İdrar yolu enfeksiyonu (İYE); idrar yollarının herhangi bir bölgesinde mikropların çoğalmasına verilen isimdir. Çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonlarından sonra en sık görülen enfeksiyonlardır. Her yaş ve cinste görülebilir. Yaşamın ilk bir ayında erkek çocuklarda, bu dönem dışında ise kız çocuklarda daha sık görülür. Çocuklarda İYE zamanında belirlenip uygun tedavi, tetkik ve izlem yapılmaz ise; büyüme gelişme geriliği, yüksek tansiyon ve ilerleyici böbrek hasarına yol açarak sonuçta kronik böbrek yetmezliğine neden olabilir. Bu bilgiler göz önüne alındığında tekrarlayan İYE olan tüm çocuklarda erken tanı konulması, eşlik eden yapısal ve fonksiyonel bozukluklar varsa saptanması, İYE açısından riskli çocukların belirlenerek tedavi edilmesinin önemi açıktır. İdrar yolu enfeksiyonu gelişmesini kolaylaştıran faktörler nelerdir? Bazı çocuklar daha sık İYE geçirirken bazı çocuklarda ise yaşamları boyunca hiç İYE görülmez. Bunun nedeni etken olan mikroplara, çocuğun idrar yolunun yapısal ya da işlevsel durumuna ait bazı faktörlerin İYE oluşumunu kolaylaştırmasıdır. İdrar yollarında idrar akımının yavaşlamasına neden olabilecek her türlü sorun (taş, idrar yollarında tıkanıklık, işeme bozuklukları ve vezikoüreteral reflü…) İYE gelişimi açısından risk oluşturur. Mesane işlev bozuklukları da İYE için ayrı bir risk faktörüdür. Bu çocuklar gece ve/veya gündüz idrar kaçırma, idrar tutma manevraları, sık veya az işeme gibi yakınmalarla gelebilir. Ayrıca sünnetsiz erkek çocuklarda İYE geçirme riski, kız çocuklara ve sünnetli erkek çocuklara göre 10-20 kat daha sıktır. İdrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulguları nelerdir? İdrar yolu enfeksiyonun belirti ve bulguları enfeksiyonun yerine ve çocuğun yaşına göre değişkenlik gösterir. Yenidoğan bebeklerde aktivitede azalma, huzursuzluk, ateş veya düşük vücut ısısı, daha büyük çocuklarda uzayan sarılık, beslenme bozukluğu ve tartı alamama sorunu gibi bulgular olabilir. 2 ay- 2 yaş arasındaki çocuklarda alt İYE huzursuzluk, solukluk, iştahsızlık, kusma, ishal, kabızlık gibi yakınmalara eşlik edebilir bazen de hiç bir belirti vermez. Ancak idrar rengi ve kokusunda değişiklikler, sık, az miktarda, ağrılı idrar yapma gibi daha özgül bulgularda görülebilir. Üst İYE’da ateş, iştahsızlık, kusma, hafif ishal ve genel durum bozukluğu görülebilir. İki yaşından büyük çocuklarda alt İYE’da karın ağrısı ve hassasiyet, sık, ağrılı idrar yapma, idrar renginde değişiklik gibi belirtiler, gündüz ya da gece altını ıslatma görülebilir. Üst İYE’da ateş, bel ve böğür ağrısı, kusma, halsizlik gibi sistemik yakınmalar görülür. İdrar yolu enfeksiyonu tanısı nasıl konur? İdrar yolu enfeksiyonunda kesin tanı koymak için idrarın mikroskopla değerlendirilmesi ve kültür yapılması gereklidir. Tam idrar analizinde mikroskopla her sahada 5’ ten fazla lökosit ve bakteri görülmesi İYE düşündürür, idrar çubukları ile yapılan hızlı testler ise İYE dan kuşku duyulmasını sağlar, ancak bu yöntemler kesin tanı koydurmaz. Ayrıca testin negatif olduğu durumlarda da İYE olasılığı vardır. İYE’de kesin tanı idrar kültürü ile konur. Ancak doğru teknik ile ve steril koşullarda alınmamış bir idrar kültürü yanıltıcı olabilir. Küçük çocuklarda uygun idrar örneği alabilmek oldukça zordur. Genellikle plastik torba kullanılır, ancak kuşkulu durumlarda sonda ile ya da suprapubik aspirasyon ile idrar alma gibi diğer yöntemlerin kullanılması gerekebilir. İdrar yolu enfeksiyonu tedavisi nasıl yapılır? Tedavinin amacı İYE’nunu yok etmek, İYE riski olabilecek anatomik ya da işlevsel bozuklukları belirleyip düzeltmek, tekrarlamaları önlemek ve böbrek işlevini korumaktır. İYE tedavisi için antibiyotik tedavisi yapılır. Antibiyotik seçimi ve uygulama yöntemi hastanın yaşına, yaşanan bölgedeki antibiyotik direncine ve hastanın klinik bulgularına göre değişir. Geciken tedavi böbrek hasarı gelişmesi riskini arttırır. İdrar kültürü sonucu bir kaç gün sürebileceğinden İYE düşünülen hastalarda kültür kesinleşene kadar tedavi başlanması önerilir. Üç ayın altındaki hastalara hastanede yatırılarak damardan antibiyotik tedavisi verilmelidir. Ayrıca hastanın eğer genel durumu bozuk, kusmaları fazla ve ateşi yüksek ise de yaşına bakılmaksızın hastaneye yatırılması gerekir. Tedavinin süresini hekim belirler (7-14 gün). Tedavi başlanan hastada genelikle 48 saat içinde iyileşme gözlenir. Şayet bu durum olma ise dirençli mikropların neden olduğu veya idrar yollarında tıkanma zemininde gelişen bir enfeksiyon düşünülmelidir. Tedavi tamamlandıktan 2-3 gün sonra idrar incelemesi ve idrar kültürü tekrar edilir. İdrar yolu enfeksiyonu sonrası izlem nasıl olmalıdır? İdrar yolu enfeksiyonu tanısı konduktan sonra karar verilmesi gereken en önemli nokta; bu enfeksiyonun zeminde başka faktörlere mi bağlı olduğu ve tekrarlama açısından risklerin belirlenmesidir. Geçirilen İYE sayısı ile böbrek hasarı arasında doğru orantılı bir ilişki vardır. Bu nedenle bütün çocukları ilk İYE atağının ardından sonra değerlendirmek en uygun yaklaşımdır. İdrar yolu enfeksiyonu iyileştikten sonra, mesane, üreterler, üretra ve böbreklerin normal olup olmadığını, böbrekte kalıcı hasar gelişip gelişmediğini belirlemek amacıyla bazı radyolojik tetkiklerin yapılması gereklidir. Bu neden ile İYE geçiren her çocukta enfeksiyon tedavi edildikten sonra ultrasonografi yapılır. Ancak daha ileri radyolojik yöntemler için hastanın bulgu ve belirtileri göz önüne alınmalıdır. Eksik değerlendirme yapılması veya gereksiz tetkiklerden kaçınmak amacıyla bir çocuk nefroloji uzmanından görüş alınması daha uygun bir yaklaşım olabilir. Bir yaşından küçük çocuklarda, kızlarda, işeme bozukluğu ve vezikoüreteral reflu varlığında İYE tekrarlama riski yüksektir. Tekrarlama riski taşıyan ya da tekrarlayan İYE geçiren çocuklarda belirli aralıklarla idrar kültür ve tetkikleri yapılmalıdır ve bu çocuklara İYE’dan korumak için 3-6 ay süreli antibiyotik tedavisi uygulanabilir (düşük dozda). İdrar yolu enfeksiyonu gelişimini ya da tekrarlamasını önlemek için antibiyotik tedavisi yanında sıvı alımı arttırılmalı, küvette ya da durgun su içinde köpüklü banyodan kaçınılmalı, sentetik ve dar olmayan külot ve giysiler tercih edilmeli, kız çocuklarda tuvalet temizliği önden arkaya doğru yapılmalıdır. Bu önlemler dışında İYE nedeni olabilecek işeme bozuklukları varsa bunların düzeltilmesi çok önemlidir. Yeterli sıklıkta tuvalete gitmeyen çocuklar uyarılmalı ve ertelemenin önüne geçilmelidir. İYE olan tüm çocuklarda kabızlık mutlaka engellenmelidir. Tekrarlayan İYE geçiren erkek çocuklarda erken sünnet yapılması da İYE riskini azaltır.