Bakım veren tükenmişliği nedir?

Bakım veren tükenmişliği, fiziksel, duygusal ve zihinsel bir yorgunluk durumudur. Tükenmişlik, tutumlarınızın pozitif ve sevecen olandan negatif ve ilgisize doğru bir değişiklik göstermesine sebep olabilir. Birçok bakım veren, hasta veya yaşlı sevdikleriyle ilgilenirken kendilerine zaman ayırdıklarında suçluluk hissederler. Ancak bakım verenler, ihtiyaç duydukları yardımı alamazlarsa, fiziksel veya maddi olarak yapabileceklerinden daha fazlasını yapmaya çalışırlarsa tükenmişlik yaşayabilirler.

Bakım veren tükenmişliğine ne sebep olur?

Bakım verenler genellikle ilgilendikleri kişiyle o kadar meşguldür ki kendi duygusal, fiziksel ve ruhsal sağlıklarını ihmal etme eğilimindedirler. Bakım verme sürecinde zaman zaman karşılamakta zorlanacağınız fiziksel, zihinsel ve duygusal taleplerle baş başa kalırsınız. Bir süre sonra bu talepler bakım verene başa çıkılamaz gibi görünebilir ve yorgunluğa, umutsuzluğa ve sonunda tükenmişliğe yol açabilir.

Bakım verenlerde tükenmişliğine yol açabilecek diğer faktörler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Rol Karmaşası: Bir kişi bakım veren rolü üstlendiğinde sosyal hayattaki rolleri ve sorumlulukları değişir. Kendinizi, o zamana kadar sahip olduğunuz rollerle uyuşmayan durumlarda bulabilirsiniz. Örneğin; ebeveyninize bakım vermek anne/çocuk veya baba/çocuk rolleri arasındaki ayrımı bulanıklaştırabilir. Bu sebeple bakım veren rolü üstlenen birçok kişinin sahip olduğu sosyal rollerle ilgili kafası karışır. İnsanların bakım veren rollerini eş, sevgili, çocuk, arkadaş veya diğer yakın ilişkiler rollerinden ayırması zor olabilir.
• Gerçekçi Olmayan Beklentiler: Hepimiz birçok alanda gerçekleşmesi zor beklentiler içine gireriz. Ancak bu gerçekçi olmayan beklentiler bakım verme sürecinde pek yardımcı olmaz. Örneğin; pek çok bakım veren, verdikleri bakımın hastanın sağlığı ve mutluluğu üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmasını bekler. Bu, Parkinson veya Alzheimer gibi ilerleyici bir hastalıktan muzdarip hastalar için gerçekçi olmayabilir. Bu noktada unutulmaması gereken hastanızın kötüleşmesinden sizin değil hastalığın sorumlu olduğudur.
• Kontrol Eksikliği: Pek çok bakım veren, sevdiklerinin bakımını etkili bir şekilde planlamak, yönetmek ve organize etmek için para, kaynak ve beceri eksikliği nedeniyle zorlanmaktadır. Bu konuda yapabileceğiniz en etkili şey doğru kaynaklardan bilgi edinerek kendinizi eğitmektir. Bu konuda derneklere başvurabilir, sağlık profesyonellerine danışabilir ve psiko-eğitim alabilirsiniz.
• Mantıksız Talepler: Bazı bakım verenler, bakım sağlamayı aşırı yüksek sorumlulukları olarak gördükleri için kendilerine makul olmayan yükler yüklerler. Kardeşler, yetişkin çocuklar veya hastanın kendisi gibi bazı aile üyeleri, bakım verenden mantıksız taleplerde bulunabilir. Ayrıca kendi sorumluluklarını göz ardı edebilirler ve birincil bakım veren olarak tanımlanan kişiye yük bindirebilirler.
• Diğer Faktörler: Pek çok bakım veren, tükenmişlik yaşadıklarını anlayamaz ve sonunda etkili bir şekilde işlev göremez hale gelir. Bu sorumluluğu yerine getirirken kendi sağlık durumunuzu kontrol etmeniz, kendinize iyi bakmanız, gerekli durumlarda kendi destek ve tedavi ihtiyaçlarınızı göz ardı etmemeniz gerekir.

Bakım veren tükenmişliğinin belirtileri nelerdir?

Bakım veren tükenmişliğinin belirtileri, stres ve depresyon belirtilerine benzer. Tükenmişlik yaşıyor olmanız durumunda aşağıdaki belirtileri gösterebilirsiniz. Ancak her bireyin farklı özellikleri olduğunu ve belirtilerinin farklılaşabileceğini unutmayın.

• Arkadaşlardan, aileden ve diğer sevdiklerinizden geri çekilme.
• Daha önce keyif alınan etkinliklere karşı ilgi kaybı.
• Üzgün, sinirli, umutsuz ve çaresiz hissetmek.
• İştah, kilo veya her ikisinde de değişiklikler.
• Uyku düzenindeki değişiklikler.
• Daha sık hastalanmak.
• Kendinize veya ilgilendiğiniz kişiye zarar verme arzusu.
• Duygusal ve fiziksel yorgunluk.
• Sinirlilik.

Tükenmişliği Nasıl Önlersiniz?

Tükenmişliğe sebep olan faktörleri anlatırken ne gibi önlemler alabileceğinize kısaca değindik. Ama bu başlıkta bunları detaylı olarak ele alacağız. Bakım veren tükenmişliğini önlemeye yardımcı olmak için atabileceğiniz bazı adımlar şunlardır:

• Duygularınız ve hayal kırıklıklarınız hakkında konuşmaktan çekinmeyin. Aileden, iş veya arkadaş çevrenizden güvendiğiniz kişilerle neler hissettiğinizi, nelerde zorlandığınızı, sizi mutlu eden ve zorlayan gelişmeleri konuşun.
• Bakım verirken gerçekçi hedefler belirleyin. Bakım konusunda yardıma ihtiyacınız olabilir. Yardıma ihtiyaç duymanız ayıplanacak bir durum değil. Herkes gibi sizin de yorulmaya ve dinlenmeye hakkınız var. Öncelikle sorumluluklarınızı tek başınıza yapmak zorunda olmadığınızı ve yardım alabileceğinizi kabul edin. Her konuda ve sürekli olmasa da bazı görevler için yardım istemek size iyi gelecektir. Ailenizden ve yakın çevrenizden destek talep edebilirsiniz. Bu mümkün değilse, yerel kuruluşlar, dernekler ve sosyal sorumluluk projeleri yürütenler, bakım verenleri veya aile üyelerine yönelik destek grupları size bu konuda yol gösterebilir. Bu kuruluşlar, bakım verenlerin hastadan uzakta zaman geçirmesine izin vermek için geçici bakım da sağlayabilir.
• Geçici bakım hizmetlerinden yararlanın. Geçici bakım, bakım verenler için geçici bir mola sağlar. Bu, birkaç saatlik evde bakımdan bir huzurevinde veya yardımlı yaşam tesisinde kısa süreli kalışa kadar değişebilir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken unsur hastanızın bu geçici bakım sürecinde kötüleşmemesini engellemektir. Özellikle demans hastaları bakım verenlerinin veya yaşadıkları ortamın değişmesiyle semptomlarında kötüleşme, kafa karışıklığı ve/veya zorlayıcı tepkiler gösterebilirler. Bu konuyu daha sonra detaylı olarak ele alacağız.
• Bakım verdiğiniz kişiyle ilgilenirken kendinizi ihmal etmeyin. Bir iki saat, belki 10-15 dakika fark etmez süresi ne olursa olsun kendinize zaman ayırın. Unutmayın, kendinize bakmak bir lüks değildir. Bakım verenler için mutlak bir gerekliliktir!
• Bir profesyonelle konuşun. Terapistlerin ve sosyal hizmet uzmanlarının çoğu, çok çeşitli fiziksel ve duygusal sorunlarla ilgilenen bireylere danışmanlık yapmak üzere eğitilmiştir.
• Sınırlarınızı bilin ve kişisel durumunuz hakkında kendinize karşı dürüst olun. Bakım veren tükenmişliği tehlikesini fark edin ve kabul edin.
• Kendinizi eğitin. Hastalık hakkında ne kadar çok şey bilirseniz, hastalığı olan kişinin bakımında o kadar etkili olursunuz. Unutmayın bu süreçte bilgi en büyük güçtür! Ancak öğrenirken doğru ve güvenilir kaynaklara ulaşmak oldukça önemlidir. Eğer doğru kaynaklara ulaşmakta zorlanıyorsanız sağlık çalışanlarından bu konuda yardım isteyebilirsiniz.
• Başa çıkmak için yeni araçlar geliştirin. Olumlu olanı hafifletmeyi ve vurgulamayı unutmayın. Günlük streslerle başa çıkmak için mizahı kullanın. Başa çıkma becerileri geliştirmek genellikle zordur, çünkü başa çıkma konusunda nerelerde takıldığınızı kendi başınıza görmeniz zor olabilir. Geliştirdiğiniz yeni stratejiler de işlevsel olmayabilir ve sizi depresyona sürükleyebilir. Bu sebeple baş etme becerilerinizi geliştirmek için bir psikoterapistle çalışmak iyi bir seçenek olabilir.
• Kendi sağlığınızı ihmal etmeyin. Mümkün olduğunca doğru beslenin, öğün atlamayın. Uykusuz kalmak hem sizi daha çok yoracak hem de verdiğiniz bakımın kalitesini düşürecektir. Hem kendiniz hem bakım verdiğiniz kişi için kendinizi uykusuz bırakmamayı deneyin. Bakım verdiğiniz kişinin hareket kısıtlılığı olabilir ve onu sizin kaldırmanız gerekebilir. Bu durumda hem kendinizi hem de bakım verdiğiniz kişiyi sakatlamamak için hareket kolaylığı sağlayan medikal malzemelerden yararlanmak anlamlı olur. Hangi medikal malzemelerin işinizi kolaylaştıracağı konusunda hekiminizle görüşebilirsiniz.
• Duygularınızı görmezden gelmeyin. Bu söylemesi kolay ama uygulaması zor bir tavsiye. Sorumluluklarınız veya ilgilendiğiniz kişi hakkında hayal kırıklığı veya öfke gibi olumsuz duygulara sahip olmak normaldir. Yaşadığınız süreç hem fiziksek hem duygusal açıdan birçok zorlukları içeriyor. Çökkün, üzgün, öfkeli, kaygılı, mutlu, neşeli, sakin hissediyor olmanız normal. Bu sizin kötü bir insan ya da kötü bir bakım veren olduğun anlamına gelmez. Aksine duygularınızı fark etmek kendiniz ve bakım verdiğiniz kişiler için daha sağlıklı adımlar atmanızı sağlar.
• Bir bakım veren destek grubuna katılın. Duygularınızı ve deneyimlerinizi aynı durumda olan başkalarıyla paylaşmak, stresi yönetmenize, yardımcı kaynakları bulmanıza ve hayal kırıklığı ve izolasyon duygularını azaltmanıza yardımcı olabilir. Destek grupları genellikle ücretsiz bir şekilde sağlık çalışanları ve/veya sivil toplum kuruluşları tarafından düzenlenir. Bu görüşmeler yüz yüze veya online olabilir. Yani son derece ulaşılabilir kaynaklardır. Kendinize ve bakım verdiğiniz kişiye yönelik her şeyi paylaşmak zorunda da değilsiniz. Ama yalnızca sizinle benzer durumu yaşayan insanların arasında olmak bile yalnız olmadığınızı görmek için iyi bir başlangıç olabilir.

Tükenmişlik konusunda yardım için nereye başvurabilirim?

Zaten stres ve depresyondan muzdaripseniz, tıbbi yardım alın. Stres ve depresyon tedavi edilebilir bozukluklardır. Bir psikologla ve/veya psikiyatristle görüşmeyi deneyebilirsiniz. Bunun dışında kendi tükenmişliği önlemek istiyorsanız, bakım verme konusunda yardım almak için aşağıdaki kaynaklara başvurmayı düşünün:

• Evde Sağlık Hizmetleri: Bu kurumlar, sevdiğiniz kişinin akut bir şekilde hasta olması durumunda kısa süreli bakım için evde sağlık yardımları ve hemşireler sağlar. Bazı kurumlar kısa süreli geçici bakım sağlar.
• Yetişkin Gündüz Bakımı: Bu programlar, yaşlıların sosyalleşmesi, çeşitli faaliyetlerde bulunması ve gerekli tıbbi bakım ve diğer hizmetleri alması için bir alan sunar.
• Huzurevleri veya Bakım Merkezleri: Bakıma ihtiyacı olan kişiler için bazı kurumlar geçici veya kalıcı bakım hizmeti vermektedir. Bu, bakım verenlere mola vermek için imkan verebilir.
• Sivil Toplum Kuruluşlar: Parkinson hastalığı veya inme gibi belirli hastalıkları olan kişilere yardım etmeye adanmış yerel yapılanmalar veya sivil toplum kuruluşlarını arayıp sağladıkları imkanlarla ilgili bilgi alabilirsiniz. Bu tür kuruluşlar, geçici bakım ve destek grupları dahil olmak üzere konular hakkında kaynak ve bilgi sağlayabilir.

Tüm bu seçenekleri değerlendirirken bakım verdiğiniz kişinin özelliklerini dikkate almanız gerekir. Örneğim; kişinin evden bakım evine götürülmesi durumunda kötüleşmeye veya daha iyi bakım almasına sebep olabilir. Başka bir örnekte ise bakım ihtiyacı olan kişi eve gelen evde bakım hizmetlilerine veya sağlık çalışanlarına zorlayıcı tepkileri gösterebilir. Hangi seçeneği kullanacağınız, nasıl önlemler alacağınız bakım verdiğiniz kişiye ve size göre değişiklik gösterecektir. Bu konularda daha iyi karar vermek için sağlık profesyonellerine danışabilirsiniz.