Modern Çağın Gençlik Hastalığı: Anoreksiya Nervoza

Yeme Bozukluğu Nedir?

Kişilerin beden algılarının,  çeşitli ruhsal faktörler sonucunda bozulması ile,  yeme davranışlarında bozuklar oluşması manasına gelmektedir.  Genç yaş grubun ve kadınların bu bozukluğa yakalanma olasılığı   daha  yüksek olup,   Yeme Bozuklukları arasında  Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu,  Pika, Bulimiya Nervoza  vb. ayrımlar olmakla birlikte,  bu yazımızda  Anoreksiya Nevroza üzerinde duracağız.

Ergenlik dönemi sırasında görülebilen  rahatsızlıklardan biri olan yeme bozuklukları  hem kronikleşme hem de sebep olabileceği  fiziksel rahatsızlıklar sebebiyle genç kadınlar ve ergen kızların  hayatındaki önemli  sorunlardan biridir. Gelişimsel açıdan bir çok değişikliğin aynı anda olduğu ergenlik süreci,  duyarlılıkların arttığı, savunma ve başa çıkma mekanizmalarının tam oturmadığı bir periyoda da denk geldiğinden,  takibi önem taşımaktadır.

Benlik Saygısı

Bireyin kendini değerlendirmesi neticesinde,  ulaşmış olduğu yorumlardır.  Eğer birey,  gelişim evreleri sırasında benlik algısı bozulacak deneyimler yaşamış  ve,  istikrarlı bir özbenlik saygısı oluşturamamışsa,  hayatı üzerinde daha da yıkıcı yollara sapma olasılığı artacaktır.  Özellikle  genç kişilerin bu dönemde, dış görünüşleri ve içsel benlik imajı karmaşası yaşama olasılıkları fazladır.

Anoreksiya Nervoza

Anoreksiya Nervoza’nın ilk kez  isimlendirilmesi ,  19.yy’a dayanmakta olup, İngiltere’de Sir William Gull ve Fransa’da Charles Lasègue  -aşırı kilo kaybı ile psikolojik bozuklukları olan bir kadın serisi- yayınladılar. Gull bu hastalığı “Anoreksiya Nervoza”  olarak isimlendirirken,  özellikler yaklaşık 100 yıl önce tanımlanmakla beraber,  22.yy’daki tanımlamalara neredeyse eşdeğer  niteliktedir.

Genellikle, genç kadınların başına gelen ,  yoğun  diyet veya  abartılı  spor  yapmaya sürükleyen kilo alma kaygısının abartılması ve açlıkla  geçirilen rutin günlük hayata dönüşmesidir. Kişideki zayıf bir bedene sahip olma isteği,   görüntüsü fazlaca zayıf olduğundan dahi, şişmanlamaya karşı  duyduğu aşırı kaygıdan dolayı , kendisini objektif değerlendiremediği ve  zayıflığını yetersiz gördüğü bir yemek bozukluğu haline dönüşmektedir. 

Kişilik özelliklerine bakıldığında,  mükemmeliyetçi,   benlik saygıları düşük,  kendini ifade etmekte zorlanabilen,  zayıf sosyal ilişkilere sahip  olabilmektedirler. Kişi duygusal gereksinimlerini tanımlayamadığında,  bu gereksinimlere uygun  karşılıklar da bulamadığı için, farklı şekillerde geçici çözüm yollarına sapma eğilimi taşımaktadır.

Genetik açıdan bakıldığında, akrabalarında yeme bozukluğu olan kişilerin ,7-12 kat daha fazla risk taşıdığı düşünülmektedir. Nörobiyolojik  sebeplere bakıldığında, yeme bozukluğunun fizyolojik değişikliklere sebep olduğu , ya da tam tersine dair  henüz bir  netlik  kazanılamamıştır. Yapılan birçok nörogörüntüleme çalışmasında ,  Anoreksiya Nervoza’lı hastalarda genel olarak serebral atrofi, genişlemiş ventriküller ile hem gri hem de beyaz maddede azalmalar görülmekte olup,  yeme ve  kusma ataklarının ise,  gri ve beyaz maddede atrofiye ve buna eşlik eden beyin omurilik sıvısındaki artışa neden olduğu belirtilmektedir.

Sebep olan durumlar incelendiğinde, aile içindeki anlaşmazlıklar,  cinsellik içindeki çatışmalar, heteroseksüel olma konusundaki baskılara tepki geliştirmek, kadın bedenine duyulan antipati, güvende hissetmeme,  aile tarafından olduğu hali ile kabul görmeme,  kendi varlığını kanıtlama çabası,  ailede ebeveynlerin  fazla kuralcı ve baskıcı tavırları,  kaygılı kişiliğe eğilim vb.  faktörlerin bulunduğu  belirlenmiştir. 

Anoreksiya Nervoza’da, olguların sosyal problemleri çözmede düşük başarı gösterdikleri,  daha az empati yapabildikleri, sosyal ilişkilerde zorlanabildikleri  ,  aile ilişkilerinde kendilerini ifade etme ortamı yeterinde sağlanmıyorsa,  saygı gördüklerini hissetmiyorlarsa,  sosyal hayatta  daha fazla boyun eğici davranışlar gösterdikleri,  kendileri hakkında ,  yaşıtlarına dair  daha çok  olumsuz sosyal karşılaştırma yaptıkları,  özgüven sorunu yaşadıkları, depresyon ve anksiyete belirtilerinin çoğu zaman eşlik edebildiği ve sosyal işlevsellikteki bozulmalar olduğu görülmektedir.

Psiko sosyal faktörler arasında,  geçmiş deneyimlerde,  kilo ile dalga geçilmiş olması,  ailede kilo- fiziksel imaj  konusuna önem verilen bir sohbet ortamı  bulunması, ailenin fazla eleştirel , yüksek standartları olan bireylerden oluşması,  özellikle anne ile beklenen güvenli bağlanma ve paylaşım ortamının küçükken sağlanamamış olması ,  empati kurmada yetersizlik gibi durumların,  yeme bozukluğu ile ilişkileri olduğu ortaya koyulmuştur.  Hastalar ebeveynlerini,  uzak- mesafeli-  reddedici olarak tanımladıklarında,  olasılık artmaktadır.

Anoreksiya Nervoza Belirtileri

• Aşırı kilo kaybı
• Kansızlık
• Erkeklerde testosteron  oranında düşüş
• Kadınlarda adet düzensizliği -  adet olamama
• Baş dönmesi,  bayılma
• Düzensiz kalp ritmi
• Yorgunluk
• Uyku bozukluğu
• Tırnaklarda mavimsi renk değişikliği
• Saçlarda incelme ve azalma
• Kabızlık
• Kuru- sarımsı cilt
• Kemik erimesi
• Kol-bacakların şişmesi
• Böbrek sorunları

• Sürekli beslenme ile ilgilenme
• Açlık hissini reddetme
• Kilo alma korkusu
• Sosyal hayattan geri çekilme
• Sinirlilik 
• Depresif ruh hali ve depresyona girme

Ebeveynlerin Dikkatine

Kişiliğine tam biçim vermeye çalıştığı bir dönemde,  gence konulan  fazla kısıtlı kurallar,   fikir paylaşım ortamlarının yaratılması,  gencin,  kendisine saygı duyulduğunu hatta sevildiğine dair şüpheler taşıması,   yanlış kararlar almaya bireyi iten etkenler arasında olabilmektedir.   Yeme Bozukluğu hastaları  arasında , en zor ilişki kurulan grup ise,  Anoreksiya Nervoza tanılı gençlerdir.

Algılanan beden imajının bozulma riskini taşıyan ergenlik dönemde,  genç, genellikle çevresi özellikle ailesi ile iletişim sorunları yaşıyor, anlaşılmadığını, hayatı üzerinde söz hakkı olmadığını,  kendisine yeterince saygı duyulmadığını düşünüyorsa,  ebeveynler katı,  kuralcı, cinsellik üzerinde kesin sınırları olan, obsesif karakterli , fazla düzenli- yüksek çıtalı karakterler ise, genç hayatında kuramadığı kontrolü ve duyuramadığı sesini,  bedeni üzerinde kontrol kurmak  ve duyurmak amacıyla, yeme düzenine aşırı kısıtlamalar getirmeyi seçebilmektedir.

Madde kullanım bozukluğu vakalarına  , iştah kesici özellikleri ile,  merkezi sinir sistemini uyarıcı etkileri sebebiyle  yeme bozukluğu hastalarında  sıkça rastlanmakta olup , bu noktada ebeveynlerin çocuklarını konu hakkında koruyabilmeleri açısından,  bu riskin de altını çizmek isteriz.   Bir ergen için aileden az ilgi görme  durumu,  psikolojik sorunlara yol açabileceğinden,  yeme bozukluklarının görülme sıklığının daha yüksek olması beklenebilmektedir.

Anoreksiya ciddi bir hastalık olup,   hastaların  % 5-10 kadarı, hastalığın komplikasyonları sonucunda ölme ya da intihar riskiyle karşı karşıya kalmaktadır.  Eksik vitamin,  mineral alımlarından dolayı , kemik kırılmaları, kansızlık,  saçlarda kırılganlık,  adet düzensizlikleri, kuru-  sarıya dönük bir cilt,  böbrek rahatsızlıkları  görülebilmektedir.

Tedavisi

Tedavisi halen tartışmalı olan Anoreksiya Nevroza’da,  gençlerle kalıcı ve etkin işbirliği kurmanın tedavideki başarısı ve devamlılığı için çok önem taşıdığı bilinmektedir. Bilişsel davranışçı terapi tabanlı,  gerekli farmakolojik desteğin de alınmasıyla kişiye özel bir planlama yapılmalıdır.  Terapide gencin kendi duygularıyla ilişki kurarak,  ruhsal  ihtiyaçlarını,  yaşadığı zorlukları  çözümleyip analiz etmesi  konusunda çalışılmakta,  onu bu yola iten konularla  ailenin etkisi olan noktalar belirlenerek,  aile desteği de sağlanmasına da önem verilmektedir.

Psikiyatrist,  psikolog ve diyetisten ile,  dahiliye uzmanının birlikte çalışmasını gerektiren  komplike bir tedavi uygulanması,  kişinin bütüncül sağlığı açısından önem arz etmektedir.

Terapilerde, yeme bozukluğunun çekirdek patolojik inançlarıyla, olumsuz etki yaratan aile,  arkadaş vb. diğer bileşenlerin olumlu manada değişimi planlanır.  Hastayı terapiye kazandırma,  bağlantı kurma, hastaların kendilik-özdeğer farkındalığının ve motivasyonun sağlaması, kilo kaybetmenin kişiye gelen çekiciliği ile ilgili aşırı değer verdiği  çarpık inançların ve  şişmanlık korkusunun yerine,  sağlıklı normal kiloyu kabul ederek,  ruhsal sorunlarını bilimsel ve ehil desteklerle çözmeye ve  kişisel yeteneklerini fark etmesine çalışılmaktadır.

Farmakolojik Tedavi: Farmakolojik tedavi olarak antidepresanlar, antipsikotikler ,erişkinlerde olduğu gibi çocuk ve ergenlerde de Anoreksiya Nervoza tedavisinde atipik antipsikotik ilaçlardan bir kısmının, yeme ile ilgili ruminasyonlar,  obsesyonlar, depresyon ve anksiyete gibi diğer semptomların da tedavisi açısından  bulgulara etki etmesi nedeni ile önemli bir yere sahiptir.