Yumurtalık kisti, yumurtalık içinde görülen içi sıvı dolu kesedir. HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR? Kadın hayatında her çağda (anne karnındaki bebeklik döneminden yaşlılığa kadar) görülebilir. KAÇ ÇEŞİT YUMURTALIK KİSTİ VARDIR VE ÖZELLİKLERİ NELERDİR? Yumurtalık kistleri menopoz öncesi ve sonrası dönemde görülen kistler olarak iki grupta incelenebilir: Menopoz öncesi yumurtalık kistleri: 1. Yumurtlamaya bağlı (fonksiyonel) kistler: Bu kistlerde normal adet döngüsünde olması gereken yumurta büyümesi sonrasında çatlayıp atılamayan yumurta kist olarak kalır. Çoğu zaman şikâyet vermez ve sonraki adet döngülerinde kaybolur. Nadiren kistin içine kanama olursa ağrı yapabilir ve/ veya patlayabilir. Bu durumda sadece gözlem veya gerekirse ameliyat yapılabilir. 2. Dermoid kist: Teratom olarak da bilinir. Üreme hücrelerinden oluşur ve diş, kıl yağ gibi dokular da içerebilir. Çoğu zaman iyi huyludur, nadiren kanserleşebilir, bu nedenle takip altında olmalıdır. Büyüklüğüne göre ağrı ağırlık hissi verebilir veya yumurtalığı döndürüp torsiyon yapabilir ve acil ameliyat gerekebilir. 3. Polikisitik yumurtalık sendromu: Yumurtalıkta çok sayıda küçük boyutlu (2-9 mm) kistler vardır. Özellikle kist duvarındaki hücrelerden salgılanan hormonlara bağlı erkek tipi tüylenme, adetlerde düzensizlik, insülin direnci ve yumurtlamanın olmaması sebebiyle çocuk sahibi olmada güçlük olabilir. Öne çıkan probleme göre yaşam tarzı ve tedavi düzenlenmelidir. Bu kistlerin ameliyatla alınması gerekmez, kötü huylu hastalığa dönüşmez. 4. Çikolata kisti (Endometrioma): Endometriozis hastalığına bağlı yumurtalık içinde oluşan içi bir miktar kanlı sıvı ile dolu kisttir. Genellikle, karın ağrısı, adet döneminde şiddetli ağrı, çocuk sahibi olmakta zorluk gibi şikâyetlere yol açabilir. Nadiren patlayıp acil ameliyat gerektirebilir veya kansere dönüşebilir. Yumurta rezervi ve kalitesini etkiler. Düzenli olarak takip edilir, gereğinde ameliyat düşünülebilir. 5. Gebelik kisti: Normalde gebeliğin ilk aylarında hormon üreterek gebeliğin devamını destekleyen kisttir. Gebeliğin ilerlemesiyle kaybolur ancak bazen kalıcı olabilir. 6. Enfeksiyon kisti (apse): Ağır karın içi iltihaba bağlı olarak tüpleri ve yumurtalığı da içinde alan irin dolu kist (apse) oluşabilir. Genellikle karın ağrısı, ateş ve genel durumda bozukluk yapar. Şikâyet ve büyüklük ve hasta özelliklerine göre ilaçla veya ameliyatla tedavi etmek gerekir. 7. İyi huylu kist: Yumurtalık dokusu içinde bulunan çok farklı hücre gruplarından iyi huylu olan tümörler gelişebilir. Karın ağrısı, kanama düzensizliği veya bası hissi yapabilir. Bazen de tesadüfen ortaya çıkar. Daha çok 55 yaş altında görülür. Takip edilebilir veya gerekirse ameliyatla tedavi edilebilir. 8. Kanser: Nadiren menopoz öncesi ortaya çıkar (%1 inden azı). Evresine göre ameliyat ve/veya kemoterapi ile tedavi edilir. Menopoz sonrası yumurtalık kistleri: 1. İyi huylu kist: Menopoz öncesi kadınlardaki gibi şikâyetler yol açabilir. Ameliyatla alınması ve detaylı incelenmesi gerekir. Çünkü bu dönemde kanser görülme oranı daha yüksektir. 2. Kanser: Menopoz sonrası yeniortaya çıkan yumurtalık kistinin kanser olma olasılığı menopoz öncesi döneme göre daha yüksektir. Tanı konulursa evresine göre ameliyat ve/veya kemoterapi ile tedavi edilir. YUMURTALIK KİSTİ KANSER YAPAR MI? Yumurtalık kistinin kanserden kaynaklanması veya zaman içerisinde kansere dönüşme ihtimali ilerleyen yaşla birlikte artar. Özellikle menopoz sonrası yeni ortaya çıkan kistler risklidir. Menopoz sonrası olduğu gibi, öncesi, çocukluk ergenlik ve üreme dönemlerinde görülen kistler detaylı olarak araştırılmalı, yüksek şüphe içerenler veya takipte şüpheli değişiklik gösterenler ameliyatla alınarak incelemeye gönderilmelidir. YUMURTALIK KİSTİ KISIRLIK YAPAR MI? Yumurtalık kaynaklı kısırlığın en sık görülen sebebi yumurtlamanın olmaması veya düzensiz olmasıdır. Bu özellikle polikistikyumurtalıksendromu durumunda yumurtlamanın seyrek olması, çikolata kisti varlığında yumurtalamanın ve yumurta kalitesinin bozulması veya diğer yer kaplayan büyük boyutlu kistlerin varlığında yumurtalığın düzenli çalışmasının engellenebilmesi sebebiyle çocuk sahibi olmada zorluk, kısırlık olabilir. YUMURTALIK KİSTİ TANISI NASIL KONUR? Hastadan alınacak detaylı öykü sonrası yapılan karından veya vajinal muayeneye ilave olarak ultrasonografi ile kist tanısı konulabilir. Ancak kistin yerleşimi, büyüklüğü, içindeki yapıları kanlanması, diğer organ ve yapılarla ilişkisi gibi detaylar için bazen bilgisayarlı tomografi veya manyetik rezonans kullanılması gerekebilir YUMURTALIK KİSTİNDE HANGİ KAN TAHLİLLERİ İSTENİR? 1. Üreme çağında, cinsel aktif olan ve yumurtalık kisti olan kadın hastaya gebelik testi önerilmelidir. 2. CA 125, kadınlar tarafından en çok bilinen kan testlerinden biridir. Genellikle yumurtalık kanser taramasında kullanıldığı düşünülen CA 125 aslında ancak belli durumlarda istenmesi gereken bir kan testidir. Zira yumurtalık kanseri dışında birçok iyi huylu yumurtalık kistlerinde (çikolata kisti gibi), adet döneminde, yumurtalık apselerinde, miyomlarda, kalp yetmezliğinde, sigara kullanımında, böbrek ve barsak hastalıkları gibi birçok problemde de yüksek olabilir. Bu nedenle;  Menopoz sonrası dönemde görülen tüm yumurtalık kistlerinde,  Menopoz öncesi dönemde kanser açısından şüpheli büyüklük ve özelliklere sahip kistlerde (kistin içinde katı yapılar ve bölmeler olması, hızlı büyüme göstermesi, çok kanlanması gibi) CA 125 istenmelidir. 3. Çocukluk ve ergenlikte görülen kistlerde ise AFP, HCG, inhibin, CEA, LDH gibi farklı kan tetkikleri de istenebilir. YUMURTALIK KİSTİ BEBEK-ÇOCUK VE ERGENLİK DÖNEMİNDE DE GÖRÜLEBİLİR Mİ? Gebeliğin son 3 ayında daha sık olmak üzere anne karnındaki kız bebeklerde yumurtalık kisti görülebilir. Acil doğum gerekmez ve takip edilir. Doğumdan sonra aylık veya 6 haftalık takiplerle genelde 6 ay içinde kaybolur. Gerilemezse patlama kanama gibi acil durum olmadıkça ameliyat düşünülmez. Çocukluk çağında da yumurtalıkta kist görülebilir. Büyük çoğunluğu iyi huylu kistlerdir ve kanser için şüpheli bulgular içermiyorsa veya patlama, dönme gibi acil durumlar yoksa 2-3 ay arayla takip edilir. Değişme yoksa 6 ay-sonra yıllık kontrole geçilir. Ergenlik dönemi yumurtalık kisti de aynı şekilde kanser şüphesi taşımıyor (USG normal, kan tetkikleri normal sınırlardaysa) ve şikâyet vermiyorsa ya da acil durum yoksa 2-3 ay arayla takip edilir. Aynı kaldığı takdirde takip aralığı açılır. Bazen yeni kistlerin oluşmasın engellemek veya kist büyümesini baskılamak için geçici hormon içeren ilaçlar verilebilir. GEBELİKTE YUMURTALIK KİSTİ GÖRÜLÜR MÜ? Erken dönemde görülen ve daha sonra gerileyen doğal gebelik kistinin dışında gebelikte yumurtalık kisti tanısı konulabilir. İyi huylu özellikler taşıyan ve patlama, kanama, dönme gibi acil durumların olmadığı kistler takip edilir. Gebeliğin büyümesine bağlı bası ağrıları ve rahatsızlık ortaya çıkarabilir. Ancak kötü huylu özellikler taşıyan kistlerde veya problem çıkarma ihtimali yüksek olan ( >10 cm gibi)ilk 3 ay sonrasında ameliyat düşünülür ve tercihen konunun uzman hekimleri tarafından uygulanır. YUMURTALIK KİSTİ NASIL TEDAVİ EDİLİR? Genelde bilinenin aksine yumurtalık kistlerinde hormon içeren ilaçlarla tedavi diye bir seçenek yoktur. Hormon içeren tedaviler, yeni kist oluşumları engellemek veya oluşmuş olan kistik yapıların büyümesini kontrol altında tutmak için bazı hasta gruplarına verilebilir. Farklı yaş gruplarında yumurtalık kistinin tedavisi değişkenlik gösterir. Ne var ki şu durumlarda ameliyat düşünülebilir:  Sürekli ağrı veya basınç yapan veya patlamış veya dönmüş (torsiyone) kistler  5-10 cm arası veya daha büyük olan ve takipte sürekli büyüme gösteren, hastada şikâyet oluşturan kistler  Hastanın riskli olduğu (ailede yumurtalık kanseri öyküsü, genetik mutasyon gibi) veya kistin ultrasongörüntüsünün veya kan değerlerinin kanser şüphesi taşıdığı kistler  Takip esnasında gerilemeyen veya kaybolmayan, kanser riski düşük olan ancak hastayı rahatsız eden kistler. Yumurtalık kisti ameliyatı açık (laparotomik) veya kapalı (laparoskopik) yapılabilir. Gelişen teknoloji ve hekim tecrübesi ile artık hemen tüm vakalar kapalı teknikle yapılmaktadır. Burada iyi huylu olduğu düşünülen kist yumurtalıktan ayrılarak alınır ve patolojik incelemeye gönderilir. Kötü huylu olma ihtimali olduğunda yumurtalık ile birlikte alınması (çok nadiren karın içine saçılıp yayılmasını engellemek için torba içinde ameliyat yapılarak sadece kist de alınabilir) uygun olur ve frozen adı verilen ameliyathane içinde hızlı patolojik incelemeye gönderilir. Gelecek olan sonuca göre ameliyat yeterli olabilir veya genişleyebilir. Çok büyük veya daha çok katı yapılar içeren yumurtalık kistlerinde ise açık ameliyat yapmak daha uygun olabilir. Ameliyat yerine takip edilebilecek kistler ise şu şekilde takip edilir:  Çocuk-ergenlik ve üreme çağındaki dönemde kist: Çoğunlukla 2-3 aylık takip sonunda çoğu yumurtalık kisti kendiliğinden geriler veya kaybolur. Gerilemezse de ek şüphe olmadığı ve şikâyet oluşturmadığı sürece 6 ay-1 yıl aralıklarla takip edilir. Ergen veya üreme çağında hastaya yeni kistik oluşumların engellenmesi için kısa süreli hormon içeren ilaçlar verilebilir ancak şart değildir.Daha önce sayılan durumlardan herhangi birisinin gelişmesi durumunda ameliyat düşünülür.  Menopoz sonrası dönemde kist: Bu dönemde ultrason bulguları iyi huylu bir kisti destekliyor ve CA 125 değerleri normal ise 3-6 ay veya 1 yıllık aralıklarla takip edilebilir. Ancak menopozda çoğu kist gerilemez ve ameliyat gerektirebilir. Daha önce sayılan durumların herhangi birisi gelişirse hemen ameliyat düşünülmelidir.