Yalan nedir? Yalanın tanımı her alanda tartışma konusu olmuştur. Bu konuda farklı yaklaşımlar ortaya atılmış, bir durumun yalan olarak adlandırılabilmesi için gerekli etkenlerde tartışma konusu olmuştur. Yalan kavramının tanımını tek bir ifadeyle açıklamak mümkün değildir çünkü yalan söylemenin sınırsız sayıda biçimi ve işlevi vardır. Yalan kavramına bir tanım yapacak olursak TDK’ye göre yalan, doğru olmayan, gerçeğe uymayan söz, asılsız ve uydurma söylenen sözlerdir. Birisinin yalan söylediğini nasıl anlarız? Psikolojide birçok çalışma yalanı fark etme ve ortaya çıkarma üzerine yoğunlaşmıştır. Yapılan bir çalışmada yalan söylendiğinde hangi davranışsal belirtiler ortaya çıktığına odaklanmıştır. Araştırmacılar yalan söylendiğinde iki tür davranışsal ipucundan bahsetmiştir. Bunlar sızıntı ve kandırmadır. Sızıntı ipuçları, insanların neyi saklamaya çalıştığını ve nasıl hissettiklerini açığa çıkarmaktadır. Sızıntıyı kapsayan yalanlarda kişiler öyle hissetmedikleri halde …miş gibi görünmeye çalışırlar. Diğer davranışsal ipucu ise kandırmadır. Kandırma ise, yalan söylenmesini ifade etmektedir. Önemli olan yalan söyleyen kişinin yalanının anlaşıp anlaşılmamasıdır. Bu iki davranışsal durum yalanın iki basamağıdır. İlki yalanın söylenilmesine karar vermek, diğeri ise yalan söyleyen kişinin saklamış olduğu duygu ve durumu hakkında karar vermektir. Yapılan bir araştırmada sızıntı ipuçlarıyla insanların kendilerini daha kolay ele vereceklerini açıklar. Beden hareketlerini ve ses tonunu kontrol etmek zor olduğundan kendisini ele vermesi daha kolay olacaktır. Zuckerman ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada yalan söylediğinde 4 temel sürecin ortaya çıktığından bahsetmişlerdir: 1.Genel Uyarılmışlık Hali: Yalan söylemenin genel bir uyarılmışlık hali yarattığını ve bunun neticesinde göz bebeklerin büyümesi, göz kırpma oranlarında değişiklik, ses frekansında değişiklikler ve konuşurken bozulmalarda artışın olduğunu ileri sürmüşlerdir. 2.Duygular: Yalan söylendiği zaman, duygularında suçluluk ve korkunun hissedileceğini ve bu durumunda insanın davranışlarını etkileyeceğini öne sürmüşlerdir. 3.Bilişsel Çaba: Yalan söyleyen kişilerin kendisine ve diğerlerine tutarlı yanıtlar hazırlama çabası içinde olduklarını ileri sürmüşlerdir. Bu durum zorlaştıkça, cevabın gecikmesi, konuşma anında duraksama süresinin artması ve el hareketlerinin azalacağı tahmin edilmiştir. 4.Davranış kontrolü: Zuckerman ve arkadaşları, kişilerin yalanında başarılı olmak için davranışlarını kontrol etme çabası içerisinde olduğunu ve bu durumunda onları ele verebilecek ipuçları olduğunu ileri sürmüşlerdir. Zuckerman ve arkadaşları yaptığı çalışmada bazı davranışsal ipuçlarına göre kişilerin yalan söylediklerine karar vermişlerdir. Yalan söylendiğinde daha az göz teması kurma ve gülümseme, bedensel hareketlerdeki değişikliğin artması, yanıt verme süresindeki uzunluk, konuşmalarda duraksama ve hatalar, ses tonunun yüksekliği ve yavaş konuşma gibi davranışların sergilenmesini beklemektedirler. İnsanlar Niçin Yalan Söyler? Yalan söylemenin birçok sebepleri vardır. Bunların nedenlerinden bazılarına bakacak olursak: 1- İstenilmeyen sonuçlardan kaçınmak için yalana başvurabiliriz: En yaygın sebeplerinden birisidir. Karşıdan alacağımız olumsuz tepkiyi öngördüğümüzde sıklıkla bu tür yalana başvururuz. 2- Kazanmak için yalana başvurabiliriz: Kişinin kazanamayacağı bir şeyi yalan ile elde edebilecekse o kişi yalan söylemekte hiçbir sakınca görmez. İkinci yaygın söylenen yalan sebebidir. 3- Başkasını korumak için yalan söyleyebiliriz: Kişi en yakınlarını olabilecek kötü durumlardan kurtarmak için yalan söyleyebilir. Bu kişi aile üyeleri, arkadaşlar ve iş arkadaşları olabilir. 4- Olası fiziksel zararları engellemek için yalana başvurabiliriz: En temel iç güdümüz hayatta kalmaktır. Fiziksel bir durumda zarar göreceksek yalan söylemek en makul olanıdır. 5- Onay ihtiyacı, kabul görmek ve diğer insanların takdirini toplamak için yalan söyleyebilriz: Sosyal ortamlarda popülerliği arttırmak için sıklıkla başvurulan yalan sebebidir. 6- İstemediğimiz durum ve şartlarda yalana başvurabiliriz: Sevmediğimiz biri veya istemediğimiz bir ortamda durmak bizi tatlı yalanlar söylememize neden olabilir. 7- Özel hayatı korumak için yalan söyleyebiliriz: Özel hayatımızla ilgili başkalarının bilmesini istemediğimiz bilgileri korumak için yalana başvurabiliriz. Yine en sık rastlanılan yalan türündendir. 8- Başkalarını etkilemek ve etki altına almak için yalan söyleriz: Manipülasyon olayı yalan söylemekten geçer. Onlar üzerinde güç sahibi olmak istediğimizde yalan söylemeye başvurulabilir. Bazı kişiler kendilerini iyi hissetmek için buna sıklıkla başvurur. Bunlar yalan söylemenin sadece birkaç sebebidir. Hayatımızın her alanında yalan konusu olabilecek sebepler olabilir. Kaynakça Hovardaoğlı, S. (2008). Cinsiyet, Yalan Söyleme ve Çıkar Elde Etmenin Yalana İlişkin Yüklemelere Etkisi, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.