Evreleme bir kanserin vücutta yayılma durumunun tespit edilmesidir. Mesane kanseri, TUR ameliyatı ile elde edilen dokuların patolojik incelemesi sonucu ve bazı radyolojik görüntüleme yöntemlerinin yardımıyla evrelenir. Evreleme hasta için hangi tedavinin en uygunu ve etkilisi olduğunu belirlemek adına önem arz etmektedir. Mesane kanseri tanısı patolojik inceleme sonucuna göre konulur ve bu aşamaya gelindiğinde neyse ki kanser çoktan tedavi edilmeye başlanmıştır. TUR ameliyatı ile mesanedeki görünür bütün tümörlerin temizlenmesi hastalığın evresi ne olursa olsun tedavinin ilk basamağıdır. Fakat bazı hastalarda tümör mesane içine ve mesane duvarının derin tabakalarına hatta mesane çevresindeki diğer doku ve organlara yayılmış olur. Bu durumda TUR ameliyatı ile tümörü tamamen temizlemek mümkün değildir. Böyle vakalarda patolojik olarak kesin tanıyı koymak adına tümörden örnekleme yapılır. Ayrıca bazı kanayan odaklar temizlenmeye çalışılır.

Evrelemenin ilk basamağı tümörün mesane duvarında ne kadar derine yayıldığının belirlenmesidir. Yani aslında mesane içinde ne kadar büyük bir tümör olursa olsun hastalığın gidişatı açısından asıl önemli olan tümörün mesane duvarı içine doğru yayılma derinliğidir. Bu durumu mesane duvarını tuğladan yapılmış gerçek bir duvara benzeterek anlatmaya çalışalım.

Bildiğiniz gibi duvarlar tuğlalar örüldükten sonra sıva ile örtülür. Üstü de boyanır. Kabaca bu tabakalar mesane için de geçerlidir. Duvar boyası mesanenin iç yüzeyini örten ve aslında kanserin de köken aldığı değişici (transizyonel) epitel hücrelerine karşılık gelir. Sıva epitel altındaki bağ dokudur. Tuğlalar ise kanserin yayılımı açısından kritik bir eşik olarak kabul edilen mesane kas tabakasına karşılık gelir. Kanser sadece boyada olabilir (Ta evre mesane kanseri) ya da sıvaya (T1 evre) hatta tuğlalara (T2 evre) kadar ilerlemiş olabilir. Bazı vakalarda kanser duvarın tamamını aşarak diğer odaya yani mesane çevresindeki diğer doku ve organlara yayılım gösterir (T3 ve T4 evre). Evreleme uygulanacak tedavinin seçimi açısından son derece önemlidir. Ayrıca patolojik inceleme ile kanser hücrelerinin normal bir mesane hücresine göre ne kadar yozlaştığı da tespit edilir (derecelendirme). Yani evreleme hastalığın yayılma miktarını, derecelendirme ise tek bir kanser hücresinin ne miktarda yozlaştığını gösterir. Evreleme hastalığın mevcut yayılımını ortaya koyarken, derecelendirme hastalığın yayılma potansiyelini öngörür. Mesane kanseri düşük-yüksek derece ve 1-2-3. derece olmak üzere iki şekilde derecelendirilir. Böylece hastalığın nüks etme ya da ilerleme riski de belirlenmeye çalışılır.

Mesane kanseri esas tümörün yayılma durumunu gösteren T evresine göre üç gruba ayrılır.

1- Kası tutmayan mesane kanseri

2- Kası tutan mesane kanseri

3- Metastatik mesane kanseri

Bu gruplar hem ilerleme riskleri, hem tedavileri hem de sağkalım oranları açısından oldukça ayrışır. Kanserin duvarın tuğla tabakasına yani mesane kasına kadar derinleşmediği durumlarda kası tutmayan mesane kanserinden söz edilir. Kası tutmayan mesane kanseri hastalığın en erken evresidir. Bu evredeki hastalarda erken teşhis yapılmış olur. Mesane kanserlerinin büyük bir çoğunluğu ilk tanı anından kası tutmayan mesane kanseridir. Hastalık mesane kasına kadar ilerlemiş ise bu durumda kası tutan mesane kanseri tanısı konulur. Bu aşamada hastalığın mesane çevresindeki lenf bezelerine ve diğer organlara sıçrama yapıp yapmadığını saptamak için bilgisayarlı tomografi (BT), MR ya da PET çekilir. Kas tabakasını da aşarak mesanenin en dış kısmına, çevre organlara ve hatta akciğer, karaciğer gibi uzak organlara sıçrayan mesane kanseri metastatik mesane kanseri olarak değerlendirilir.