GÖZ TEMBELLİĞİ(Ambliyopi)

Op.Dr.Tuncer GÜNEY

Göz tembelliği(Ambliyopi) nedir?

Anne karnında başlamış olan göz organının ve görme fonksiyonun gelişimi doğumla birlikte ışık ve görsel uyaranlar ile devam eder. Doğumdan itibaren her iki gözü sağlıklı görsel uyarı alan çocuklar, bu iki gözde sağlanan görüntüleri beyinde birleştirip tek bir görüntü olarak algılamayı öğrenir. Bu gelişime engel olan her durum göz tembelliği (ambliyopi) ile sonuçlanır.Göz tembelliğini bir veya iki gözde görme keskinliğinde azalma ve bu durumun etkin bir şekilde tedavi edilememesi olarak tarif edebiliriz.Az gören göz ihmal edilmeye başlar,tembelliğe gider,iyi gören diğer göz baskın olur.Toplumda %2-4 oranında görülür.

Göz tembelliğinin belirtileri nelerdir?

Göz tembelliği bebekte/çocukta hiçbir belirti vermeyebilir ya da şu belirtiler görülebilir;

• Gözde/gözlerde kayma-şaşılık

• Gözlerde titreme

• Işığa duyarsızlık ya da aşırı ışık hassasiyeti

• Objeleri/oyuncakları takip etmeme,anneyi görünce gülümsememe

• Gözleri ovalama

• Sık göz kırpma,gözleri ovalama ya da bir gözü kapatma isteği

• Göz/gözlerin normalden küçük ya da büyük olması

• Normalin üzerinde sakarlık,göz-el koordinasyon bozukluğu/beceri zorluğu (kaşık tutmak,düğme iliklemek,masada bardağa uzanıp almak vs)

Göz tembelliğinin nedenleri nelerdir?

1) Gözlerde kayma/şaşılık

2) İki göz arasında kırılma bozukluğuna bağlı numara farkı(2 diyoptri ve üzeri)

3) Her iki gözde yüksek numaralı kırılma bozukluğu

4) Işığın/görüntünün gözle(retina) ile buluşmasına ve görme uyarısına engel olan; anatomik/yapısal/gelişimsel her türlü problemler:Doğumsal katarakt,kornea opasiteleri/distrofileri,göz tansiyonu hastalığı,optik sinir-retina hastalıkları, göz kapağı düşüklüğü(pitozis) vs gibi göz hastalıkları

5) Uygunsuz kapama tedavileri Yukarıdaki nedenlerin biri ya da birkaçı birlikte olup tedavi edilmez ise sonuç göz tembelliği olur. Göz tembelliğinin önlenmesi ve iki gözün birlikte kullanılmasının sağlanması özellikle nöral(sinir) sistemin henüz esnek olduğu ilk 2-6 senede kritik önem taşımaktadır.

Göz tembelliği tanısı nasıl konur?

Şaşılık dışında göz tembelliğini ailelerin fark etmesi ya da şüphelenmesi çok zordur.Göz tembelliği için 0-6 yaş arası çok kritik öneme sahiptir.Bu sebeple çocuklar doğduğu ilk 1 ay içinde, 3-6 ayda, 3 ve 5 yaşında aile hekimleri ,çocuk hekimlerince tarama testleri yapılmalı,göz hekimleri tarafından da detaylı oftalmolojik muayeneler yapılmalıdır.Özellikle kreş ve anaokulu dönemlerinde tarama testleri çok değerlidir.Bu taramalarda problem saptanan çocuklar göz doktoruna yönlendirilmelidir.Çocuklar şaşılık,kırılma bozuklukları ve anatomik olarak tam bir oftalmolojik muayene yapılmalıdır.

Göz tembelliği nasıl tedavi edilir?

Göz tembelliği tedavisinde esas olan göz tembelliğine yol açabilecek hastalık ya da hastalıkların olabildiğince erken tanınması ve tedavinin erken başlanmasıdır. Özellikle doğumsal katarakt,kornea problemleri,göz tansiyonu hastalığı varsa ilk 2 yaş içinde bu çocuklar ameliyat edilmelidir.Ambliyopinin en sık nedeni olan yüksek numaralı kırılma bozuklukları ve numara farklılıkları gözlük ve kontakt lensler ile tedavi edilmelidir.Yine varsa şaşılık gözlük ve/veya ameliyat ile düzeltilmelidir.Bir şekilde göz tembelliği oluşmuşsa;

1-Refraksiyon Kusurlarının düzeltilmesi

Göz tembelliği çeşitlerinin hepsinin tedavisinde ilk yapılması gereken hastanın var olan refraksiyon kusurunun tam olarak düzeltilmesidir

2-Kapama tedavisi

Bu tedavide sağlam göze görsel uyarı gelmeyecek şekilde bir yapıştırıcılı bir göz pedi ile göz kaş ve yanak hizasından kapatılır. Kapama süresi 20 dakika ile tam gün arasında değişmekte olup ambliyopinin derinliği ve hastanın yaşına göre ideal yöntem göz hekimi tarafından saptanır. Uzun süreli kapama tedavisi kısa süreliye göre daha hızlı iyileşme sağlamasına rağmen sonuçta ulaşılan başarı aynıdır..Gözlüğe takılan kapamalar son yıllarda digital gözükler ile de kapama tedavileri yapılabilmektedir.Ayrıca göz damlaları ile iyi gören gözün görmesi azaltılarak tembel göz çalışmaya teşvik edilir. Kapama tedavisinin etkisini artırmak için kapama süresince çocuğun yakında okuma, boyama,çizgi film izleme ve bilgisayar oyunları ile görsel uyarı yoğunluğu arttırılmalıdır.Çocuğun kapama tedavisine uyum sağlanması için hekim, aile ve çocuk arasındaki işbirliği çok önemlidirKapama tedavileri 10-12 yaşa kadar yapılabilir.

3-Ortoptik tedavi

Hastanede yapılan ve bir tür göz fizik tedavi yöntemi olan ortopik tedavi ile çalışmayan göz kasları harekete geçirilerek güçlendirilir. Derinlik algısının arttırılmasında da etkili olan bu yöntem kapama tedavisi ile birlikte uygulanır

4-CAM tedavisi (Cambrdge stimülatör)

Hastane ortamında özel bir cihaz ile seanslar hâlinde yapılan bu tedavi yöntemi, kapama tedavisi ile birlikte uygulanır. CAM tedavisinde farklı desenlere sahip siyah ve beyaz renklerden oluşan yuvarlak bir kart, şeffaf bir labirentin altında yavaşça makine tarafından döndürülür. Bu süreçte çocuktan, bir kalem yardımıyla labirentten çıkışı bulması istenir. Göz tembelliği olan gözün odaklanması ve göz kaslarının güçlendirilmesi hedeflenir.

5-Nörovizyon tedavisi(Dikoptik tedavi)

Çocukluk çağı sonrası ve erişkinlerde kullanılan bir tedavi yöntemidir. İlk seans göz doktoru tarafından hastanede, daha sonra hastanın kendi evinde bilgisayar kullanılarak yapılır.Göz yapısı uygun bulunan 10 - 55 yaş arasındaki kişilere uygulanan bu tedavide, bilgisayar teknolojisi ile beyine görme yeniden öğretilmekte ve bu yöntemle görmede artış sağlanması hedeflenmektedir.

6-Refraktif Cerrahi (Lazer tedavileri)

Ambliyopide tedavinin başarısız olduğu ya da yüksek kırma kusuru farkı nedeniyle düzeltmenin yeterli düzeyde yapılamadığı olgularda yapılan refraktif cerrahi(PRK, LASEK;LASİK) ile ilgili çalışmalarda görme keskinliğinde artış saptanmıştır

7-Yeni tedavi yöntemleri

• Akupunktur

• Makulaya uygulanan düşük doz lazer tedavisi

• Mavi-Kırmızı ışık ile uyarı

Göz tembelliği tedavi edilmezse ne olur?

Şunu iyi biliyoruz ki, göz tembelliği tedavisinin başarısı yaşla birlikte azalır. Ambliyopi erken çocukluk döneminde tedavi edilmezse veya eksik tedavi edilirse, yaşam boyu görme kaybı/yetersizliği ile sonuçlanır ve bu durumu geri çevirmek çok zordur.Bu kişilerde derinlik hissi/üç boyutlu görme gibi yüksek görme fonksiyonları da yeterli değildir.Bu problemler kişinin hayatını,meslek seçimini olumsuz yönde etkileyebilir