Davranış problemlerine yaklaşım Çocuklarda ki öfke problemleri daha çok duyguların sözel yollarla ifade edilememesinden kaynaklanır. Duyguları tanımak ve sözel yollarla ifade etmek çocuklarımıza kazandırabileceğimiz en önemli becerilerden biridir. Duygular aslında bizlerin hayatta kalma içgüdümüz için gerekli temel yapı taşlarıdır. Her duygu bizlerin yararı için vardır. Öfke, üzüntü, korku gibi rahatsız olduğumuz duygular aslında bedenimizi korumak için edindiğimiz savunma mekanizmalarımızdır. Her duygu gereklidir. Bu bilinçle çocuklarımızın tüm duygularını şefkatle kabul etmek ve onlara duygularını tanıma fırsatı vermek bize düşen en büyük sorumluluktur.  Tetikleyenlerin belirlenmesi: Problem davranışların ortaya çıkışında tetikleyenlerin belirlenmesi ilk basamaktır. Davranış öncesinde ne oluyor? Bir hafta gözlem yapın. Hangi durumların ardından davranış ortaya çıkıyor. Genellikle hangi gün veya saat. Açken mi uykusuzken mi?..vb Davranış sırasında neler oluyor? Siz nasıl hissediyorsunuz. Davranış sonrasında tepkiniz ne oluyor? Ödül veya ceza veriyor musunuz? Bu sorular tetikleyenlerin belirlenmesini sağlar. Belirlenen tetikleyicileri çocuğun hayatından çıkarmak, durum halkında konuşmak, çocuğun altta yatan ihtiyacını anlamak üzere incelemeniz gerekir.  Çocuğunuzun davranışını yeniden şekillendirmek veya değiştirmek için çocuğunuza neleri yapması gerektiğini öğretmek, neleri yapmaması gerektiğini söylemekten daha etkilidir. Çocuğunuzun agresif davranışını değişimlemek için aşağıdaki basamaklardan yardım alabilirsiniz: Örneğin vurma davranışı için basamaklandırmaya bakalım. 1.    Davranışı Durdurun. Çocuğunuzun vuracağını ve vurduğunu gördüğünüzde anda onu ortamdan alın ve durmasını sağlayın. Ellerini tutabilirsiniz. Çocuğunuzla göz kontağı kurarak ‘Dur’ deyin. Buradaki ses tonunuzun kararlı ancak öfkeli olmaması önemlidir.  2.    Kontrolde ve Sakin Kalın. Sizin duygunuz çok önemlidir. Ebeveynin duygusu ifade etmese de çocuğa direkt geçer. Çocuğunuzun olumsuz davranışına verdiğiniz tepkileri, çocuğunuza bu davranışları kullanmasında model olmaktadır. Bu sebeple sizin de tepkilerinizi kontrol ediyor olmanız, uygun şekilde duygularınızı ifade ediyor olmanız önemlidir. 3.    Duygusunu Anlayın- İfade Edin ve Davranışının Durdurulmasını Açıklayın. Duygu yansıtma birçok problem için oldukça önemlidir. Duygu yansıtma ile çocuk duygularını tanıma ve kendini dışarıdan görme fırsatı bulur.  Zaman zaman çocuklar oyun içerisinde vurma davranışını sergileyebilmekte ancak bir çok çocukta öfkelendiklerinde, sıkıntıda olduklarında bu tepkiye başvurmaktadırlar. Çocuğunuzun o anda hissettiği duyguyu ona ifade edin(Şuanda kızdığını görebiliyorum), ancak vurmanın kabul edilir olmadığını da iletin(Şuanda öfkelisin, öfkelenmeni anlıyorum ancak vurmak uygun değil. Vurduğunda kişinin acı acıyor).Ayrıca çocuğunuza ellerinin vurmak yada başkalarının canını acıtmak için olmadığını da anlatabilirsiniz.  Örneğin istediğin …. Olmadığı için kızgın hissettin, ve ne yapacağını bilemeyip bana vurdun. Sen vurduğunda benim canım acıdı. Kızdığın bu konu hakkında konuşalım istiyorum. (konu çocuğa onun anlayacağı şekilde dürüstçe açıklanır). örn:Şuan ağlıyorsun. Sanırım üzüldüğün bir şey oldu. Benimle paylaşmak ister misin? Duygu yansıtma ile çocuk anlaşıldığını ve kabul edildiğini hisseder. Bu da altta yatan ihtiyacını giderebilir.  4.    Ne Yapması Gerektiğini Söyleyin ve Gösterin. Çocuğunuzun vurma davranışını gözlemlediğinizde bu durumu ona yeni olumlu bir davranış öğretmek için bir fırsat olarak değerlendirin. Çocuğunuzun öfkesini, üzüntüsünü sözcükler, farklı yollar (yardım isteme, yazı yazma, sanat vb.) ile ifade etmeyi öğrenmesi gerekebilir. Çocuğunuza olumlu şeyleri nasıl takdir edildiğini de gösterebilir, “Çak” yapmayı, “Bravo”, ”Harika” gibi takdir kelimelerini öğretebilir, uygun durumları fark etmesine yardım ederek kullanımını arttırabilirsiniz. Hacıyatmaz veya yastık gibi bi araca vurmasına izin verebilirsiniz.  5.    Olumluyu Hemen Takdir Edin. Çocuğunuzun taklit ederek veya kendiliğinden gerçekleştirdiği olumlu davranışlara odaklanın, onları fark etmeye çalışın. Olumlu davranışları gördüğünüz anda da hemen çocuğunuzu takdir edin. Takdir ettiğiniz davranışı da çocuğunuza söyleyin (kitaplarını çok özenli kaldırdın bu çok hoşuma gitti).  genel takdir yerine davranışı takdir edin.  Çocuğunuzun vurma davranışını gözlemlediğinizde önce ona bir uyarı verin ve vurmaya devam ederse ki sonucunu ona hatırladın. Devam ettiğinde oyunundan/durumdan onu çıkarın ve sakinleşene kadar bekleyin.  Seçenek sunmak: seçenek sunmak alternatif düşünme becerisini destekler. Bu da zor duygularla baş etmeyi kolaylaştırır. Örneğin eğer kardeşinle kavga etmeyi seçersen akşam tv izleyememeyi seçmiş olursun. Ama kardeşinle kavga etmemeyi tercih edersen her akşam 1 saat çizgi filmini izleyebilirsin.  Örneğin: sinirlendiğinde vurmayı tercih edersen eğer akşam …. (sevdiği ve olmasa da olur diyebileceğiniz bir faaliyet) yapmamayı seçmiş olursun. Ama eğer sinirlendiğinde vurmak yerine öfkelendiğin şeyi bana anlatarak rahatlamayı tercih edersen istediğin……yapabilirsin. Seçenek sunma yönteminde püf nokta kararlı ve tutarlı olmaktır. Pes etmeden en az 3 hafta aynı yönteme devam ettiğinizde davranış değişikliği yerleşmiş olur. Uzm. Merve Ata Ütebay