Böbrek nasıl çalışır?

Böbrekler milyonlarca nefron adı verilen mikroskobik filtreleme birimlerinden oluşur. Kan nefronun glomerulus adı verilen kısmına gelir. Buradaki damarların cidarı diğer vücudun diğer damarlarından farklıdır;  kandaki bazı maddelerin damar dışına çıkmasına engel olmaz. Metabolizma sonucu oluşan atık maddeler ve alınan ihtiyaç fazlası sıvı kandan nefronlardaki glomerulaslardan süzülerek idrar oluşturulur. Kandan idrara hücrelerin yaşamı için gerekli ama maalesef idrarda biriktiğinde taş oluşturabilecek kalsiyum, oksalat, fosfat gibi maddeler de geçer. Taş oluşum sürecinin başlangıç noktası bu birimlerdir.

Böbrek taşı nasıl oluşur?

Taş oluşumunun mekanizması katıların sıvılardaki çözünürlüğü ile aynı prensiplere sahiptir. Şöyle ki; bir bardak su alsak ve içine bir kaşık tuz atıp karıştırsak; bir kaç saniye sonra tuz taneleri görülemez hale gelecek yani suda çözünecektir. Sonra bir kaşık daha bir kaşık daha koyalım yine çözünecektir. Ama bir noktada artık çözünemeyecek ve tuz bardağın dibine çökecektir. Çünkü bir bardak suyun çözebileceğinden fazla tuz koymuşuzdur yani suyun çözebilme kapasitesi aşılmıştır. Su tuz örneğinde olduğu gibi taşı oluşturan maddelerin miktarı idrarın onları çözebilme kapasitesini aşarsa idrarda çökecekler yani taş oluşturacaklardır.

Böbrek taşlarında en sık kalsiyum bulunduğundan taş oluşumunu kalsiyum üzerinden açıklayalım. Normal şartlarda nefrona gelen kanın içindeki her on kalsiyumdan birinin idrara geçtiğini farz edelim. Kandan idrara her on kalsiyumdan biri değil ikisi, üçü, dördü geçerse;  ya da  kanla  nefrona  on tane  değil elli tane kalsiyum gelirse ve idrara geçen kalsiyum miktarı idrarın çözebilme kapasitesini aşarsa; işte aynı tuz gibi kalsiyum çökmeye yani taş oluşturmaya başlayacaktır.

Oluşan taş biz buna çok küçük olduğu için kum tanesi diyelim. İdrarla atılamazsa yani nefrondaki tüplerin içinde bir yerlere takılırsa, arkadan gelen kalsiyum kum tanesi üzerine birikirse,  kum  tanesi  artık  idrar  kanalından  geçemeyecek  kadar büyük çapa ulaşır ve böbrek taşı hastalığı oluşur. Bu boyuta gelmiş taşların artık düşmeleri zor ihtimali çok az olduğu için tıbbi müdahale gereklidir.

Özetlemek gerekirse taşı oluşturan maddeler böbrek taşı olmayan insanların da idrarında bulunurlar ama çözünmüş halde. İşte bu maddelerin idrardaki miktarları artarsa taş oluşumu meydana gelebilir.

Taş oluşturan maddelerin miktarı idrarda niye artar?

I.            Bu maddeleri içeren gıdaların aşırı tüketilmesi

II.          Aşırı tüketim olmadığı halde bağırsaklardan bu maddelerin aşırı emilmesi; sonucu nefrona on değil elli tane kalsiyum gelirse.

III.         Nefronun kandan bu maddeleri aşırı miktarda idrara geçirmesi; yani on kalsiyumdan biri değil beşi altısı idrara geçerse. 

IV.          Her şey yolunda olsa bile eğer sıvı alımı az olursa veya idrar dışı sıvı kayıpları ishal ve terleme gibi fazla olursa normalde taş oluşturmayacak miktardaki kalsiyum taş oluşturmaya başlayabilir.