terapist bu süreçte çocuğa özel bir plana göre ilerler. Belli sıklıkta aile görüşmeleri yapmaya, aileyi bilgilendirme ve ailenin gözlemlerini almaya özen gösterir. Nasıl devam edeceği ve ne kadar süreceği bu süreçte belli olmaya başlar.

Sona yaklaşınca terapist çocuğa ve aileye, hazırlanmaları için bunun haberini verir. Çocuk iki kere daha gelip veda edeceğini bilir, bu onun terapiste ve sürece veda edebilmesi için gereklidir.