Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda serum melatonin düzeyleri, uyku alışkanlıkları ve klinik belirtiler arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi; vaka kontrol çalışması the evaluatıon of the relatıonshıp between serum melatonın levels, sleep habıts - İşte Bu Doktor

Yazarlar/ Authors: Arş. Gör. Dr. Çağlar Charles Daniel JAICKS, Dr. Öğr. Üyesi Perihan ÇAM RAY, Prof. Dr. Özlem GÖRÜROĞLU, Prof. Dr. Gonca Gül ÇELİK, Prof. Dr. Ayşegül Yolga TAHİROĞLU, Dr. Öğr. Üyesi Zeliha HAYTOĞLU ÖZET Bir pilot çalışma olarak yapılan bu çalışmamızın amacı; otizm spektrum bozukluğu tanısı almış olan olgular ile sağlıklı kontrollerden oluşan gruplar arasında serum melatonin düzeylerinin ölçülmesi ve uyku alışkanlıkları ve klinik belirtiler arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. DSM-V’e göre Otizm spektrum bozukluğu tanısı alan 2-8 yaş arası olgular ile kontrol grubunda ise benzer yaş ve cinsiyette sağlıklı çocuklar değerlendirildi. Hastaların hepsinin vitamin D düzeyi, ferritin, serum demiri ve demir bağlama kapasitesinin yanında endojen melatonin düzeylerine bakıldı, çocuk uyku alışkanlıkları anketi dolduruldu. Otizm spektrum bozukluğu grubuna ise otizm davranış kontrol listesi (ABC - Autism Behavior Checklist) ve Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (M-CHAT - The Modified Checklist for Autism in Toddlers) uygulandı. Elde edilen kan değerleri ve doldurulan anket sonuçları arasındaki ilişki değerlendirildi. Otizm spektrum bozukluğu olan hastalar ile kontrol grubu arasındaki melatonin değerleri karşılaştırıldı. Toplam 71 hasta dahil edildi. Katılımcıların %81,7’si (n=58) erkek cinsiyette idi. Otizm spektrum bozukluğu grubunun ortalama yaşı 44,4±20,4 ay iken kontrol grubunun ortalama yaşı 51,2±20 ay olarak saptandı (p=0,104). Uyku anketinden elde edilen veriler iki grup arasında karşılaştırıldığında “gün içi uykululuk” alt ölçek skoru kontrol grubunda daha yüksek iken “altını ıslatma” alt ölçek skoru otizm spektrum bozukluğu olan grupta daha yüksek saptandı (sırasıyla p=0,036 ve p=0,008). Hastalardan elde edilen anket sonuçları ile elde edilen melatonin düzeyleri arasında anlamlı bir korelasyon saptanmadı. Melatonin düzeyleri otizm spektrum bozukluğu olan grupta ortalama 823,2±237,9 U/L iken kontrol grubunda ortalama 677,4±254,7 U/L idi. İki grup arasındaki bu farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu bulundu (p=0,027). Hastalar cinsiyetlerine göre bölünerek karşılaştırıldığında ise yalnızca erkek hastalarda iki grup arasında fark olduğu saptandı (p=0,020). Kız çocukları arasında melatonin düzeyleri açısından anlamlı bir farklılık olmadığı gözlendi (p=0,608). Çalışmamızda elde ettiğimiz veriler ışığında otizm spektrum bozukluğunda uyku problemleri olduğu ve bu nedenlerle gündüz ölçülen melatonin düzeylerinde sağlıklı çocuklara göre yükseklik olduğu gözlendi. Bu bize OSB grubunda melatonin reseptörlerine duyarsızlaşma olabileceğini, ayrıca melatonin düzeylerinin de cinsiyete göre farklılık göstermesi OSB hastalarında uygulanan melatonin tedavi modalitelerinin cinsiyete göre düzenlenebileceğini düşündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Melatonin, Otizm Spektrum Bozukluğu, Uyku Bozuklukları ABSTRACT The aim of this study is to evaluate the relationship between serum melatonin levels, sleep habits and clinical features of children with autism specktrum disorder compared to healthy controls. Our research is planned as a controlled prospective project. In this study, participants were included among patients who applied to Cukurova University Child and Adolescent Psychiatry Department; children between ages 2 and 8, diagnosed with Autism Spectrum Disorder (ASD) according to DSM-V criteria. Healthy children with similar ages and sex were included in the study to be the healthy control group; to be matched with ASD group. ASO, vitamin D level, ferritin, serum iron, iron binding capacity and melatonin levels of all patients were analyzed. Besides, child sleep habits questionnaire was applied to all participants. Autism Behavior Checklist (ABC) and The Modified Checklist for Autism in Toddlers (M-CHAT) was applied to ASD group. The data obtained from all pariticipants including the lab results, questtionnaires, checklists were evaluated. Serum melatonin levels of both groups were compared. A total of 71 participants were included in our research. Among the participants, %81,7 (n=58) was male. The average age, defined as months, in ASD group was 44,4±20,4 months, whereas the healthy controls average age was 51,2±20 months (p=0,104). After comparing the results of both groups obtained from Child Sleep Habits Questionnaire, “daytime sleepiness” subscale was higher in the control group, whereas “bedwetting” subscale in ASD group was higher (respectively p=0,036 ve p=0,008). There was no correlation between the checklist scores and melatonin levels of the patients. The average melatonin levels in ASD group was 823,2±237,9 U/L, whereas 677,4±254,7 U/L in the healthy control group. This finding is statistically significant between the two groups (p=0,027). When the ASD group was categorized according to sex, only male patients showed statistically significance results (p=0,020). There was no statistical significance among female participants (p=0,608). The data obtained in this research reveals that in children with ASD there are sleep disorders and due to this fact the daytime serum melatonin levels is higher in ASD group compared to healthy controls. This could further be explained with melatonin receptor desensitization in ASD group. Besides, the serum melatonin levels showed difference among males and females and this could be a reason to modulate the exogenous melatonin treatment according to sex traits. Keywords: Melatonin, Autism Spectrum Disorder, Sleep Disorders Giriş: Uyku bozukluğu, işlem belleği, dikkat gibi bilişsel işlevleri dolayısıyla olguların günlük yaşamlarını olumsuz etkiler. OSB olgularında serum melatonin seviyesinin ve idrarda bakılan melatonin metabolitlerinin seviyesinin düşük olduğu gösterilmiştir. [i] Fizyolojik şartlarda melatonin konsantrasyonu sirkadiyen ritme göre düzenlenir, gün içerisinde düşük, gece ise yüksektir.[ii] Pik sekresyon genelde sabah 2 civarındadır ve karanlık hormonu olarak da adlandırılır. Asetil-Serotonin O-Metil Transferaz’daki polimorfizm OSB’deki düşük melatonin ilişkili olabilir. [iii]Melatonin reseptör agonistleri, OSB’de nitrozatif/oksidatif stres ve inflamasyonu azaltarak insomnia ve davranışsal semptomları tedavi edebilir. Cinsiyete göre de melatonin seviyeleri fark etmektedir. Kızlarda 2-3 kat daha fazladır. Bu sebeple kızlarda OSB daha nadir görülüyor olabilir (DNA üzerindeki oksidatif hasarı önlediği için). 14 OSB olgusu ile yapılan bir çalışmada, serum melatonin 24 saatlik sirkadiyen ritm konstanstrasyonuna bakılmış, sağlıklı kontrollere göre OSB’de geceleri düşük seviyelerde çıkmış, 10-14 yaş aralığında sirkadiyen varyasyon saptanmamış, 4-14 yaş aralığında ise inverted yani normalin tersi ritm çıkmıştır. [iv] Gereç ve Yöntem: Çalışmamız kontrollü ve prospektif bir çalışma olarak tasarlandı. Çalışmamıza Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan onay alınarak başlandı. Çalışmamıza; Ağustos 2021 – Ocak 2022 tarihleri arasında polikliniğimize başvuran ve DSM-V’e göre Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı alan 2-8 yaş arası olgular ve cinsiyet ve yaş olarak eşleştirilmiş sağlıklı kontrol grubu çalışmaya alındı. Bilişsel ve beyin işlevini etkilediği bilinen tıbbi hastalıklar, kanser, bipolar bozukluk, psikotik bozukluklar, epilepsi, nörolojik hastalıklardan herhangi bir tanı almış olmak, son 3 ayda elektrokonvulsif terapi almış olmak, intraoküler cerrahi ya da lazer tedavisi geçirmiş olmak, retinitis pigmentoza gibi oküler hastalıklar, son 1 ayda kıtalar arası yolculuk etmiş olmak, uyku apnesi ve tıbbi bir duruma bağlı olan uyku bozuklukları, otoimmün hastalıklar, sağır ya da dilsiz olmak, psikotrop, nörotrop, SSRI, anti-psikotik, SNRI, duygu durum düzenleyici, stimulan ve benzodiazepin grubu ilaç kullananlar ve uyku düzenini değiştirdiği bilinen diğer ilaçları kullanıyor olmak ise dışlanma kriteridir. Psikometrik Ölçümler DSM– V tanı ölçütleri, Otizm Davranış Kontrol Listesi (ABC-Autism Behavior Checklist), Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (The Modified Checklist for Autism in Toddlers / M-CHAT), Çocuk Uyku Alışkanlıkları Anketi (Children Sleep Habits Questionnaire). Laboratuvar verileri: OSB tanısı konulan hastalardan rutin olarak istenen ASO, vitamin D düzeyi, ferritin, serum demiri ve demir bağlama kapasitesinin yanında endojen melatonin düzeylerine bakıldı. Kan numuneleri sabah 8.30-10.30 saatleri arasında (arka plan ışık yoğunluğu <2 lx, katılımcıların akşam 23:00-06:00 saatleri arasında uyumalarına izin verildi), ACD-A tüplerine alındı. Ayrıca non-invaziv olarak melatonin metabolitlerinin değerlendirildiği çalışmalarda epifiz bezinin fonksiyonu kabaca değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle çalışmamızda kandan melatonin düzeylerine bakılmasına karar verildi. Serum melatonin düzeyi ölçümü için 5 ml kan numunesi ön kol brakiyal veninden alındıktan sonra santrifüj işlemi uygulandı. Elde edilen serum numuneleri 2 ml olarak -80°C’de saklandı. Tüm hasta ve kontrol grubu kan örnekleri Becton Dickinson vakumlu-jelli tüplere alındı. 2000 rpm’de 20 dk santrifüjlenerek serum elde edildi. Serum MELATONİN (SUNRED marka BT LAB Cat.NO EA0013Ge) düzeyi enzime bağlı İmmünosorbent deneyi (ELİSA) ile kit protokollerine uygun şekilde ölçüldü. Serum örnekleri kit prosedürüne göre dilüe edildi. Standartlar kit prosedürüne göre seri şekilde dilüsyonu yapıldı. Her belirlenen kuyucuğa 50’şer mikrolitre standart veya 40’ar mikrolitre hasta ve kontrol serumu eklendi. Örneklere 10 mikrolitre Biyotin Antijen eklendi. 37oC’de belirlenen zaman aralıklarında prosedüre uygun olarak inkübasyonları yapıldı. 50 mL stop solüsyonu eklendi. Hemen 450 nm’de okundu. Çıkan konsantrasyon değerleri dilüsyon katsayısı ile çarpıldı. Serum melatonin düzeyi konsantrasyonu bulundu. Serum melatonin düzeyleri pg/mL olarak ölçüldü. Ayrıca B12 ve ferritin için DXI 800 cihazıyla kemilüminesans yöntem, demir ve demir bağlama kapasitesi için AU5800 cihazıyla fotometrik yöntem, anti-streptolizin O için IMMAGE 800 cihazıyla immünotürbidimetrik yöntem ve D vitamini için Thermo Dionex cihazıyla HPLC yöntemi kullanıldı. OSB tanısı almış olgular ile sağlıklı kontrollerin melatonin düzeyleri kıyaslandı. İstatistik: Verilerin istatistiksel analizi SPSS 25.0 (SPSS Inc., Chicago, Illinois) programı kullanılarak yapıldı. Sayısal değişkenlerin normallik testi Kolmogorov-Smirnov testiyle saptandı. Sayısal değişkenler ortalama (±standart sapma) olarak özetlendi. Kategorik değişkenler ise sayı ve yüzde olarak verildi. İki grup arasında sayısal değişkenler karşılaştırılırken değişkenler normal dağılım göstermediğinden Mann Whitney U testi kullanıldı. Kategorik değişkenler karşılaştırılırken ise Ki-kare ve Fisher exact testi kullanıldı. Ölçüm değişkenleri arasında korelasyon olup olmadığı Pearson korelasyon testiyle karşılaştırıldı ve korelasyon katsayıları hesaplandı. İstatistiksel önemlilik düzeyi her bir test için 0,05 olarak alındı. Bulgular: Otizm spektrum bozukluğu olan 38 hasta ile kontrol grubunda değerlendirilen 33 sağlıklı çocuk çalışma kapsamında değerlendirmeye alındı. Otizm spektrum bozukluğu olan hastaların ortalama yaşı 44,4±20,4 ay iken kontrol grubundaki çocukların ortalama yaşı 51,2±20 ay (p=0,104) şeklindeydi. Otizm spektrum bozukluğu olan grupta erkek cinsiyet oranı %86,8 iken kontrol grubunda bu oran %75,8 idi (p=0,228), (Tablo 1). Hastalardan elde edilen laboratuvar verileri karşılaştırıldığında B12 vitamin düzeylerinin otizm spektrum bozukluğu saptanan grupta anlamlı olarak yüksek olduğu gözlendi (p=0,019). Hemogram değerleri açısından iki grup arasında anlamlı farklılık olmadığı saptandı (p>0,05). Aynı şekilde demir, demir bağlama kapasitesi, ferritin ve D vitamini değerleri açısından da iki grup arasında anlamlı bir farklılık gözlenmedi (p>0,05). Anti streptolizin O seviyelerinin ise otizm spektrum bozukluğu olan grupta anlamlı olarak düşük olduğu saptandı (p=0,012), (Tablo 2). Çocuk uyku alışkanlıkları anketinden elde edilen veriler iki grup arasında karşılaştırıldığında yalnızca “gün içi uykululuk” ve “altını ıslatma” alt ölçekleri açısından iki grup arasında farklılık olduğu gözlendi (sırasıyla p=0,036 ve p=0,008). Gün içi uykululuk skoru otizm spektrum bozukluğu olan hastalarda diğer gruba göre daha düşük iken; altını ıslatma skoru ise daha yüksek idi. Diğer veriler ve alt ölçekler açısından iki grup arasında fark olmadığı gözlendi (p>0,05), (Tablo 3). Otizm spektrum bozukluğu olan hastalar kendi içinde klinik olarak hafif, orta ve ağır olarak ayrılarak laboratuvar bulguları açısından incelendiğinde; ağır otizm spektrum bozukluğu tanısı alan hastaların D vitamini düzeylerinin diğer gruplara göre anlamlı olarak düşük olduğu saptandı (p=0,005). Aynı şekilde demir bağlama kapasitesi de ağır OSB kliniğine sahip hastalarda anlamlı olarak düşük bulundu (p=0,043). Melatonin ile M-Chat ve ABC ölçeklerinden elde edilen skorlar arasında anlamlı bir korelasyon olmadığı saptandı (p>0,05), (Tablo 4). Aynı şekilde melatonin ile diğer laboratuvar parametreleri arasında da anlamlı bir ilişki gözlenmedi (p>0,05), (Tablo 5). Melatonin ve diğer laboratuvar parametreleri açısından üç grup arasında anlamlı bir farklılık olmadığı gözlendi (p>0,05). Melatonin düzeyleri otizm spektrum bozukluğu olan grupta ortalama 823,2±237,9 U/L iken kontrol grubunda ortalama 677,4±254,7 U/L idi. İki grup arasındaki bu farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu bulundu (p=0,027). Hastalar cinsiyetlerine göre bölünerek karşılaştırıldığında ise yalnızca erkek hastalarda iki grup arasında fark olduğu saptandı (p=0,020). Kız çocukları arasında melatonin düzeyleri açısından anlamlı bir farklılık olmadığı gözlendi (p=0,608), (Tablo 6). Melatonin ile M-Chat ve ABC ölçeklerinden elde edilen skorlar arasında anlamlı bir korelasyon olmadığı saptandı (p>0,05). Aynı şekilde melatonin ile diğer laboratuvar parametreleri arasında da anlamlı bir ilişki gözlenmedi (p>0,05), (Tablo 7). Tartışma: Bizim çalışmamıza dahil edilen OSB hastalarında erkek cinsiyet oranı %86,8 olup erkek cinsiyet oranı 6,6 kat daha fazla gözlenmekteydi. OSB’de cinsiyete göre görülen farklılıkların genetik özelliklerden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. [v]Yaptığımız çalışmada kırmızı kan hücre sayısı, beyaz kan hücre sayısı, hemoglobin, hematokrit, MCV ve platelet değerleri OSB’li çocuklar ile sağlıklı çocuklar arasında oldukça benzer bulundu (p>0,05). B12 vitamini düzeyi OSB olan hastalarda anlamlı olarak yüksek saptandı (sırasıyla p=0,019). Anti-streptolizin O değerleri OSB hastalarında anlamlı seviyede düşük saptandı (p=0,012). D vitamini düzeyi ve demir bağlama kapasitesi; ağır kliniğe sahip OSB grubunda diğer gruplara göre anlamlı olarak düşük bulundu (sırasıyla p=0,005 ve p=0,043). Çalışmamızda sağlıklı çocuklar ile otizm spektrum bozukluğuna sahip olan çocuklar uyku problemleri açısından karşılaştırıldığında toplam uyku sürelerinin iki grup arasında benzer olduğu görüldü (p=0,479). Gece uyanık kalma süreleri açısından OSB olan hastaların uyanık kalma sürelerinin belirgin olarak daha uzun olduğu ancak aradaki bu farkın istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı saptandı (p=0,052). Sabahları zor uyanma, uykunun bölünmesi, uyku anksiyetesi, uykuda solunum bozulması, parasomni, sabahları uyanma şekli, uyku süresi, uykuya geçiş ve başkalarıyla yatma ihtiyacı açısından OSB ve kontrol grubu arasında anlamlı farklılıklar olmadığı görüldü (p>0,05). Gün içi uykululuk probleminin OSB hastalarında kontrol grubuna göre az gözlendiği ancak altını ıslatma problemlerinin daha fazla gözlendiği tespit edildi (sırasıyla p=0,036 ve p=0,008). Melatonin seviyelerinin OSB hastalarında yüksek olduğu ve klinik durum ağırlaştıkça melatonin seviyelerinin düşüş gösterdiği saptanmıştır. Ayrıca bu çalışmada gece yapılan ölçümlerde melatonin seviyelerinin kontrol grubuna göre düşük olmasına rağmen gündüz yapılan ölçümlerde melatonin seviyelerinin sağlıklı çocuklara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. [vi]OSB ve melatonin ilişkisini inceleyen bir meta-analiz çalışmasında derlenen yedi farklı çalışmada OSB hastalarında melatonin düzeylerin sağlıklı bireylere göre daha düşük olduğu saptanmıştır. [vii]Ayrıca dört farklı çalışmada ise OSB’nin klinik durumu ağırlaştıkça melatonin düzeylerinde düşüklük olduğu gösterilmiştir. [viii]Ancak bu yapılan çalışmaların hemen hemen hepsinde melatonin seviyeleri gece ölçülmüştür. Ritvo ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada gündüz ölçülen melatonin seviyelerinin OSB’li hastalarda daha yüksek olduğu gözlenmiştir. [ix]Bizim çalışmamızda serum melatonin düzeylerinin OSB hastalarında sağlıklı kontrollere göre anlamlı seviyede daha yüksek olduğu gözlendi (p=0,027). Melatonin seviyelerinin gece ölçüldüğü çalışmalarda OSB’li hastalarda daha düşük melatonin seviyeleri saptanırken gündüz ölçülen melatonin seviyelerinde OSB’li hastalarda yükselmiş melatonin düzeyleri olduğu gözlenmiştir. [x]Bu durum melatoninin sirkadiyen ritminin OSB’li hastalarda bozulmuş olduğunun bir göstergesidir. Günümüzde halen eksik veriler bulunmasına rağmen melatonin sentezinin bozulmasına yol oynayan bazı genlerin OSB etiyolojisinde rol oynadığı düşünülmektedir. Ayrıca melatonin reseptör duyarsızlaşmasında rol oynayan bazı gen mutasyonlarının varlığı da OSB etiyolojisinde suçlanmaktadır. [xi]OSB hastalarında gözlendiği düşünülen melatonin reseptör duyarsızlaşması da OSB kliniğinde rol oynayabilmektedir. Bizim çalışmamızda elde ettiğimiz gündüz melatonin seviyelerinin yükselmiş olması literatür ile paralellik göstermektedir. Literatürde otizm spektrum bozukluğu hastalarında cinsiyete bağlı melatonin değerlerini inceleyen mevcut bir çalışma bulunmamaktadır. Sağlıklı insanlarda yapılan çalışmalarda kadınların melatonin düzeylerinin erkeklere göre yüksek olduğu ve hatta farkın bazen 3 katına kadar çıkabildiği gösterilmiştir. Bizim çalışmamızda OSB hastaları ve kontrol grubu arasında erkek cinsiyetteki hastaların melatonin düzeylerinin anlamlı olarak yüksek olduğu saptandı (p=0,020). Kız cinsiyette ise OSB hastalarının melatonin düzeylerinin daha yüksek olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı gözlendi (p=0,608). Kadınlarda gözlenen yüksek melatonin seviyelerinin OSB’ye karşı koruyucu bir faktör olduğu düşünülmektedir. Özellikle melatoninin sirkadiyen ritminin OSB hastalarında farklı çalıştığı ve inverted yani ters ritim olduğu önceden yapılan çalışmalarda ortaya konmuş bir veri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın Kısıtlılıkları: Çalışmamızın en büyük kısıtlılıklarından biri çocuklarda uyku alışkanlıklarının subjektif veriler sağlayan anket yöntemiyle değerlendirilmiş olmasıdır. Ayrıca kan tahlili alındığı zamanda, bir önceki gece katılımcının kaç saat uyuduğu, sabah kaçta uyandığı ya da gece kaçta uyuduğu gözardı edilmiştir. Başvurular arasında kız cinsiyet az olduğundan gelecekte yapılacak olan çalışmaların çok merkezli, kohort ve büyük çalışma gruplarının oluşturularak, kız cinsiyet ağırlıklı katılımcılarla yapılması ve çalışma yapılan çocukların uykularını daha objektif değerlendirebilmek adına uyku monitörizasyonunun yapılması daha kesin sonuçların elde edilebileceği düşündürmektedir. Sonuç: Otizm spektrum bozukluğu ile melatonin düzeylerinin arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu, inverted salınım ritminin olabileceği, uyku alışkanlıkları ve otizm klinik şiddeti arasında belirgin bir ilişkinin olduğu zaten daha önce literatürde belirtilmiş olsa da, çalışmamız, katılımcıların uyku ve melatonini etkileyebilecek herhangi bir ilaç kullanmayan olgular arasından seçilmiş olmasıyla önceki çalışmalardan ayrılmaktadır. Bu alanda yapılacak daha geniş ve belki de 24 saatlik serum örnekleriyle değerlendirilme yapılmasının, ve de kız cinsiyetin daha ağırlı olduğu çalışma gruplarıyla değerlendirilme yapılmasının literatüre ciddi anlamda katkı sağlayacağını düşünmekteyiz. Teşekkür: Projemiz üniversitemizin Bilimsel Araştırma Projesi Kurulu tarafından desteklenmiştir. Ekler: Tablo 1. Demografik veriler OSB (n=38) Kontrol (n=33) p Yaş (ay), Ort±Ss 44,4±20,4 51,2±20 0,104* Cinsiyet, n (%) 0,228** Kız 5 (%13,2) 8 (%24,2) Erkek 33 (%86,8) 25 (%75,8) *: Mann-Whitney U testi **: Ki kare testi OSB: Otizm spektrum bozukluğu, Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma Tablo 2. Laboratuvar verilerinin gruplar arasında karşılaştırılması OSB (n=38) Ort±Ss Kontrol (n=33) Ort±Ss p* RBC (1012/L) 4,5±0,8 4,6±0,3 0,773 WBC (109/L) 8,7±2,8 8,5±1,9 0,572 HGB (g/dL) 12,1±2,2 12,1±0,8 0,415 HTC (%) 35,3±6,5 35,6±2,3 0,471 MCV (fL) 75,6±15,6 77,4±3,6 0,199 PLT (109/µL) 336,5±109,2 345,6±109,5 0,904 B12 vitamini (mg/L) 366,1±180,2 257,2±284,9 0,019 Demir (g/dL) 68±35,9 77,9±40,1 0,333 Demir bağlama kapasitesi (g/dL) 282,6±110,8 303,6±77,9 0,42 Ferritin (ng/mL) 25±18,8 24,2±26,5 0,365 D vitamini (ng/mL) 20±13,7 16,8±9,5 0,278 Anti streptolizin-O (IU/mL) 27,4±8,9 67,6±85,7 0,012 *: Mann-Whitney U testi OSB: Otizm spektrum bozukluğu, Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma, RBC: Eritrosit, WBC: Beyaz küre; HGB: hemoglobin, HCT: Hematokrit, MCV: Ortalama eritrosit hacmi, PLT: Platelet, Tablo 3. Çocuk uyku alışkanlıkları anketi sonuçlarının karşılaştırılması OSB (n=38) Ort±Ss Kontrol (n=33) Ort±Ss p* Toplam uyku süresi 10,2±1,9 10,4±1,7 0,479 Gece uyanık kalma süresi 45,5±54,9 18,3±24 0,052 Sabahları zor uyanma 5,7±2,2 5,8±1,9 0,703 Uykunun Bölünmesi 7,3±2,4 6,9±2 0,538 Uyku anksiyetesi 5,7±2,1 6±1,8 0,456 Uykuda solunum bozulması 3,8±1,5 4±1,4 0,303 Parasomni 4,3±1,5 4,5±1,4 0,492 Sabahları uyanma şekli 2,5±0,8 2,9±1 0,079 Uyku süresi 4,7±1,8 4,5±1,7 0,732 Uykuya geçiş 3,4±1,3 3,2±1,1 0,531 Başkalarıyla yatma ihtiyacı 4,2±1,3 3,6±1,3 0,072 Gün içi uykululuk 3,2±1,2 3,8±1,3 0,036 Altını ıslatma 3,3±1,3 2,5±0,8 0,008 Toplam *: Mann-Whitney U testi OSB: Otizm spektrum bozukluğu, Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma Tablo 4. Otizm spektrum bozukluğu olan hastaların M-Chat ve ABC değerlendirme sonuçları OSB (n=38) Ort±Ss Riskli sorular (M-Chat) 5±2,9 Toplam (M-Chat) 13,2±4,8 Duyusal (ABC) 11,2±5,9 İlişki Kurma (ABC) 15,9±8,1 Beden ve nesne kullanımı (ABC) 16,6±9,5 Dil becerileri (ABC) 14,1±5,8 Sosyal ve öz bakım (ABC) 12,6±4,7 Toplam (ABC) 70,4±25,3 OSB: Otizm spektrum bozukluğu, ABC: Otizm Davranış Kontrol Listesi M-Chat: Modifiye Süt Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma Tablo 5. Klinik durumlarına göre otizm spektrum bozukluğu hastalarının laboratuvar verilerinin karşılaştırılması Klinik OSB Düzeyi Hafif (n=17) Ort±Ss Orta (n=17) Ort±Ss Ağır (n=4) Ort±Ss p* RBC (1012/L) 4,3±1,1 4,6±0,3 4,8±0,3 0,334 WBC (109/L) 8,6±3,1 8,9±2,8 8,2±0,9 0,907 HGB (g/dL) 11,5±3,1 12,6±1,1 12,7±1 0,361 HTC (%) 33,7±9 36,3±3,1 37,4±2,3 0,393 MCV (fL) 71,2±22,4 79,2±3,8 78,6±7,1 0,308 PLT (109/µL) 313,2±107 350,9±121,2 374,5±35,3 0,471 B12 vitamini (mg/L) 411,7±199,4 330,1±174,9 325±62 0,383 Demir (g/dL) 68,2±29,9 73,6±37,2 43,5±52,3 0,328 Demir bağlama kapasitesi (g/dL) 296,2±94,7 299,3±92,9 153,5±181,2 0,043 Ferritin (ng/mL) 23,7±13,5 28,7±24,2 14,9±7,8 0,397 D vitamini (ng/mL) 26±15,7 17,9±8,6 3,3±4,3 0,005 Anti-streptolizin O (IU/mL) 29,5±12,7 25,9±3,8 25±0 0,442 Melatonin (U/L) 805,7±244,1 872±237,8 690±200 0,367 *: Mann-Whitney U testi OSB: Otizm spektrum bozukluğu, Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma, RBC: Eritrosit, WBC: Beyaz küre; HGB: hemoglobin, HCT: Hematokrit, MCV: Ortalama eritrosit hacmi, PLT: Platelet, Tablo 6. Melatonin düzeylerinin gruplar arası karşılaştırılması Melatonin Düzeyi (U/L) p* OSB Ort±Ss Kontrol Ort±Ss Kız (n=13) 838,6±221,8 766,2±254,7 0,608 Erkek (n=58) 820,8±243,5 649,0±262,8 0,020 Toplam (n=71) 823,2±237,9 677,4±254,7 0,027 *: Mann-Whitney U testi OSB: Otizm spektrum bozukluğu, Ort±Ss: Ortalama±Standart sapma Tablo 7. Melatonin ile diğer parametrelerin korelasyon analizi Parametreler Melatonin Toplam (M-Chat) r 0,063 Toplam (ABC) r -0,066 Anti-streptolizin O (IU/L) r -0,141 D vitamini (ng/mL) r -0,062 Ferritin (ng/mL) r 0,010 B12 vitamini (mg/L) r -0,004 Hemoglobin (g/dL) r 0,196 Hematokrit (%) r 0,201 r: Pearson korelasyon katsayısı ABC: Otizm Davranış Kontrol Listesi M-Chat: Modifiye Süt Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği Kaynaklar [i] Rossignol DA, Frye RE. Melatonin in autism spectrum disorders. Current clinical pharmacology. 2014;9(4):326-34. [ii] Liebrich LS, Schredl M, Findeisen P, Groden C, Bumb JM, Nölte IS. Morphology and function: MR pineal volume and melatonin level in human saliva are correlated. J Magn Reson Imaging. 2014 Oct;40(4):966-71. [iii] Doyen C, Mighiu D, Kaye K, Colineaux C, Beaumanoir C, Mouraeff Y, et. al. Melatonin in children with autistic spectrum disorders: recent and practical data. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011 May;20(5):231-9. [iv] Kulman G, Lissoni P, Rovelli F, Roselli MG, Brivio F, Sequeri P. Evidence of pineal endocrine hypofunction in autistic children. Neuroendocrinology Letters. 2000;21(1):31-4. [v] Melke J, Goubran Botros H, Chaste P, Betancur C, Nygren G, Anckarsäter H, et al. Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Mol Psychiatry. 2008 Jan;13(1):90-8. [vi] Tordjman S, Anderson GM, Pichard N, Charbuy H, Touitou Y. Nocturnal excretion of 6-sulphatoxymelatonin in children and adolescents with autistic disorder. Biological psychiatry. 2005;57(2):134-8. [vii] Nir I, Meir D, Zilber N, Knobler H, Hadjez J, Lerner Y. Brief report: circadian melatonin, thyroid-stimulating hormone, prolactin, and cortisol levels in serum of young adults with autism. Journal of autism and developmental disorders. 1995;25(6):641-54. [viii] Melke J, Goubran Botros H, Chaste P, Betancur C, Nygren G, Anckarsäter H, et al. Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Molecular psychiatry. 2008;13(1):90-8. [ix] Ritvo ER, Ritvo R, Yuwiler A, Brothers A, Freeman BJ, Plotkin S. Elevated daytime melatonin concentrations in autism: A pilot study. Eur Child Adolesc Psychiatry. 1993;2(2):75-8. [x] Yenen AS, Çak HT. Melatonin and Circadian Rhythm in Autism Spectrum Disorders. Turk Psikiyatri Derg. 2020 Fall;31(3):201-211. [xi] Jonsson L, Ljunggren E, Bremer A, Pedersen C, Landén M, Thuresson K, et al. Mutation screening of melatonin-related genes in patients with autism spectrum disorders. BMC medical genomics. 2010;3(1):1-7. Kaynaklar [1] Rossignol DA, Frye RE. Melatonin in autism spectrum disorders. Current clinical pharmacology. 2014;9(4):326-34. [1] Liebrich LS, Schredl M, Findeisen P, Groden C, Bumb JM, Nölte IS. Morphology and function: MR pineal volume and melatonin level in human saliva are correlated. J Magn Reson Imaging. 2014 Oct;40(4):966-71. [1] Doyen C, Mighiu D, Kaye K, Colineaux C, Beaumanoir C, Mouraeff Y, et. al. Melatonin in children with autistic spectrum disorders: recent and practical data. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011 May;20(5):231-9. [1] Kulman G, Lissoni P, Rovelli F, Roselli MG, Brivio F, Sequeri P. Evidence of pineal endocrine hypofunction in autistic children. Neuroendocrinology Letters. 2000;21(1):31-4. [1] Melke J, Goubran Botros H, Chaste P, Betancur C, Nygren G, Anckarsäter H, et al. Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Mol Psychiatry. 2008 Jan;13(1):90-8. [1] Tordjman S, Anderson GM, Pichard N, Charbuy H, Touitou Y. Nocturnal excretion of 6-sulphatoxymelatonin in children and adolescents with autistic disorder. Biological psychiatry. 2005;57(2):134-8. [1] Nir I, Meir D, Zilber N, Knobler H, Hadjez J, Lerner Y. Brief report: circadian melatonin, thyroid-stimulating hormone, prolactin, and cortisol levels in serum of young adults with autism. Journal of autism and developmental disorders. 1995;25(6):641-54. [1] Melke J, Goubran Botros H, Chaste P, Betancur C, Nygren G, Anckarsäter H, et al. Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Molecular psychiatry. 2008;13(1):90-8. [1] Ritvo ER, Ritvo R, Yuwiler A, Brothers A, Freeman BJ, Plotkin S. Elevated daytime melatonin concentrations in autism: A pilot study. Eur Child Adolesc Psychiatry. 1993;2(2):75-8. [1] Yenen AS, Çak HT. Melatonin and Circadian Rhythm in Autism Spectrum Disorders. Turk Psikiyatri Derg. 2020 Fall;31(3):201-211. [1] Jonsson L, Ljunggren E, Bremer A, Pedersen C, Landén M, Thuresson K, et al. Mutation screening of melatonin-related genes in patients with autism spectrum disorders. BMC medical genomics. 2010;3(1):1-7.