Hastalar ve Yakınları için

 

Prof. Dr. Hayriye Elbi

 

Kanserle karşılaşan herkes doğal olarak sarsılır, endişelenir. Sıkıntılarınızın olması sizin zayıf ya da dirençsiz olduğunuz anlamına gelmez. Kanser hastalarının çoğu tetkikler yapılırken ya da yeni bir tedaviye başlarken kanserin neden olduğu ruhsal sorunlarla ilgili bilgi almak isteyebilir. Bu yazıda güçlüklerinizi hafifletebilmek, yol gösterebilmek için size bilgi vermeye çalışacağım

Günlük yaşamın koşturması içinde hastalık aklımıza gelmez. Birden ortaya çıkan ciddi bir hastalık yeni bir uyumu ve alışkanlıklarımızı değiştirmeyi gerektirir. Şaşkınlık ve ne olduğunu anlayamama, kabullenememe, yanlış tanı koyulduğu kuşkusu ile tanıyı doğrulatma ihtiyacı ilk dönemde olur. Öfke, tedavi için neler yapılabileceğinin araştırılması ve hastalığı kabullenme ile üzüntü ve yas bazen de depresyon görülebilir. Tanı ve tedavinin ilk dönemlerinde ortaya çıkan bu tepkiler genellikle birkaç hafta içinde yatışır ve yeni bir uyum gelişir. Bazen endişeler, korkular yatışmaz ya da aklınızdaki soruları yakınlarınız ile konuşmakta zorluk çekersiniz. Bu durumlarda bir danışmana ya da ruh sağlığı uzmanına başvurmak yararlı olur.  

Kanser tanısı aldığınızda sizi neyin beklediğini ve neler yapabileceğinizi bilmek ve tedavi dönemi için bir program yapmak zorlukları atlatmakta size yardımcı olabilir. Kanser tanısını öğrenmek korkutabilir, endişeli hissedebilirsiniz. Bu dönemin zorluklarını daha kolay baş edebilmek için yapabilecekleriniz.

Tanınız hakkındaki temel ve gerekli bilgileri öğrenin, bu size ileri dönemlerdeki tedavi kararlarınız, yaşam düzenlemeniz için yararlı olacaktır.

Görüşmenizden önce sorularınızı, öğrenmek istediklerinizi yazın ve görüşmenizde bunları sorun.

İlk randevunuza bir yakınınız ile gitmek daha sonra konuştuklarınızı hatırlamak için iyi olur. Heyecanlı, endişeli olduğunuz bir görüşmede söylenenler unutulabilir.

Hastalığınız hakkında ne kadar öğrenmek istediğinizi düşünün. Bazı kişiler her ayrıntıyı öğrenmek, ona göre de tedavi kararlarına katılmak ister. Bazı kişiler ise temel bilgileri öğrenip geri kalanını doktoruna bırakmayı tercih eder. Siz kendi tercihinizi doktorunuza bildirin.

Yakınlarınız ve tedavi ekibi ile açık konuşun. Yakınlarınız sizi korumak için kötü haberleri saklarsa, ya da siz güçlü görünmek, yakınlarınızı üzmemek için duygularınızı düşüncelerinizi söylemezseniz kendinizi yalnız hissederseniz. Duygularınız anlaşılırsa daha iyi destek alırsınız.   

Fiziksel değişikliklere karşı kendinizi hazırlayın. Ne gibi değişiklikler olacağı, bunun için neler yapabileceğinizi tedavi ekibine sorun. Saç dökülmesi olacak mı, ameliyat izi, protez olanaklarını araştırın.  

Kanser destek gruplarını araştırın, benzer sorunları yaşayan hastaların bazı problemleri çözmede yardımı olabilir.

Tedavilerin günlük yaşamınızı nasıl etkileyeceğini sorun. Tedavi öncesinde ev işleri, çocuk bakımı, tedaviye gidiş gibi işlerinizi planlayın. Destek olacak kişilerle konuşun.

Sağlıklı bir yaşam tarzı planlayın. Uygun bir yeme içme programı, yeterince dinlenme yorgunluk ve stresle baş etmenizi kolaylaştırır.

Düzenli bir günlük program, yeterli uyku, düzenli, sağlıklı yemek, hafif egzersiz tedavi yan etkilerini azaltabilir.

Yardım alın, ailenizin ve arkadaşlarınızın işlerinize yardım etmesine izin verin, onlara neye ihtiyacınız olduğunu söyleyin, bu onları da yakın davranıp ihtiyaçlarınızı söylediğiniz için mutlu eder. Ailenizi gerektiğinde yardım almaları için yüreklendirin. Hastalık yalnızca hastayı değil tüm aile etkiler ve dışardan gelen küçük yardımlar tüm aileyi rahatlatabilir.

Sizin için nelerin önemli olduğunu düşünün, en anlamlı konulara vakit ayırın.

Yaşam tarzınızı koruyun ama önceliklerinize, amaçlarınıza uymayan alışkanlıklarınızı değiştirin. Her yapmayı istediğiniz şeyi birer birer ele alın, önce günü sonra haftayı planlayın.

Kanserle ilgili bazı önyargılar hala devam ediyor olabilir. İnsanlar ne diyeceğini bilemediği için uzak durabilir, çok halsiz, çok yorgun olduğunuzu düşünebilir. Davranılmasını istediğiniz gibi davranarak ilişkilerinizde yol gösteren olabilirsiniz.

 

Kanserle kendi baş etme yolunuzu bulun

Gevşeme yolları deneyin, yapabileceğiniz kadar eğlencelere katılın ama yalnız kalabilmek için de zaman ayırın. Sizi zorlayan şeylere hayır deyin. Önceden zor durumlarla baş etmek için yaptıklarınızı deneyin ama yeni yollar geliştirmeyi de deneyin.

Duygu ve davranışlarınızı ifade edip anlamak daha sağlıklı olan çözüm yollarını bulmanızda yararlı olur. Kendinizi daha iyi anladıktan sonra ne yapmayı istediğinizi de keşfedebilirsiniz.  Baş edilemez gibi gözüken durumlar üzerinde kontrolünüzü kazanırsınız. Bu dönemde hastalığınız ve tedaviler hakkında istediğiniz bilgileri sorgulama, yaşamın anlamını yeniden bulma, önceliklerinizi fark etme ile rahatlama görülebilir.

 

Özetle Tanı ve tedaviler döneminde yardımcı olabilecekler

            Doktorunuza sormak istediklerinizin listesini yapmak

            Tedavi kararlarına katılın

            Aileden arkadaşlardan destek isteyin, desteği kabul edin

            Ulaşabileceğiniz, kısa dönemli hedefler koyun ve plan yapın

            Yaşamda yeniden bir anlam bulun, amaç edinin

            Zorluklarınız ve gerilimlerinizle yeni başa çıkma yolları bulun

            Sizin için yeterince iyi olmayan davranış ve alışkanlıklardan kurtulun

 

Stres ve Anksiyete

Anksiyete, iç sıkıntısı, huzursuzluk, endişe terleme, çarpıntı belirtileri ile görülen bir bunaltı halidir. Hastalık ve tedavilerle ilk karşılaştığınızda anksiyete normaldir. Stres belirtileri, endişe, evham, ağız kuruluğu, terleme, çarpıntı, göğüste sıkışma karın ağrısı, tuvalet ihtiyacı, dikkatini verememe, tahammülsüzlük, kolayca kızma, bulantı biçiminde olabilir. Gevşeme ve nefes egzersizleri stresle başa çıkmanızı kolaylaştırır.

Birkaç gün içinde endişeli, evhamlı haliniz yatışmıyor, çarpıntı, nefes alamama duygusu, sabırsızlık ile yerinde duramama, normal randevuyu bekleyememe ile sık doktora gitme, doktorunuzdan ek tetkikler isteme, şikayetlerinizin nedeninin bulunamaması durumunda psikiyatri uzmanından yardım istemeniz yararlı olur.

 

Uyum Bozukluğu

Herkes için ağır bir sorun olan kanserle karşılaşmak yeniden bir uyum gerekir. Ruhsal bir bozukluğun en hafif şekli olan uyum bozukluğu bir travma ile karşılaştıktan sonra ortaya çıkan endişe, rahatsız edici biçimde sürekli hastalığı düşünme, gelecek planları yapamama, anlam bulamama halidir. Hastalıkla ilgili düşünceler, endişeler başka bir şeyi düşünemeyecek kadar sizi rahatsız ediyorsa yardım isteyiniz.

 

Depresyon

Sağlığını yitirmek, hastalığın zorluklarına katlanmak doğal olarak yasla sonuçlanır. Haftalar, aylar içinde yasın kabullenme, tedaviye odaklanma ile azalarak sonlanması beklenir. Bazı durumlarda yas uzar ve depresyon gelişebilir. Depresyon temel olarak bir mutsuzluk, neşesizlik hastalığıdır. Hüzünlü, karamsar, isteksiz hissedebilirsiniz. Daha önce kolayca yapılan işler zor gelmeye başlar. Depresyonu olan kişinin kendine güveni azalır, dikkatini toparlamak, bir filmi baştan sona seyredebilmek, gazetedeki bir yazıyı okuyabilmek güçleşir. Unutkanlık, dalgınlık, basit kararları vermekte zorlanma olur. Hastalar güçlerinin, kuvvetlerinin eskisi gibi olmadığını, kendilerini cansız, enerjisiz hissetliklerini söylerler. Uyku sorunları uykuya dalamama, gece uyanma, sabah erken uyanma, sabahları dinlenmemiş uyanma ya da fazla uyuma biçimindedir. İştah genellikle azalır, kilo verilir bazen de sıkıntı ile fazla yeme görülebilir. Ölüm düşünceleri, ölen yakınlarını daha fazla düşünme, hastalıkla ilgili endişeler, ölüm korkusu olabilir. Bu belirtiler hayatınızı etkiliyorsa ve iki haftadan uzun sürerse depresyonda olabilirsiniz, yardım isteyin.

Bazen de depresyon hastalıkla ilişkili nedenlerle olur. Hormon salgılayan tümörler, pankreas kanseri, bazı ilaç tedavileri depresyona neden olabilir. Bu durumda depresyon tedavisinin bu konularda bilgili psikiyatri hekimlerince yürütülmesi gerekir.

Yalnız yaşıyorsanız, gençseniz, daha önce depresyon geçirdiyseniz, ailenizde depresyon geçiren biri varsa tedaviler sırasında daha sıkıntılı bir dönem geçirme riski artar. Zorluk çekiyorsanız bu konuda deneyimli bir danışmana başvurunuz. Anksiyete ve depresyon yaşantınızı, tedavinizi etkiliyorsa bedensel hastalığa normal bir yanıt değildir ve etkili bir şekilde tedavi edilebilir.

 

Yardım istemenizi gerektiren uyarılar

 

Aklınızdaki sorular sizi rahatsız ediyor, hastalık ve tedavilerin yükünü birileri ile paylaşmak istiyorsanız

Depresyon, anksiyete belirtileri iki haftadan uzun sürüyor, tedavinize, rahat yaşamanıza engel oluyorsa

Doktorunuzun, sigarayı bırakma, diyet, egzersiz gibi önerilerine uyamıyorsanız

Ağrılar, göğüste sıkışma, daralma hissinin durumunuzda beklendiğinden fazla ise

Alkol kullanmayı bırakmıyorsanız ya da arttıysa

Ağrı kesicileri size verilenden fazla kullanıyorsanız

 

Sık Sorulan Sorular

Başka hastalar da benzer sorunlar yaşıyor mu?

Kanserle karşılaşan herkes ciddi zorluklar yaşar, hastalıkla baş etmede güçlük çekebilir. Hastaların yarısı tedavi gerektirecek düzeyde uyum bozuklukları ve depresyon geçirir.

 

Ailem için ne yapabilirim?

Kanser bir aile hastalığıdır, aileler de yoğun gerginlik ve sıkıntı yaşar. Yakınlarına en iyi şekilde bakmak için uğraşırken ailenin ihtiyaçlarını da karşılamaya çalışırlar. Yalnızlık, yorgunluk, çaresizlik, tükenme hastalarda olduğu gibi aile üyelerinde de sıktır. Onların yardıma ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız tedavinizle ilgilenen ekipten yardım isteyebilirsiniz. Ailenizle açık sözlü, dürüst bir ilişki kurarak, duygu ve düşüncelerinizi paylaşarak daha rahat bir tedavi dönemi geçirebilirsiniz. Ayrı odalarda ağlamak yerine üzüntüyü paylaşmak, eşinizle, çocuklarınızla (onların anlayacağı bir dille), anne babanızla konuşmak ve birbirinizi desteklemek ilişkilerinizi geliştirir.

 

Psikolojik konularda yardım istemem akıl hastası olduğum anlamına gelir mi?

Bazı kişiler danışman ya da psikiyatri uzmanına gitmenin zayıflık, akıl hastalığı anlamına gelebileceğini düşünür ve yardım almaya çekinirler. Oysa tam tersi sorunları görmezden gelmekten vaz geçip gerektiğinde yardım alabilmek hayatın zorlukları ile yüzleşebilme gücü anlamına gelir. Zor bir dönem geçiren kişi olarak çözüm yolları bulmak üzere destek aradığınızı gösterir.

 

Neden kendi doktorum bu konuda yardım etmiyor?

Kanser tedavisi bir ekip işidir ve her ekip üyesi kendi uzmanlık alanında gereken işleri yapar. Ruhsal sorunlarla ilgili konuda eğitimli ve deneyimli kişilerin psikiyatrik yardım planlaması daha uygundur.

 

Hep hastalıkla uğraşıyorum, başka bir şey düşünemiyorum, ne yapayım?

Korkular ve tekrarlayan rahatsız edici düşünceleriniz, kanserin yayılması, tekrarlaması, bakıma muhtaç olma korkusu, belirsizlik, ölüm korkuları çok şiddetli ise, tedavinizi yürütmenizi güçleştiriyor, uzun sürüyor ise ve günlük yaşamınız bu endişeler yüzünden çekilmez hale geldi ise bir ruh sağlığı uzmanından yardım isteyiniz.

 

Psikolojik yardım neyi değiştirecek, ben yine de hastayım?

Tedaviyi daha rahat sürdürmek, zorlukları hafifletmek için yardım istenebilir. Ruhsal destek hastalık ve tedavilerin zorluklarını ortadan kaldırmasa da sizin bu zorluklarla daha kolay baş etmenizi, daha rahat ve güçlü olmanızı sağlayabilir.

 

Çok öfkeliyim, herkese neden kızıyorum?

Hastalandığınız için kızabilir, hastalığa, başınıza gelenlere öfkeli olabilirsiniz. İlk dönemler kızgın olma doğal bir tepkidir, zamanla yeni duruma uyum sağlayarak çözülür. Hastalık bir kriz dönemidir ve her kriz aynı zamanda fırsat demektir. Birçok kişi için ciddi hastalık kendini daha iyi tanıma, önceliklerini fark etme, iyi kötü tüm duyguları fark etme ve dile getirme fırsatı yaratır. Yaşam değerleri ve anlamının çok düşünüldüğü ve yeni değerler ve anlamların keşfedildiği, gelecekte daha iyi yaşamak için karar verildiği bir dönem olabilir.

 

Hep yorgunum, neden?

Yorgunluk, kanser ve tedavileri ile ilgili en sık görülen belirtidir. Hastalık ve tedavilerle, iştahsızlık, beslenme ve kilo kaybı ile ilgili olabileceği gibi endişe, keder gibi duygusal nedenlerle ya da hastalıkla azalan gücünüze karşın çok şey yapmaya çalışmakla ilgili olabilir. Bu dönemde enerjinizi iyi korumak önemlidir, gücünüzü dikkatli kullanmak, yapmak istediklerinizi günlere bölmek, dinlenmek ve kendinizi onarmak için vakit ayırmak, beslenmenizle ilgili danışıp hastalığınıza ve tedavinize uygun, destekleyici bir diyet oluşturup uygulamak yararlı olur.