DİSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU NEDİR?
Çoklu kişilik bozukluğu olarak da adlandırılan ‘’Disosiyatif Kişilik Bozukluğu’’, bireyin kendi kimliğinin dışında başka kişi ya da kişilerin de var olmasıyla karakterize edilen bir ruhsal bozukluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Başka bir ifadeyle kişinin içinde bir bireyin daha (bu birey bazen birden fazla da olabilir) var olduğunu hissetmesi durumudur. Kişinin gerçekte kendisine ait olan duygu, düşünce ve algıları sanki içinde yer alan başka bir kişiye aitmiş gibi hissetmesi durumu olarak da ifade edilebilir.
Disosiyatif kişilik bozukluğu kavramını ilk defa duyan, konuya uzak kişiler için bu ruhsal bozukluk; daha çok dizi ve filmlerde karşılaşılan, oldukça dikkat çekici, çok nadir görülen, olağanüstü bir durum olarak algılanabilir. Fakat sanıldığının aksine çoklu kişilik bozukluğu, günümüzde psikiyatri kliniklerine başvuran kişiler arasında oldukça sık görülmektedir. Bu hastalıkla ilgili en dikkat çekici vakalardan birisi Billy Milligan’dır. Florida’da doğan ve 2014 yılında vefat eden Billy Milligan, dissosiyatif kimlik bozukluğu hastalığının en ünlü vakalarındandır. İstemediği 14, kendi istediği ise 10 olmak üzere toplam 24 farklı kişiliği olduğu bilinmektedir. Konya Psikolog.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bu problemin birden farklı belirtileri bulunmaktadır. Kişi kafasının içinden sesler duyabilir, kendini ifade ederken ve basit kararlar verirken bile zorlanabilir.
Dissosiyatif bozukluk belirtilerini şu şekilde sıralayabiliriz;
Ağlama atakları
Yönlendirici sesler duymak
Kaygılı ve tutarsız olmak
Başarılarda tutarsızlık ve anlık düşüş yaşanması
Bilinç kaybı
Alışkanlıkların değişmesi
Sürekli yorgunluk hissi
Mutsuz olmak
Öfke, sinirlilik ve asabiyet durumu
Dikkatsizlik
Unutkan olmak
Kendi kendine konuşma durumu
Hayali arkadaşlıklar
Bayılma
Davranış değişiklikleri
Sürekli kötü rüya ve kâbus görerek uyanma
Geçmişi hatırlamamak
İntihar girişiminde bulunmak ve ölüm düşüncesi
Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişi sanki içinde kendisinden başka bir kişi ya da kişiler olduğunu hissetmektedir. Kişinin içinde hissettiği bu farklı kişiliklere “alter” adı verilir. Bu durum genellikle kişinin kendi içinde varlığını hissettiği bir başka kişilik olarak karşımıza çıkabilir. Kişinin kendi içinde hissettiği bu varlık bir kişi yerine, farklı bir kişilik veya kişiliğin başka bir uzantısı olarak da algılanabilir. Bu kişinin fiziksel özellikleri, başka bir ismi, özgeçmişi, cinsiyeti, yaşı ve diğer benzeri özellikleri olabilir. Burada önemli olan durum şudur; hastanın içinde hissettiği bu kişiliği kendisinden bağımsız, yabancı, kendisinden farklı olarak algılamasıdır. Konya klinik psikolog.
Dissosiyatif kimlik bozukluğu görülen hastalarda, içinde hissettikleri kişilik ile iletişim onun sesini duyarak, onunla karşılıklı konuşma şeklinde olabileceği gibi onun düşüncelerinin içine doğması ya da zihnine direkt olarak geçmesi şeklinde de görülebilir. Bu rahatsızlıkta, hastanın içinde hissettiği kişilik kendi kendine davranışsal ve psikolojik süreçler başlatabilmekte, kişiyi yönetip yönlendirebilmekte, onu etkisi altına alabilmekte ve hatta kişinin beden kontrolünü belirli bir süre ele geçirebilir.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU BULUNAN KİŞİLERDE ALTER KİŞİLİKLER
Çoklu kişilik bozukluğu olan kişilerde genel olarak 10'un üzerinde kişilik ya da kişilik uzantısı bulunur. Genelde bu kişiliklerin her biri birbirinden farklı özellikler barındırır. Her bir alter kişiliğin ilgi alanı, hastalıkları, hoşlandıkları yemekler v.b. birbirinden farklılık göstermektedir. Ayrıca bu kişiliklerin üstlendikleri belirli roller bulunmaktadır. Asıl kişiliğe düşman olan, bunun tam zıddı ona yardımcı olmaya çalışan, çocuk yaşlarda olan, karşı cinsten olan alter kişilikler hemen hemen her disosiyatif kimlik bozukluğu olan kişilerde yer almaktadır. Kişiye düşman olan alter kişilikler agresif eğilimler gösterebilirler. Bu özellikleri ile kişiyi koruyan bir işleve sahip olurlar. Bununla beraber kişinin yaşadığı taravmatik sırları, diğer alter kişilikleri insanlara anlatmasının önüne geçebilirler. Konya psikolog.
Çocuk yaşlarda olan alter kişilikler ise genellikle geçmişte yaşarlar. Çocukluklarında kalmışlardır. Çocukluklarında yaşadıkları travmatik olay ve yaşantıların hala sürdüğünü zannederler. Bu yüzden sürekli korku içinde olabilirler. Çoklu kişilik bozukluğu olan kişilerde intihara eğilimli alter kişilikler de bulunabilir. Hastaların kendilerini kesme, saçlarını yolma, jilet atma, başarını bir yerlere vurma gibi kendilerine zarar verici davranışlar sergilemelerinde, intihara eğilimli ya da düşman alter kişiliklerin rolü olabilir. Konya klinik psikolog.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU TÜRLERİ NELERDİR?
Dissosiyatif bozukluk, türlerine göre 7’ ye ayrılmaktadır:
Kronik Dissosiyatif Bozukluklar
En sık görülen örnekler arasında bulunan bir bozukluk türüdür. Çocukluk döneminde başlayan, fakat belirli faktörler sonucunda ortaya çıkmakta olan bir bozukluk türü olarak görülmektedir. Her yaşta görülebilir olan ve genellikle ergenlik dönemlerinde ortaya çıkan belirtilerle gözlemlenen durumdur.
Akut Dissosiyatif Bozukluklar
Psikolojik veya fiziksel belirtilerin ortaya çıkardığı bu bozukluk durumu, “öfke durumu” veya “bunalım” olarak bilinmektedir. Birtakım bozukluklar stres altında ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda yani oluşan kriz esnasında kişide; öfke, sinir krizi durumu, çığlık atma, bağırma, evden uzaklaşma, bayılmalar, titremeler ve kasılmalar görülebilmektedir. Kişi genellikle kriz anında ne yaptığını hatırlamaz. Bu durum oluştuğunda kişi kendine zarar verebilir veya intihar eyleminde bulunabilmektedir.
Depersonalizasyon-Derealizasyon (Yabancılaşma)
Kişinin çevresinde bulunan kişilere ve kendine yabancılaşmasıdır. Kişi, kendi bedenini dışardan gördüğünü ve bedeninde değişimler olduğunu hissedebilir. Ayrıca, zaman kavramında değişiklikler olduğunu hızlı veya yavaş gittiğini düşünebilir.
Dissosiyatif Amnezi
Akut ya da kronik olarak 2 durumu vardır. Akut durumu, kısa zamanlı benliğini unutma, farkına varmadan başka bir yere gitme ve bir anda kendini başka bir yerde bulma, zaman kavramının kaybolma durumu olabilmektedir. Bazı durumlarda ise günlük olarak unutkanlık yaşanabilmektedir. Kişi söylemiş olduğu sözleri ve yaptığı davranışı hatırlamaz.
Dissosiyatif Trans Bozukluğu
Kişi farkında olmadan bir yere odaklanır ve dalıp gitme durumunu yaşar. Kişi olayları hatırlamaya çalışır ancak başarılı olamaz.
Dissosiyatif Psikoz
Dissosiyatif Psikoz, şizofreni belirlerinin de olduğu riskli bir durumdur. Kişi vakit kaybetmenden tedavi edilmelidir. Genellikle yoğun stres altında olan kişilerde görülmektedir. Bazı kişilerin stresli bir olay yaşaması durumunda dayanılmaz bir hal alıp patlama durumunda ortaya çıkabilmektedir.
Baskıya Bağlı Kimlik Bozuklukları
Bir savaşta rehin alınan ve farklı düşünceler anlatılan veya bir topluluğun içerisinde baskı altında kalan kişilerde görülmektedir. Bu kişilerin aklına girerek kendisinden farklı kimlikte hareket etmesi sağlanmaktadır.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU NEDENLERİ NELERDİR?
Çoklu kişilik bozukluğu sorununun altında yatan neden dissosiyasyon düzeneğidir. Kopma, ayrışma manasına gelen dissosiyasyon kavramı, bağ kurmanın yani assosiyasyon kavramının tam zıddıdır. Disosiyatif düzenek; stres yaratan durumlar veya kişinin iç dünyasından kaynaklanan endişe verici uyaranlara karşı savunmaya geçen ve ruhsal dengenin devam etmesini sağlayan çeşitli savunma düzeneklerinden sadece bir tanesidir. Bununla birlikte bu savunma düzeneği devamlı olarak ağır bir şekilde kullanıldığında bazı semptomlara sebebiyet verir. Sosyal hayatta belirli bir ölçüde görülebilen disosiyatif olaylar, sık ve ağır bir şekilde tekrar etmeye başladığında disosiyatif bozukluktan söz edilir.
Yapılan klinik çalışmalar hastaların çocukluk döneminde yaşadığı travmatik olayların, erişkinlikte karşılarına çıkan disosiyatif bozuklukların temel nedeni olduğunu göstermektedir. Disosiyatif düzenek ilk olarak çocuğun yaşadığı travmatik olaylarla başa çıkma çabası bağlamında kullanılır. Fakat bu düzenek zamanla patolojik bir hale döüşebilir. Yaşadığı ruhsal travma karşısında bir çıkış kapısı bulamayan çocuk "bu yaşananlar bana değil bir başka kişiye yapılıyor”, "bunları ben yaşamıyorum” şeklinde düşünerek ruhsal dengesini korumaya çalışır. Fakat yaşanan travmalar çok ağır, sürekli tekrarlayan ve daha da kötüsü çocuğun şefkatine gereksinim duyduğu aile bireylerinden kaynaklanıyorsa, bu savunma zamanla yerleşir. Konya psikolog.
Çocuk disosiyatif savunma ile yaşadığı travmatik olayın etkisinden kaçarken, başa çıkılması ve çözülmesi gereken ruhsal durumu başka bir perspektif ile çözmek ve dengelemek üzere erteler. Bu şekilde kontrolün elinden kaçtığı duygusunun da önüne geçer. Çok önemli bir bölümü doğrulanan klinik vakalarda, disosyal kişilik bozukluğu olan kişilerin yaklaşık yüzde 90’ı çocukluk döneminde yaşadığı istismar ya da ihmal olayları bildirmektedir.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR?
Dissosiyatif kimlik bozukluğu probleminin görülme sıklığı şizofreni hastalığı ile hemen hemen aynıdır ve bu oran yaklaşık yüzde 1’dir. Hastalık, bu görülme sıklığı oranı ile önemli bir halk sağlığı problemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla beraber çoklu kişilik bozukluğu tanı ölçütlerini tam olarak sağlamayan fakat aynı ruhsal bozukluğun daha hafif bir versiyonu olarak karşımıza çıkan atipik dissosiyasyon vakaları, belirtilen orandan yaklaşık beş kat daha fazla görülülebilmektedir. Bunların dışında depersonalizasyon vakaları da görülmektedir. Depersonalizasyon ise kişinin çevresinden kopması, eylem ve düşünceleri üzerinde kontrol kaybı yaşaması, kendi bedeninin ve düşüncelerinin dışarıdan gözlemcisi gibi hissetmesidir.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Çocukluk çağında yaşanan travmaların etken olmasıyla ortaya çıkabilen, daha çok çocukluk ve ergenlik dönemlerinde rastlanan ve kadınlarda daha fazla görülen psikolojik bir rahatsızlıktır. Her yaş grubunda görülebilecek olan bu bozukluk, kişinin zihinsel sağlığını etkileyen ciddi travmalar yaşaması sonucu ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda kişinin ailesi bu durumun farkında olduğu halde toplumsal baskılara karşı durumun üstüne çok fazla düşmek istememektedir. Bu davranış biçimi, sorunu yaşayan kişinin hayatını çok daha fazla zorlandırdığından kişinin psikoterapi görmesi çok önemlidir. Konya klinik psikolog.
DİSSOSİYATİF KİMLİK BOZUKLUĞU TEDAVİSİ NEDİR?
Dissosiyatif kimlik bozukluğu prbleminin belirli bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Bu problemin tedavisi uygun bir psikoterapi yöntemi ile mümkün olabilmektedir. Çoklu kişilik bozukluğu semptomlarının birçoğu hasta ile terapi sürecinde ortaya çıkar. Hastalar terapiye başlayana kadar alter kişiliklerinden genellikle haberdar değildirler. Psikoterapi sürecinde alter kişiliklerin farkına varmaya başlarlar ve terapi ilerledikçe de alter kişiliklerin sayısı artar. Çoklu kişilik bozukluğu olan kişilerin psikoterapi sürecinde terapist alter kişiliklerle ayrı ayrı konuşur. Terapist bu yöntemle uzun vadede hastayı bütünleştirmeyi amaçlar. Bu şekilde kendileri ile konuşulan alter kişilikler zamanla birleşmeyi kabul ederler. Bununla birlikte birçok dissosiyatif kimlik bozukluğu bulunan kişiler tedavi sürecinin yoğun bir şekilde sürdürülmesi ve kişinin kendisine zarar vermemesi için hastaneye yatırılır.
Çoklu kişilik bozukluğu olan hastalar, psikiyatrist ya da psikologlara dolaylı belirtilerle müracaat edebilmekte, bu durum da tanı koyma problemlerine sebep olabilmektedir. Burada önemli olan doğru tanılama işlemi yapılmasıdır. Dissosiyatif kimlik bozukluğu, uygun bir psikoterapi programı ile tamamen tedavi edilebilir.